Opinion
Occitan e traduccion
Dins mon percors universitari e professional, m’a calgut sovent traduire. D’en primièr, coma exercici escolar, pendent mos estudis de latin e grèc. Puèi, coma occitanista, tant dins mas activitats de lingüista coma dins las de militant.
Sovent, per l’occitanista, traduire se fa dins un sol sens: de l’occitan cap a la lenga dominanta (en particular lo francés) per, en principi, aténher un public mai larg. I a almens un inconvenient se se tracta d’òbras literàrias bilingüas: la temptacion de legir lo tèxt francés solet e doncas d’aprene pas jamai l’occitan, e encara mai quand la version francesa es a drecha! E, coma o escriguèt Sèrgi Viaule, fa qualques meses, se l’autor e lo traductor del meteis libre son la meteissa persona – Mistral, per exemple, publiquèt Mirèio amb sa traduccion personala francesa en fàcia –, nos podèm demandar se legissèm una òbra occitana o una òbra francesa.
Se lo sens de traduccion va de l’occitan a d’autras lengas, se comprendrà doncas que la tòca n’es de difusar dels autors pauc coneguts perque causiguèron d’escriure dins nòstra lenga mespresada puslèu que dins de lengas mai espandidas. E totòm entendrà tanben que i a encara fòrça òbra de far, que nos fan mestièr de collaboracions amb de traductors de tot lo mond que sàpian l’occitan, e qu’es clar qu’aquestes son de mal trobar.
Mas voldriái atraire l’atencion suls besonhs especifics de la traduccion en sens invèrs, de las lengas autras cap a l’occitan. S’agacham del costat de nòstres fraires, o sonque amics, se preferissètz, catalans, se vei que traduson fòrça. Es de mal contestar que lo catalan siá una lenga de traduccion, e, d’efièch, en catalan se tradutz tot, perque l’ensenhament, los mèdias, la societat n’an de besonh, de las òbras classicas de la literatura universala a de romans populars. Basta d’anar, per exemple, sul sit de la librariá en linha www.llibres.cat per o verificar.
De prioritats
Es necessari, ça que la, de prene en compte la realitat de l’occitan, pres entre un nombre limitat, ara per ara, de legeires e de traductors, e l’ambicion d’èsser una lenga a disposicion de totòm, mai difusada, mai ensenhada, mai transmesa, per demostrar que la lenga occitana a la meteissa dignitat que las autras, que sa capacitat d’expression es identica a las autras. Aquesta situacion implica, a mon vejaire, d’establir de prioritats:
cresi inutil de traduire, ara per ara, la literatura francesa, ja que la màger part dels occitans ja i pòdon accedir; se poiriá pensar la meteissa causa de l’espanhòl pels araneses e de l’italian contemporanèu pels occitans de las Valadas e de La Gàrdia.
Tanben, perqué revirar dels succèsses de librariá contemporanèus se, coma se pòt supausar, los occitans los avèm ja legits dins d’autras lengas?
Benlèu i auriá, ça que la, una excepcion: la literatura de joventut, amb l’amira evidenta de transmetre la lenga a las joves generacions.
Demòran las òbras classicas de la literatura universala dins de lengas de mal accedir pels occitans en general. Dins mon precedent article dins Jornalet, parlèri dels tèxtes biblics, mas se poiriá parlar de las literaturas latina e grèga, de l’epopèa de Gilgamesh, dels escriches indians, persans o chineses, per exemple. Caldriá pas oblidar tanpauc la literatura alemanda, l’anglosaxona, la nordica, l’aràbia, l’ebrieva, e serà clar a totòm que la lista es d’aitant mai longa que lo patrimòni de l’umanitat es ric.
S’organizar
Un còp establidas aquestas prioritats, i a, çò’m par, mai d’una condicion per qu’aquò capite. D’en primièr, cal produire d’òbras utilas e qualitosas, doncas respectuosas de la nòrma, que se pòt pas concebre d’èsser obligat, amb las limitacions nòstras, de tornar far de traduccions d’un meteis obratge. Puèi, fan mestièr de ressorsas lexicalas qu’ajuden lo traductor, en particular de diccionaris. Enfin, una coordenacion dels esfòrces es necessària: seriá una pèrda d’energia e de temps que mai d’una persona trabalhèsse en meteis temps de biais separat sus una meteissa òbra; tanben, se consideram la diversitat dialectala de l’occitan, non caldriá pas multiplicar las traduccions, coma per Le petit prince de Saint-Exupéry. N’i a pro d’una, baste que seguisca una nòrma que tròbe l’equilibri entre las caracteristicas d’un dialècte e l’unitat de la lenga; amb d’autres mots qu’encoleriràn benlèu, una nòrma pluricentrica.
Tot aquò implica, o auretz comprés, una excellenta organizacion, e soi a me demandar se caldriá pas crear una societat, e mai informala, de traductors.
Sovent, per l’occitanista, traduire se fa dins un sol sens: de l’occitan cap a la lenga dominanta (en particular lo francés) per, en principi, aténher un public mai larg. I a almens un inconvenient se se tracta d’òbras literàrias bilingüas: la temptacion de legir lo tèxt francés solet e doncas d’aprene pas jamai l’occitan, e encara mai quand la version francesa es a drecha! E, coma o escriguèt Sèrgi Viaule, fa qualques meses, se l’autor e lo traductor del meteis libre son la meteissa persona – Mistral, per exemple, publiquèt Mirèio amb sa traduccion personala francesa en fàcia –, nos podèm demandar se legissèm una òbra occitana o una òbra francesa.
Se lo sens de traduccion va de l’occitan a d’autras lengas, se comprendrà doncas que la tòca n’es de difusar dels autors pauc coneguts perque causiguèron d’escriure dins nòstra lenga mespresada puslèu que dins de lengas mai espandidas. E totòm entendrà tanben que i a encara fòrça òbra de far, que nos fan mestièr de collaboracions amb de traductors de tot lo mond que sàpian l’occitan, e qu’es clar qu’aquestes son de mal trobar.
Mas voldriái atraire l’atencion suls besonhs especifics de la traduccion en sens invèrs, de las lengas autras cap a l’occitan. S’agacham del costat de nòstres fraires, o sonque amics, se preferissètz, catalans, se vei que traduson fòrça. Es de mal contestar que lo catalan siá una lenga de traduccion, e, d’efièch, en catalan se tradutz tot, perque l’ensenhament, los mèdias, la societat n’an de besonh, de las òbras classicas de la literatura universala a de romans populars. Basta d’anar, per exemple, sul sit de la librariá en linha www.llibres.cat per o verificar.
De prioritats
Es necessari, ça que la, de prene en compte la realitat de l’occitan, pres entre un nombre limitat, ara per ara, de legeires e de traductors, e l’ambicion d’èsser una lenga a disposicion de totòm, mai difusada, mai ensenhada, mai transmesa, per demostrar que la lenga occitana a la meteissa dignitat que las autras, que sa capacitat d’expression es identica a las autras. Aquesta situacion implica, a mon vejaire, d’establir de prioritats:
cresi inutil de traduire, ara per ara, la literatura francesa, ja que la màger part dels occitans ja i pòdon accedir; se poiriá pensar la meteissa causa de l’espanhòl pels araneses e de l’italian contemporanèu pels occitans de las Valadas e de La Gàrdia.
Tanben, perqué revirar dels succèsses de librariá contemporanèus se, coma se pòt supausar, los occitans los avèm ja legits dins d’autras lengas?
Benlèu i auriá, ça que la, una excepcion: la literatura de joventut, amb l’amira evidenta de transmetre la lenga a las joves generacions.
Demòran las òbras classicas de la literatura universala dins de lengas de mal accedir pels occitans en general. Dins mon precedent article dins Jornalet, parlèri dels tèxtes biblics, mas se poiriá parlar de las literaturas latina e grèga, de l’epopèa de Gilgamesh, dels escriches indians, persans o chineses, per exemple. Caldriá pas oblidar tanpauc la literatura alemanda, l’anglosaxona, la nordica, l’aràbia, l’ebrieva, e serà clar a totòm que la lista es d’aitant mai longa que lo patrimòni de l’umanitat es ric.
S’organizar
Un còp establidas aquestas prioritats, i a, çò’m par, mai d’una condicion per qu’aquò capite. D’en primièr, cal produire d’òbras utilas e qualitosas, doncas respectuosas de la nòrma, que se pòt pas concebre d’èsser obligat, amb las limitacions nòstras, de tornar far de traduccions d’un meteis obratge. Puèi, fan mestièr de ressorsas lexicalas qu’ajuden lo traductor, en particular de diccionaris. Enfin, una coordenacion dels esfòrces es necessària: seriá una pèrda d’energia e de temps que mai d’una persona trabalhèsse en meteis temps de biais separat sus una meteissa òbra; tanben, se consideram la diversitat dialectala de l’occitan, non caldriá pas multiplicar las traduccions, coma per Le petit prince de Saint-Exupéry. N’i a pro d’una, baste que seguisca una nòrma que tròbe l’equilibri entre las caracteristicas d’un dialècte e l’unitat de la lenga; amb d’autres mots qu’encoleriràn benlèu, una nòrma pluricentrica.
Tot aquò implica, o auretz comprés, una excellenta organizacion, e soi a me demandar se caldriá pas crear una societat, e mai informala, de traductors.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
La traduccion es coma o ditz JC Rixte un afar de professional e cal seguir lo metòde que sona 'traductologia'. De mas 4 annadas dins la revirada tecnica, gardi lo remembre d'una activitat trencacap, que demanda una concentracion de las grandas e una precision terribla. Vesi pas cossí, amb los mejans actuals, poiriam aver d'unes traductors professionals pro pagats per ne viure e subretot per far un trabalh de qualitat. Cal apondre que quitament dins las lengas màgers (levat l'anglés), lo trabalh de traductor paga pas plan, ai d'ancians collègas que trabalhavan tota la jornada e lo ser reviravan d'autors italians en francés...
E i a tanben, solide, la causida de la lenga, que demòra de definir, entre lo sabir de panoccitan.org e l'enenca reedicion del Tresor del Felibritge en grafia mistralenca per lo Congrès...
#22 Comentari tras qu'interessant, Joan-Claudi ! Siáu consent amb la necessitat de conéisser la traductologia (mancança mieuna). Te regràcii per l'ajuda que prepausas!
Dins aquest afaire de traduccion, fau saupre que li a doas menas de competéncia que se dèvon diferenciar : la competéncia lingüistica e lo mestritge dei tecnicas de traduccion (o traductologia).
En tota modestia e sensa vouguer levar lo pan de la boca de qu que siágue, siáu lèst, un còp que saràn estat definits l’encastre e lei condicions de foncionament, per donar un pauc de temps per ajudar a la formacion deis aprendís traductors e li faire partejar çò qu’ai aquesit coma competéncia en traductologia (èra dau francés vèrs l’anglés, mai lei tecnicas se pòdon transposar dins totei lei lengas). Mai verai que per aquò faire, fau un pauc d’organizacion…
J.-C. Rixte
#20 Tot çò qui èi dit, qu'ei que se quauqu'un qui escrivosse un occitan plan localizat de grana qualitat, que seré de dòu har de l'espudir. On èi dit, on lo diable èi dit, on l'aso fote èi dit que calè multiplicar las formas d'occitan emplegadas dens las traduccions ? On èi dit que calè traduccions en formas locaus d'occitan ? Perqué e'vs focalizatz sus UA frasa de la mia intervencion #19 ? Perqué e'm hètz díser çò qui n'èi pas dit ?
De tota faiçon, aqueth tipe qui parle e escrívia un occitan plan localizat e qui sia en medish temps un bon traductor, n'existeish pas mei enlòc. Atau qu'ei la realitat de la lenga nosta.
N'intervienerèi pas mei suu problèma deu tipe d'occitan a emplegar dens las traduccions. Lo problèma de la formacion deu monde en occitan prumèr, puish en traduccion, qu'a hèra mei de *realitat* e que's pausa concrètament *tot dia*
#19 Volèm que l'occitan siá una lenga o una colleccion de parlars (mas que gaireben degun parlarà pas) ? La nòrma pluricentrica es la sola solucion per conciliar l'exigéncia modèrna de tenir una lenga de comunicacion e la varietat intèrna de l'occitan, e es pas una question de religion mas de sens comun, simpletament. Fa mai de 160 ans que parlam de nòrma : es ora de l'aplicar, non ? Podèm pas a l'encòp demandar en teoria una melhora formacion en occitan e refusar en pratica l'exigéncia de rigor.
Quant a la question de la rendabilitat, ara per ara, los formats electronics pòdon èsser una solucion provisòria per de traduccions d'òbras de literatura universala liuras de dreches.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari