De cap a la fin de las annadas cinquanta, la lei Deixone aubrís la pòrta de l’ensenhament segondari a la lenga occitana.
 
Lo temps serà long enter la lei e la creacion daus purmèirs cors, mes egau, pendent las annadas 1970, un chic de pertot, daus professors volontaris e militants apitèren daus cors praus escolans. Tot aquò se hasèva hòra tota “normalitat”: èran volontaris, sovent benevòles e los cors se debanavan quan se trobava lo temps.
 
Aqueth fonccionament a la “cantèra”, s’encaminèt tant plan que de cap a las annadas 80, s’apitèt un sembla Capes d’occitan (reservat aus professors de francés, de lenga e d’istòria, probable que los auts ne podèvan pas aubrir una boca occitana?).
 
Esturen hòrt dens lo moviment occitan a n’en tramolar de jòia: la lenga nòsta enfin reconeishuda e son ensenhament entrat dens lo fonccionament administratiu francés…
 
Vint ans après, la maquina tecnocratica s’a minjat lo navèth vinut: l’ensenhament segondari de l’occitan es vasut de mei en mei malaut e lo saunèi de normalitat es a se demesir.
 
Es de cap a 1982 que s’aubrirà la purmèira Calandreta: una escòla a la “cantèra”, obligada d’inventar per subervíver. Vint ans après, tostemps hòra lo sistèmi public d’ensenhament, las Calandretas hésen lo camin plan planet. Mes au contra, son cinc projèits de classa bilingüa que cabussèren en Gironda dens las duas darrèiras annadas: los problemas administrativo-sindicalisto-elegits n’an pas jamei podut trobar una solucion. E se desvelhan atau, de mei en mei, las vielhas idèias jacobinas. Aquí tanben, la normalitat puiré estar una trapadèra: la mirgueta s’a hèit minjada prau gat.
 
Las purmèiras velhadas occitanas s’apitèren dens los vilatges e los barris de las ciutats.
 
I venèvan daus artistas millitants que cantavan e contavan a la demanda daus ciutadans locaus. Tot aquò se passava hòra las “salas” oficiaus e las subvencions èran magronetas: una vita culturau sus la “cantèra” que fin finau sabut se trobar un public.
 
Èra lo temps de la creacion: au contact dau monde sancèir, la cultura d’òc inventava e sabèva héser passar son messatge. Quan arribèt una mena d’interés politics, s’aubrit la dineròla publica e los comerciaus causirèn los artistas occitans “portaires” de mòda. Enfin l’art occitan reconeishut! De pertot s’apitèren daus hestenaus occitans dab son public “captiu” pendent que se buidavan las velhadas de vilatges. Vasut normau, l’art occitan s’eslunhèt dau pòble per s’embarrar…
 
La fòrça d’una cultura minorisada non nacionau com la nòsta, ten dab sa capacitat de creacion: sociau, artistica, educativa eca. La cultura occitana s’espandís quan pòt portar la navetat on la cultura oficiau deisha lo camin.
 
La fòrça dau sistèmi estatau francés estut tostemps de héser saunejar los hòrabandits: lo praube saunèja pas sonque d’estar ric atau com lo creator sauneja pas sonque de tornar dens la nòrma de la “reconeishença” artistica. Es tant aisit alavetz d’alendar una portèta en tot héser créser qu’es un portau!
 
Atau estut sovent daus occitanistes: embriaguats per la magnanimitat dau sitèmi que los i deishava una plaçòta, n’an pas vist se barrar la trapadèra, e de còps, se son hèit defensors dau quite enemic que los minjava.
 
La tòca d’un sistèmi tecnocratic e sociau damòra d’atudar la navetat: la portèta li permèt de la gahar per l’escanar dab rasons de las bonas. Es una causa que los militants deven guardar dens las brembas.
 
Dab la cultura occitana, es d’autant mei aisit qu’es tota prima a costat de sa vesina tant poderosa...
 
Solide, podem pas tanpauc damorar dens la marginalitat: es pas briga la tòca nòsta. Fau sonque tostemps guardar viu un contrapoder possible: a la classa bilingüa, devem oposar una Calandreta, aus comerciaus de la cultura devem oposar la riquessa dau tarrenc e sas possibilitats eca…
 
A nosauts d’estar presents e reactius, de non pas jamei deishar los problemas dens las mans administrativas: l’estat es hèit per nosauts e nos diu tornar compte e non pas lo contrari!