Fa longtemps que nos trobèrem per primièr còp, el e ieu: Capcir e ieu. Mas, tre que nos trobèrem per primièr còp, non me’n pòdi desligar. Per los que non sapiatz de qué parli, vos explicarai que Capcir es lo parçan mai pichòt de la Catalonha del Nòrd, que, coma o sauretz plan, es aquel territòri qu’un jorn los espanhòls obliguèron als catalans a cedir, ignominiosament, a França. Malgrat tot, urosament los capcineses mantenon encara un prigond sentiment catalan, aital coma la lenga e lors tradicions.

 Capcir es aquel pichòt territòri que trobaretz se, en tot venent de Perpinhan o de Sallagosa, arribatz a Mont-Lluís e decidissètz de pujar lo Còl de la Quillana. Mentre pujatz amb l’autò, auretz lo sentiment que quand arribaretz en naut vos trobaretz una davalada tan o mai considerabla coma la pujada que sètz a far. Mas, un còp seretz en naut çò que trobaretz es un planastèl gaireben perfièit, clavat entre doas sèrras a cada costat -a la dreita la Sèrra de Madres; a l’esquèrra las montanhas parallelas al Puig Peric e al Puig Carlit-, amb tot de bòsques espesses de pin negre e d’avets, e de lacs e d’estanhs pertot.

O reconeissi: fa longtemps que soi enamorat de Capcir. Una de las rasons es la siá particularitat climatica e biosferica. Coma vos disiái, s’agís d’un important planastèl. En fait, n’i a que dison qu’es lo planastèl abitat mai naut d’Euròpa. La siá capitala, lo pichòt vilatge dels Angles, se tròba a 1650 mètres, una altitud mai que notabla per una concentracion urbana. Aquela altitud e lo fait que demòra entièrament obèrt pel nòrd -non i a cap de sèrra- e fòrça obèrt per l’oest fa que siá un territòri pro curiós: es fòrça fred a l’ivèrn, aculhís completament las tempèstas atlanticas e -a l’encòp- las tempèstas de la Mediterranèa. Ieu non soi pas un especialista de la climatologia, mas aquesta tèrra la sentissi coma se foguèsse un pauc una tèrra de degun, o una mena de tèrra escambarlada entre doas aigas. D’un costat, se pòt considerar encara que fa partida del vessant nòrd dels Pirenèus e es per aquò que recep pro plan las nèus del nòrd. Mas la proximitat amb la Mar Mediterranèa li garentís tanben una bona intrada de las tempèstas del levant. Aquò e lo fred fan que, sovent, se nèva al començament de la sason aquela nèu demòra ja gaireben perpetuala sus tot lo planastèl fins a la prima. En mai, tot sovent bufa lo vent del nòrd, qu’ailà lo sonan lo carcanet –e non n’ai pogut encara conéisser l’etimologia–, que provòca de brumas força bassas pendent un bon tròç de la jornada. S’en mai vos imaginatz una vegetacion d’avet e pin negre, tot aquò farà que, s’i anatz a l’ivèrn, auretz benlèu lo sentiment d’èsser arribats en Canadà, o dirèctament en Laponia. Deu èsser per aquò que sovent, cèrtes franceses, d’un biais popular, de Capcir ne dison “la pichòta Canadà”.

Mas Capcir a tanben un autre interès deliciosament orgasmic: la siá lenga. Tradicionalament -e encara a l’ora d’ara-, es estada la zòna de la Catalonha del Nòrd mai isolada. Aquò a provocat que cèrtes lingüistas ajan considerat lo catalan que s’i parla coma lo nòrdcatalan mai “pur” de totes –existís aquò..?–, es a dire, coma lo catalan originari de tota la zòna del Rosselhon, es a dire, lo que s’es conservat mai intacte. E non solament aiçò. Capcir a, pel nòrd, frontièra amb Occitània. Quand non i aviá de rotas ni d’autòs, Capcir demorava practicament isolat de Catalonha pel sud. Pel nòrd, pasmens, l’Aude, que nais als Angles, mostrava plan lo camin natural per davalar cap a Occitània. Imagini qu’aquò es l’explicacion que lo catalan capcinés siá un catalan de transicion cap a l’occitan. Aital, se i anatz, i podretz ausir sovent lo mot “aquò”, lo vèrb “espiar” qu’en catalan es “mirar”, lo son ë per prononciar las vocalas “u” coma fan dins d’autras zònas occitanas coma a Seta, l’article “lo” en lòc del catalan “el”, o una conjugason verbala mai que mai occitana.

Es vertat que Capcir a tanben desvolopat una fòrta economia toristica. Ça que la, se i anatz veiretz plan qu’an plan sabut conservar lo territòri e lors particularitats –tanben culturalas–, fòrça mai que lors vesins catalans (la Cerdanha) e occitans (Acs [Ax-les Thermes], per exemple). Çò mai trist es que soi convencut qu’avèm pogut conservar un tresaur natural e lingüistic coma aqueste perque a demorat tròp luènh de tot: tròp luènh dels rics de Barcelona e tròp luènh e mal comunicat pels franceses de París. Conclusion: se i anatz, calatz!