L’istòria deu rugbi, b’ac sabèm, qu’ei hèit shens que de tresau miei-temps, d’encontres flambejants o d’ensais de legendas. S’i tròban tanben a còps istòrias mei ambrecas on lo nòste art estoc l’enjòc de batèstas ligadas a la situacion deu moment tanvau a tension politicas. La virada deus Springboks en Navèra Zelanda en 1981 qu’estoc ua d’eras.
 
A la debuta de las annadas 1980, lo gran Estat d’Africa deu Sud viu devath un regime de segregacion raciau aperat Apartheid. Apitada en 1948, aquesta seria de leis infamantas assegurava ua desseparacion deus drets civics entre las divèrsas populacions segon lor soca e la color de la lora pèth. A l’avantatge de la minoritat blanca, l’Apartheid que’us balhava ua posicion de superioritat de cap aus Néguers, Mestís e Indians qui constituissèvan lo demorant deus estatjants dinc a l’annada 1991 quan estoc abolit.
 
Mei anar mei, la comunautat internacionau se mobilizèc entà condemnar aquesta politica raciau dinc a organizar a comptar de las annadas 70 embargs qui los govèrns sudafrican podón totun contornejar mercés ad Estats com Taiwan e sustot Israèl.
 
Mès Navèra Zelanda e Africa deu Sud an en comun un brava rivalitat au nivèu deu rugbi qui ei, qu’ac cau díser, l’espòrt mei popular sus l’iscla deu long crum blanc. De las annadas 40 dinc a la annadas 60, los All Blacks solèvan virar en çò deus Springboks dab equipas aleugidas deus lors Maoris entà convénguer a las leis practicadas aquiu. En 1960, los trabucs comencèn entà l’Apartheid dab ua peticion signada per 150.000 Neozelandés devath la frasa: No Maoris, No tour. La virada que’s debanèc totun e lo grop HART per  Halt All Racist Tour (Estancatz tota virada racista) estoc creat. En 1973, lo purmèr ministre trabalhista Norman Kirk interdigoc ua virada deus Springboks e la Federacion Neozelandesa que protestèc contra aquera “ingeréncia de la politica dens l’espòrt”.
 
En 1975, lo capdau deu Partit Nacionau, Robert Muldoon, ganhèc las eleccions e l’ambient que cambièc. Au maugrat deus acòrds de Gleneagles qui signèc en 1977 dab los autes responsables deu Commonwealth e qui condemnavan la politica d’Apartheid, que permetoc en 1981 ua virada deus Springboks dab la rason que “la politica devèva demorar a l’endehòra de l’espòrt”.
 
Lo 19 de julhet de 1981, l’equipa d’Africa deu Sud que pausèc lo pè sus la tèrra neozelandesa.
 
L’ambient que s’escauhèc lèu deus dus costats. La polícia creèc duas seccions especiau antisusmauta, los Blaus e los Arrois. Peu purmèr còp de son istòria, lo país dividit per aquesta virada dinc au perhons de las quitas familhas tanvau un ahar Dreyfus de l’antipòde, vesèva per carrèras policièrs dab cascos e malhucs de husta e, com se podèva prevéser, aquestes ne finegèn pas ni n’agiscon dab cortesia qui coneishèm generaument de las fòrças de l’òrdi.
 
 En fàcia, los partidaris de HART s’organizèn e jurèn de hèr capbussar la virada per quin mejan que sia.
 
Lo 22 de julhet a Gisborne, protestaires s’i escadèn de traucar un cledon de l’estadi mès ua accion rapida de la polícia e d’espectators que’us podón capténguer. Manifestaires estón alebats peus bastons de la polícia.
 
Lo 25 a Hamilton, estón 350 protestaires qui entrèn suu terrenh. S’enseguiscoc ua batèsta omerica dab los espectators e la polícia, desbordada, devoc estancar l’encontre quan s’assabentèn de çò qu’un avion de torisme panat tirava de cap a l’estadi. Las batsarras entre “anti” e “pro” virada contunhèn mei tard per las carrèras.
 
Dens la setmana que seguiscoc, ua manifestacion contra la virada estoc pesugament reprimida per las seccions Blaus e Arrois a Wellington. Manifestaires cap nud estón alebat. Atau decidiscon de s’equipar de cascos. Las consinhas de seguretat estón ahortidas après que los protestaires ajan domatjat lo sistèma de comunicacions telefonicas. L’encontre de Wellington que’s podoc debanar mès dens un teatre d’operacions de guèrra e un estadi assetjat e entornejat per hiu brocut e barricadas de cabeders de carrei maritim.
 
A Christchurch, los protestaires s’i escadèn d’entar suu prat, mès bracament, e ua susmauta s’enseguiscoc dens la carrèra vesina.
 
Mès lo punt d’òrgue d’aquesta tragedia se debanèc au Lancaster Park d’Auckland lo 12 de seteme (La virada èra hèra longa). Dens un ambient de fin de monde, dens un estadi on se podèvan véser sòcis de gangs coneishuts (Black Power o Mongrel Mob) e ua tension tocadera, batsarras esclatèn shens de cès, e un incident, aperat the clown incident, acabèc de discreditar la polícia qui, ua fòto ac muisha, atuquèc shens de’us docejar protestaires pacifics apelhats de palhassas. Lo mei bon testimòni estoc balhat per Marian Hobbs, sòcia deu HART e futur purmèra ministra trabalhista deu país (!). Hasèva part d’un grop qui avèva planificat d’entrar suu terrenh dab 4 còrdas entà … desapitar los paus 5 minutas abans la debuta e qui s’èra quitament apracticat a la causa. Mentretant, un auta grop devèva destrigar los policièrs en getar objèctes de totis suu prat, dab tanben quitas pelòtas de tenis. Mès la preséncia de mei de 50.000 espectators hascoc capbussar lo plan. Lo gang Mongrel Mob devèva tanben auherir ue diversion, mès la velha, ua bèra part s’èra hèit arrestar per la polícia pr’amor de batsarras nuieitivas. La velha tanben, uns 300 protestaires avèva ensajat de destorbar lo dromir deus Springboks en tot rambalhar per la carrèra dabans de l’ostaleria on èran aubergats.
 
E lo coronament arribéc quan, au bèth miei de l’encontre, un avion de torisme, un Cessna, pilotat per Marx Jones e Grant Cole hascoc un passatge en rasejar abans d’alargar bombas de haria suu terrenh com ultima temptativa d’estancar çò qui consideravan com un sosteng a l’Apartheid. Ua d’eras, per malastre, toquèc e atuquèc lo pielar neozelandés Gary Knight. Mès l’encontre, au miei deu hum blanc e deu borrom de la batèsta a l’endehòra, que podoc estar miat au son tèrmi. Los All Blacks ganhèn mercés a ua penalitat 25-22 per Allan Hewson l’endarrèr.
 
Un sondatge hèit au demiei de la polícia muishèc un drin mei tard que 73% deus agents èra en contra de la virada deus Springboks. Aquò que representa plan l’esquiç pergond d’un país deu quau l’opinion ei tostemps dividida uei lo dia, uas trenta annadas mei tard.
 
Aquò que’s debanèc quate ans abans lo tarrible episòdi deus Cavalèrs, mès aquò qu’ei ua auta istòria ...