Opinion
La tecnologia au servici de l’escritura de l’occitan
Tot usatgier de l’occitan, sovent dins sa vida, coneis aquesta dificultat: es de mau sasir una letra tipica de la lenga nòstra perque la trobam pas sus un clavier d’ordenador. Siam nombrós que s’embestiam a inserir una í accent agut o una Ç cedilha majuscula dins un encastre informatic inabituau...
Es pas una preocupacion futila. Se volèm que l’occitan siá una lenga normala, avèm besonh, dins lei maquinas e dins lei nòrmas tecnicas innombrablas de gestion de l’escritura, d’accedir amb una facilitat immediata a totei lei signes de la lenga nòstra.
Dins un passat recent, la situacion èra ben pus complicada perque un caractèr donat se gerissiá amb de còdes informatics diferents segon lei marcas, lei produchs o lei país... Per astre, lo consòrci Unicòde a impausat, dins leis ans 1990 e 2000, una nòrma universala per codificar parier lei caractèrs de totei lei lengas dau Mond. Pasmens, Unicòde a pas resougut lo problèma de la diversitat dei claviers e dei jòcs de caractèrs disponibles, que càmbian tròp segon lei capricis de cada estat, de cada marca, de cada logiciau o de cada produch.
Dau mai l’occitan accedís a de foncions de comunicacion divèrsas e creissentas, dau mai leis usatgiers pèrdon de temps a trobar de solucions per sasir de signes especiaus en occitan.
Es necessari donc de far un inventari dei signes essenciaus de nòstra lenga. Dins la lista çai sota, presenti lei signes que seriá util de lei rendre disponibles immediatament sus lei claviers, leis ecrans tactils, leis ecrans inèrts, lei logiciaus, leis interfàcias, lei polissas de caractèrs, lei jòcs de letras decorativas o adesivas, lei nòrmas d’imprimariá, leis afichatges, lei panèus publics, leis ensenhas luminosas, lei cercadors automatics, etc.
(1)
Lei letras de basa, en majusculas e minusculas:
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj (Kk)Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv (Ww) Xx (Yy) Zz
Lei letras k, w e y son pas occitanas mai leis utilizam per notar de mots estrangiers.
(2)
Lei letras modificadas: pòrtan de signes addicionaus qu’an nom signes diacritics e que precisan la pronóncia. Segon lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO), son obligatòris sus lei majusculas coma sus lei minusculas per fin de facilitar la legibilitat. Avèm cinc signes diacritics en occitan.
L’accent agut pòt acompanhar totei lei vocalas:
Áá Éé Íí Óó Úú
L’accent grèu se tròba ren que sus tres vocalas:
Àà Èè Òò
Lo trèma pòt afectar doas vocalas[1]:
Ïï Üü
La cedilha pertòca una sola consonanta:
Çç
Lo ponch interior(punt interior) es un signe tipic dau gascon que s’utiliza per modificar dos grops de letras:
N·H n·h S·H s·h.
Quand trobam pas lo ponch interior sus un clavier, sovent siam obligats de lo remplaçar per un ponch bas, çò qu’es incorrècte e inestetic (n.h s.h). Lo ponch interior, e mai s’es sustot gascon, es evident que fa partida dau patrimòni grafic de la totalitat de la lenga occitana. Per exemple, un usatgier auvernhat o niçard deu poder sasir lo ponch interior sens la mendre dificultat quand vòu reproduire un mot gascon dins una citacion o dins un cercador automatic...
(3)
Lei chifras aràbias devon èsser accessiblas en posicion normala, en posicion d’expausant (elevadas) e en posicion d’indèx (abaissadas):
0 1 2 3 4 5 6 7 89 ⁰ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ ₀ ₁ ₂ ₃ ₄ ₅ ₆ ₇ ₈ ₉
Es util d’aver leis expausants e leis indèx per notar de simbòls tecnics frequents coma:
cm² m³ CO₂
(4)
Lei signes de pontuacion:
. ... ! ? , ; : ’ ‑ – , • ( ) [ ] / * “ ” ‘ ’ « »
Evoquem un pichon detalh estetic: seriá ideau, un jorn, que lei claviers e lei logiciaus permetèsson de sasir pus facilament l’apostròf clin (’), lei guilheumets auts clins (“...”) e lei guilheumets bas («...») en luòc dei tristei formas verticalas (') ("...").
(5)
De signes de pontuacion particulars en forma d’espacis “voides”:
l’espaci, l’espaci insecable, l’alinèa
(6)
Quauquei simbòls divèrs e pron utils:
º ° % ‰ & @ § € $ = ≠ ≈ + – × ÷ < > ± # †
(7)
I a de caractèrs mens indispensables. Dins certaneis aplicacions especializadas, poiriam apondre de letras modificadas que son tipicas dei grafias non classicas de la lenga occitana —la grafia mistralenca, la grafia de l’Escòla dau Pò, la grafia bonaudiana— e que presentan un interès istoric o culturau:
Ìì Ùù
Ää Ëë Öö
Ââ Êê Îî Ôô Ûû
Tanben, es interessant de facilitar l’accès a certanei letras modificadas que son tipicas dei lengas amb una certana difusion, aumens en Euròpa:
ß Œœ Ææ Ññ Ãã Õõ Șș Țț Ăă L·L l·l etc.
Uei, lei valents traductors e conceptors de logiciaus en occitan an ja començat de trabalhar sus d’interfàcias e d’acorchas per sasir lei signes tipicament occitans.
En prioritat absoluda, me sembla que cau rendre accessibles totei lei signes diacritics —l’accent agut, l’accent grèu, lo trèma, la cedilha, lo ponch interior— tant sus lei majusculas coma sus lei minusculas, per totei lei letras concernidas (vejatz la seccion 2 de la lista).
La segonda prioritat es de se metre d’acòrdi sus un clavier que facilite l’escambi e la difusion dei tèxts en lenga nòstra, deis Aups ai Pirenèus, de Draonier a Vielha. Uei, quatre tipes de claviers normalizats se vendon en Occitània: lo francés, l’espanhòu, l’italian e l’estatsunidenc. Lo clavier de l’estat espanhòu[2], ben conegut dins la Vau d’Aran, es lo solet que garentís una sasida facila de totei lei signes diacritics de l’occitan. Lei claviers francés, italian e american dificultan l’accès d’una partida d’aquelei signes e cada usatgier es obligat de trobar d’estecs de personalizacion, d’acorchas, de programas utilitaris o de macros per i arribar.
Donc, se pòt suggerir ais occitanistas, e mai ais organismes de promocion de la lenga d’òc, de crompar sistematicament d’ordenadors amb de claviers espanhòus. O garentissi, es una solucion que facilita la vida a tota persona qu’a de besonh de picar sovent de tèxts en lenga d’òc! En mai d’aquò, lo clavier espanhòu permet d’escriure fòrça aisadament leis autrei lengas difusadas en Occitània: francés, italian, catalan e anglés...
Dins lo domeni deis esmartfòns e dei tauletas, aqueu problèma de clavier s’es quasi resougut, que la sasida dei signes diacritics se fa en quichant pus lòngtemps sus la clau virtuala de la letra correspondenta. Pasmens, lo ponch interior (·) i manca encara.
S’un jorn Occitània deven un país autonòm o independent, aurem la possibilitat d’impausar de nòrmas industrialas e comercialas per de claviers e de gatges especialament dessenhats per la lenga occitana.
_________
[1] Lo trèma sus Ëë es inutil e lo CLO l’aboliguèt en 1997. Se recomanda d’escriure coerent, poesia en luòc de coërent, poësia. En lemosin, se recomanda èr (er, aer), meschant (meschent, meschaent) en luòc de aër, meschaënt.
[2] Lo cau pas confondre amb lo clavier ispanoamerican qu’es inadaptat a l’occitan.
Es pas una preocupacion futila. Se volèm que l’occitan siá una lenga normala, avèm besonh, dins lei maquinas e dins lei nòrmas tecnicas innombrablas de gestion de l’escritura, d’accedir amb una facilitat immediata a totei lei signes de la lenga nòstra.
Dins un passat recent, la situacion èra ben pus complicada perque un caractèr donat se gerissiá amb de còdes informatics diferents segon lei marcas, lei produchs o lei país... Per astre, lo consòrci Unicòde a impausat, dins leis ans 1990 e 2000, una nòrma universala per codificar parier lei caractèrs de totei lei lengas dau Mond. Pasmens, Unicòde a pas resougut lo problèma de la diversitat dei claviers e dei jòcs de caractèrs disponibles, que càmbian tròp segon lei capricis de cada estat, de cada marca, de cada logiciau o de cada produch.
Dau mai l’occitan accedís a de foncions de comunicacion divèrsas e creissentas, dau mai leis usatgiers pèrdon de temps a trobar de solucions per sasir de signes especiaus en occitan.
Es necessari donc de far un inventari dei signes essenciaus de nòstra lenga. Dins la lista çai sota, presenti lei signes que seriá util de lei rendre disponibles immediatament sus lei claviers, leis ecrans tactils, leis ecrans inèrts, lei logiciaus, leis interfàcias, lei polissas de caractèrs, lei jòcs de letras decorativas o adesivas, lei nòrmas d’imprimariá, leis afichatges, lei panèus publics, leis ensenhas luminosas, lei cercadors automatics, etc.
(1)
Lei letras de basa, en majusculas e minusculas:
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj (Kk)Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv (Ww) Xx (Yy) Zz
Lei letras k, w e y son pas occitanas mai leis utilizam per notar de mots estrangiers.
(2)
Lei letras modificadas: pòrtan de signes addicionaus qu’an nom signes diacritics e que precisan la pronóncia. Segon lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO), son obligatòris sus lei majusculas coma sus lei minusculas per fin de facilitar la legibilitat. Avèm cinc signes diacritics en occitan.
L’accent agut pòt acompanhar totei lei vocalas:
Áá Éé Íí Óó Úú
L’accent grèu se tròba ren que sus tres vocalas:
Àà Èè Òò
Lo trèma pòt afectar doas vocalas[1]:
Ïï Üü
La cedilha pertòca una sola consonanta:
Çç
Lo ponch interior(punt interior) es un signe tipic dau gascon que s’utiliza per modificar dos grops de letras:
N·H n·h S·H s·h.
Quand trobam pas lo ponch interior sus un clavier, sovent siam obligats de lo remplaçar per un ponch bas, çò qu’es incorrècte e inestetic (n.h s.h). Lo ponch interior, e mai s’es sustot gascon, es evident que fa partida dau patrimòni grafic de la totalitat de la lenga occitana. Per exemple, un usatgier auvernhat o niçard deu poder sasir lo ponch interior sens la mendre dificultat quand vòu reproduire un mot gascon dins una citacion o dins un cercador automatic...
(3)
Lei chifras aràbias devon èsser accessiblas en posicion normala, en posicion d’expausant (elevadas) e en posicion d’indèx (abaissadas):
0 1 2 3 4 5 6 7 89 ⁰ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ ₀ ₁ ₂ ₃ ₄ ₅ ₆ ₇ ₈ ₉
Es util d’aver leis expausants e leis indèx per notar de simbòls tecnics frequents coma:
cm² m³ CO₂
(4)
Lei signes de pontuacion:
. ... ! ? , ; : ’ ‑ – , • ( ) [ ] / * “ ” ‘ ’ « »
Evoquem un pichon detalh estetic: seriá ideau, un jorn, que lei claviers e lei logiciaus permetèsson de sasir pus facilament l’apostròf clin (’), lei guilheumets auts clins (“...”) e lei guilheumets bas («...») en luòc dei tristei formas verticalas (') ("...").
(5)
De signes de pontuacion particulars en forma d’espacis “voides”:
l’espaci, l’espaci insecable, l’alinèa
(6)
Quauquei simbòls divèrs e pron utils:
º ° % ‰ & @ § € $ = ≠ ≈ + – × ÷ < > ± # †
(7)
I a de caractèrs mens indispensables. Dins certaneis aplicacions especializadas, poiriam apondre de letras modificadas que son tipicas dei grafias non classicas de la lenga occitana —la grafia mistralenca, la grafia de l’Escòla dau Pò, la grafia bonaudiana— e que presentan un interès istoric o culturau:
Ìì Ùù
Ää Ëë Öö
Ââ Êê Îî Ôô Ûû
Tanben, es interessant de facilitar l’accès a certanei letras modificadas que son tipicas dei lengas amb una certana difusion, aumens en Euròpa:
ß Œœ Ææ Ññ Ãã Õõ Șș Țț Ăă L·L l·l etc.
Uei, lei valents traductors e conceptors de logiciaus en occitan an ja començat de trabalhar sus d’interfàcias e d’acorchas per sasir lei signes tipicament occitans.
En prioritat absoluda, me sembla que cau rendre accessibles totei lei signes diacritics —l’accent agut, l’accent grèu, lo trèma, la cedilha, lo ponch interior— tant sus lei majusculas coma sus lei minusculas, per totei lei letras concernidas (vejatz la seccion 2 de la lista).
La segonda prioritat es de se metre d’acòrdi sus un clavier que facilite l’escambi e la difusion dei tèxts en lenga nòstra, deis Aups ai Pirenèus, de Draonier a Vielha. Uei, quatre tipes de claviers normalizats se vendon en Occitània: lo francés, l’espanhòu, l’italian e l’estatsunidenc. Lo clavier de l’estat espanhòu[2], ben conegut dins la Vau d’Aran, es lo solet que garentís una sasida facila de totei lei signes diacritics de l’occitan. Lei claviers francés, italian e american dificultan l’accès d’una partida d’aquelei signes e cada usatgier es obligat de trobar d’estecs de personalizacion, d’acorchas, de programas utilitaris o de macros per i arribar.
Donc, se pòt suggerir ais occitanistas, e mai ais organismes de promocion de la lenga d’òc, de crompar sistematicament d’ordenadors amb de claviers espanhòus. O garentissi, es una solucion que facilita la vida a tota persona qu’a de besonh de picar sovent de tèxts en lenga d’òc! En mai d’aquò, lo clavier espanhòu permet d’escriure fòrça aisadament leis autrei lengas difusadas en Occitània: francés, italian, catalan e anglés...
Dins lo domeni deis esmartfòns e dei tauletas, aqueu problèma de clavier s’es quasi resougut, que la sasida dei signes diacritics se fa en quichant pus lòngtemps sus la clau virtuala de la letra correspondenta. Pasmens, lo ponch interior (·) i manca encara.
S’un jorn Occitània deven un país autonòm o independent, aurem la possibilitat d’impausar de nòrmas industrialas e comercialas per de claviers e de gatges especialament dessenhats per la lenga occitana.
_________
[1] Lo trèma sus Ëë es inutil e lo CLO l’aboliguèt en 1997. Se recomanda d’escriure coerent, poesia en luòc de coërent, poësia. En lemosin, se recomanda èr (er, aer), meschant (meschent, meschaent) en luòc de aër, meschaënt.
[2] Lo cau pas confondre amb lo clavier ispanoamerican qu’es inadaptat a l’occitan.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Adishatz monde
Lo punt haut suu clavèr Mac que’s hè dab Majuscule+Alt+F. Tau PC sabi pas, mes que serà benlèu parièr.
E l'API, ne'n pàrlam pas enlòc…
E totun qu'èm quauques-uns qui tròbam de manca un alfabet fonetic manejadís e sustot complet. Totas las polissas qu'èi telecargat dinc a uei èran incompletas. Que las cau apedaçar dab los caractèrs especiaus d'OpenOffice per exemple (e manejadís, aquò ne n'ei pas briga).
Que s'estaré plan se l'IEO o ua auta ressorça e hornivan lo qui emplegan dens las lors publicacions…
es pas lo clavier que fai l'obra, mai lei dets, quand provenon d'un periode ancian, obeïsson plus ai reflexes siguem conservators e preservem la tecnica aquerida ambe una pena qu'es pas de dire
#10 Es aisat d'abandonar lo clavier francés AZERTY e de s'acostumar au clavier espanhòu QWERTY. En mens d'una ora, se pòt faire.
Ja, dins la realitat presenta, un abitant de l'estat francés es ben obligat d'abandonar l'AZERTY e de passar au QWERTY internacionau tre que va dins un autre estat que França...
#8 Lei combinasons de claus, coma ò = Alt 149, nos fan pèrdre un temps preciós.
Es vertat que se pòt cambiar la dispausicion del clavièr sus l'ordinator, sens besonh de cambiar lo quite clavièr.
Mas lo problèma es que sèm totes acostumats a la dispausicion de las tòcas del clavièr, alara per un occitan dins l'estat francés serà pas brica aisit d'escriure amb un clavièr espanhòl. Poirà aisidament escriure totes los signes diacritics sens de problèma, de segur, mas picarà tostemps "q" en plaça de "a"... A, aqueles franceses que càmbian tot...
clavier catalan?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari