Ne parlèri dins mon primièr article per Jornalet, “Entre quatre lengas”: soi filh de pè negre, valent a dire d’un europèu d’Argeria. E mai felen: dos de mos quatre grands i nasquèron, e del costat de ma mameta pairala, l’implantacion dins aquel país es fòrça anciana, tant anciana que ma mameta sabiá pas d’ont venián sos avis. Aquò se pòt ça que la devinar amb de noms coma Tolon (en grafia classica), d’origina clarament provençala, o Brisach que, el, fa puslèu pensar a Alsàcia o Alemanha.
 
En Argeria, i soi encara pas jamai anat. Un viatge amb mon paire èra estat previst, fa vint ans, mas la guèrra civila entre los islamistas e lo poder central l’empachèt. Jamai vesitat, lo país ancestral demòra pròche, gràcias als racontes pairals. Mon paire, d’efièch, despuèi mon enfància, m’a volgut transmetre l’istòria de la tèrra que li calguèt quitar dins sa 17^a annada e que benlèu tornarà pas jamai veire. En mai d’aquò, tant son accent magrebin de son parlar enrabassat d’estranhas expressions coma la cosina de la mameta amb lo meteis lengatge an donat una realitat concreta a las istòrias argerianas.
 
Subretot, amb mon arribada en Corsega, Argeria foguèt lo ponch de partença de ma reflexion personala sul colonialisme.
 
D’en primièr, m’a inspirat d’orror per l’estat francés: sa volontat de dominacion, la colonizacion massissa, son idèa de far del meteis territòri tres departaments (doncas jos la lei comuna) e una colonia (doncas separada de la meteissa lei comuna), la discriminacion institucionala, la causida de la repression nècia puslèu que de la negociacion...
 
Puèi, me soi malfisat de las simplificacions. Per exemple, l’estat francès a parlat de repatriats per qualificar los pès negres que deguèron en massa partir per França en 1962. Mas França èra de verai lor pàtria? Se sap qu’en realitat provenián de Malta, d’Espanha, dels Païses Catalans, d’Itàlia, e formavan un mosaïc de pobles que se mesclavan dins lor lengatge. Tanben cal dire, de segur, que demest los ciutadans franceses que s’i èran installats i aviá d’occitans. Per aiçò lo limit entre colons e immigrats i èra pas clar.
 
En mai d’aquò, me soi avisat de las trapèlas del nacionalisme. Que ganhan los argerians s’un nacionalisme arabomusulman remplaça lo nacionalisme francés? Se cal escafar l’istòria complèxa d’aquel país ont tant de civilizacions se crosèron? Se la cultura mai anciana d’Argeria, la dels amazighs, es a pro pena respectada?
 
Enfin, pensi que la mesura de tota causa es la sofrença umana. Cèrtas, l’independéncia d’Argeria èra indefugibla, perque res se pòt pas bastir sus l’injustícia, mas cada còp que pensi a aquela tèrra a l’encòp pròcha e luènha, vesi las lagremas de mon paire e de ma mameta, totes dos exiliats dins l’espaci e lo temps.
 
En conclusion? La reflexion personala sus Argeria s’es esperlongada en combat independentista occitan. L’estat francés, edificat sul centralisme, monarquic puèi republican, comprendrà pas lo drech dels pòbles, e ja avèm perdut fòrça temps en volent creire que cambiariá; l’esquèrra francesa es jacobina, la drecha es bonapartista, son las doas fàcias d’una meteissa pèça de moneda. Se, de verai, desiram la generalizacion de l’ensenhament de la lenga e de la cultura nòstras, o caldrà ganhar en se fasent respectar, e aconseguirem pas cap de respècte se, per començar, mostram pas cap d’independéncia de pensada, condicion necessària a l’independéncia politica en se. Mas mon independentisme es pas nacionalista: separi l’estructura politica de las populacions. Ai pas jamai acceptat l’slogan còrs I Francesi Fora (los franceses defòra) que se legís de còps encara sus las parets de las vilas, mas auriái comprés A Francia Fora (França defòra), ja que se seriá tractat non pas d’estigmatizar de gents mas de combatre un sistèma politic. Totòm pòt èsser occitan o còrs o breton, las lengas, las culturas, e mai las tèrras se partejan. Fin finala, èsser occitanista, es èsser umanista: ai totjorn pensat qu’Occitània seriá pas una segonda França, amb lo chauvinisme coma doctrina oficiala, amb l’obligatòri contraròtle de tot, amb la passion fanatica de l’uniformitat. Poder parlar sa lenga en libertat, poder conéisser son istòria, e partejar tot aquò amb qui o vòl. Bensai, se podèm bastir una bèla Occitània, mon paire e ma mameta auràn pas perdut lor Argeria de badas.