Opinion
La lenga desgitada*
I avèva un còp un òme, un poèta veson, que vivèva praube, cobèrt de pelherauds –un missard, se vòletz–, divent s’aucupar de sons mainatges. Una desserada d’ivèrn, una fimèla, transida de frid e mau dringada era tanben, truquèt a sa pòrta. Li dubrit e l’instalèt davant lo huc per que sons dits se desgraupissin. Tanlèu escalorida, la fama se presentèt:
– Sui la lenga gascona (disèvan pas encara “occitana” mès èra parelh dens lo hons), e me vací desgitada de tots. Desgitada, quòra, i a encara chic de temps, èri dens totas las bocas suus marcats de Bordèu! Mès adara, las recardèiras se hèsen vielhas e lurs hilhas s’assajan au francés; amèi vòlen parlar coma los de París. Quòra pensi que Bordèu es ma vila tan aimada, plenha de mons pus beròis sovenirs!
L’òme èra tot esmovut. Sa prauba mair, anuit dispareishuda, l’avèva breçat sonqu’au son deu gascon. La vielha cançon a breça “Som-som” li tornèt a la memòria. Praube paraulís, coma èra tombat bas!
– Escota, lenga gascona: vau te gardar a l’ostau, maugrat la praubetat on vivi, e te sonhar lo temps que fadrà. Lavetz, quòra seràs reviscolada, requimpada, que t’auràs retrobat las colors, te presentarèi aus Bordalés en lisi disent: “vací vòsta mair, vòsta sòr, vòsta esposa... vos la torni, assajatz de ne jamèi l’aublidar, era que vos aima tant!”
Aquò se passèva en 1870. Qu’es donc vinguda aquesta dòna cent quaranta tres ans après? Francizada d’un bòrn, biarnizada d’un aut, lengadocianizada d’un aut bòrn encara. Pòdem díser qu’es un metissatge! Veiram bien la seguida.
_____ * Basat sus un conte deu poèta bordalés Teodòre Blanc (1840-1880)
– Sui la lenga gascona (disèvan pas encara “occitana” mès èra parelh dens lo hons), e me vací desgitada de tots. Desgitada, quòra, i a encara chic de temps, èri dens totas las bocas suus marcats de Bordèu! Mès adara, las recardèiras se hèsen vielhas e lurs hilhas s’assajan au francés; amèi vòlen parlar coma los de París. Quòra pensi que Bordèu es ma vila tan aimada, plenha de mons pus beròis sovenirs!
L’òme èra tot esmovut. Sa prauba mair, anuit dispareishuda, l’avèva breçat sonqu’au son deu gascon. La vielha cançon a breça “Som-som” li tornèt a la memòria. Praube paraulís, coma èra tombat bas!
– Escota, lenga gascona: vau te gardar a l’ostau, maugrat la praubetat on vivi, e te sonhar lo temps que fadrà. Lavetz, quòra seràs reviscolada, requimpada, que t’auràs retrobat las colors, te presentarèi aus Bordalés en lisi disent: “vací vòsta mair, vòsta sòr, vòsta esposa... vos la torni, assajatz de ne jamèi l’aublidar, era que vos aima tant!”
Aquò se passèva en 1870. Qu’es donc vinguda aquesta dòna cent quaranta tres ans après? Francizada d’un bòrn, biarnizada d’un aut, lengadocianizada d’un aut bòrn encara. Pòdem díser qu’es un metissatge! Veiram bien la seguida.
_____
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#7 M'adobi damb Gabí : cuti pas qu'èsti un calc dau francés "rescauhar", simplament lo desrivat dau latin tardèir calefare, loquau balha egau en lengadocian calfar, calfare en italian, etc.
Lo prefixe -re es la varianta nòrd-gascona d'-arre shens lo /arr/ prostetic, rescauhar o arrescauhar son de las formacions gasconas irreprochablas. Escalorir n'a pas exactament lo medís sens dens l'uatge (cf contèxte) : escalorissen una persona qu'a freid, escalorissen (o rescalorissen) lo còr de quauqu'un que li hèi dòu quauquoren, mès rescauhan (o rescaufan, o rescaurran) un plat. Escalorir, es "réchauffer", rescauhar, es "re-chauffer".
Gabí cita egau damb raison las fòrmas rotacizadas atestadas dens los parlars gascons de Libornés (rescaurrar), dont pòrtan probable la tralha d'una ipercorreccion, dens aquelas zònas de granda volugabilitat transdialectau, apuei l'estrange "cauchar" atestat en Borqués, probable tanben un fenomèni d'ipercorreccion ad esclarir. Aquestas variantas moishan, per jo, l'apropriacion fonologica d'aquesta expression, lavetz sa realitat lingüistica occitana.
#2 Nani, los Secrets dau Diable, es dau parlar garonés de Bèglas, distinguible de la permèira uelhada dau protò-medoquin de Blanc ! L'autor daus SDD es un dishut Lamarca, sabem pas mei. Blanc compausèt un roman-huelheton dishut Caufrès, lo mobile dau "troisième" batalhon, inedit ad aquesta òra. Sabem tanben que fut autor de teatre, mès nada de sas pèças ne 'ribèt dincas a nos, sola una indicacion dens lo Journal des Spectacles de París en 1879 nos hèi saber qu'una comedia de Blanc estut representada au teatre de l'Alhambra de Bordèu aquera annada, e qu'èra... lo quite Blanc que tenèva lo permèir ròtle. Era donc actor, tanben.
Gabrièu,
M'ha semblat una història molt interessant.
Amb el teu permís en faré difusió.
A Catalunya també ens cal treballar fortament per no deixar fer passos més enrere a la situació dramàtica del català; situació fonamentada i per a la qual treballen sense descans des del govern de Madrid.
La presència d'aquestes llengües a l'escola i l'ús desacomplexat al carrer pels qui les parlem han de ser un element per garantir-ne la supervivència.
Una abraçada i ja ens anirem llegint,
Jordi Serra
#9 Granmercés.
#8
Sus : http://losarmoneir.unblog.fr/2013/01/14/bordeu-th-blanc/
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari