Opinion
L’article definit davant los noms de luòc
L’usatge tradicional de la lenga occitana, encara plan viu uèi lo dia, demanda d’evitar sovent l’article definit davant los noms de luòc (o toponims).
La règla generala
Per los toponims de genre femenin, podèm comparar, d’un costat, l’us occitan, catalan e espanhòl qu’evita l’article, e, de l’autre costat, l’us francés e italian que sistematiza l’article.
Marselha (ca. Marsella, fr. Marseille, it. Marsiglia, es. Marsella)
Lemòtges/Limòtges (ca. Llemotges, fr. Limoges)
Berlin (ca. Berlín, fr. Berlin, it. Berlino, es. Berlín)
Per quant als noms de rius, es tras qu’interessant! L’occitan popular e autentic sembla ben d’evitar l’article dins una neta majoritat de cases, mentre que d’autras lengas romanicas, al contrari, tendon a lo generalizar. Pro d’atestacions son limpidas: nòstra lenga a un usatge central e particular, puslèu sens article, que se destaca d’una tendéncia romanica majoritària e periferica, amb article.
Las excepcions
Ara vejam las excepcions a la règla.
(1)
Cal fornir un article definit quand lo nom de luòc es determinat (valent a dire, quand es precisat per un adjectiu, per una preposicion seguida d’un nom, per un nom en aposicion...).
Totun, s’un ponch cardinal se pren un article de manièra especifica, alara cal apondre tanben l’article al toponim de basa:
(2)
Òm bota l’article davant los noms comuns que se son reconvertits en toponims.
L’article definit se tròba davant los noms de país pluralizats, amb una ‑s finala. Lo plural i exprimís una granda varietat intèrna, una tendéncia a la fragmentacion geografica.
Tres cases particulars nos porgisson de nuanças interessantas:
(4)
L’article definit es acceptable dins qualques toponims amb un sufixe tipic dels noms comuns e inabitual per un nom de país. Lo nom de país pren alara l’article, coma se foguèsse un nom comun.
(5)
Los noms de mont esitan fòrça entre la preséncia e l’abséncia de l’article. Es pas quicòm d’aisit e cal assajar de conéisser l’usatge per cada cas.
Aquesta esitacion seriá en relacion amb los tractaments variables qu’avèm evocat per las grandas regions montanhosas (los Pirenèus, las Cevenas).
(6)
Enfin, i a d’excepcions puras, d’aparéncia arbitrària, qu’escapan a las categorias precedentas mas que s’explican sovent per l’etimologia. Concernisson puslèu de noms de vilas, de vilatges e de rius.
L’usatge e la nòrma
L’article absent es un ponch codificat e formalizat dins la nòrma classica de l’occitan. Loís Alibèrt lo preconiza dins sa celèbra gramatica normativa de 1935. Lo cal aplicar.
I a qualques antinormistas que contèstan la règla e que botan d’articles definits de pertot, en copiant l’usatge francés. Mas an pas jamai publicat d’estudi scientific sufisent per justificar lor biais de far.
Los locutors primaris (los occitanofòns diches “naturals”), eles, aplican la règla de l’abséncia d’article de faiçon variabla. Plan sovent l’aplican net e clar, especialament per de toponims locals que coneisson ben. E n’avèm d’atestacions nombrosas. De còps, pasmens, introdusisson l’article definit a causa de l’influéncia de las lengas dominantas. Cal pas jamai importunar aqueles locutors primaris, e mai se lor usatge es pas sempre normatiu, perque tenon pasmens de ressorsas importantissimas per un usatge autentic de l’occitan.
Mas dins un usatge cultivat, restaurat, militant o esclarzit de la lenga, conven d’aplicar l’abséncia de l’article amb constància perque, en tot cas, es un biais de parlar que rèsta solidament documentat.
La règla generala
Per los toponims de genre femenin, podèm comparar, d’un costat, l’us occitan, catalan e espanhòl qu’evita l’article, e, de l’autre costat, l’us francés e italian que sistematiza l’article.
Occitània (ca. Occitània, es. Occitania) — (fr. l’Occitanie, it. l’Occitania)
Provença (ca. Provença, es. Provenza) — (fr. la Provence, it. la Provenza)
Gasconha (ca. Gascunya, es. Gascuña) — (fr. la Gascogne, it. la Guascogna)
Etiopia (ca. Etiòpia, es. Etiopía) — (fr. l’Éthiopie, it. l’Etiopia)
Euròpa (ca. Europa, es. Europa) — (fr. l’Europe, it. l’Europa)
Suècia (ca. Suècia, es. Suecia) — (fr. la Suède, it. la Svezia)
França (ca. França, es. Francia) — (fr. la France, it. la Francia)
Itàlia (ca. Itàlia, es. Italia) — (fr. l’Italie, it. l’Italia)
Espanha (ca. Espanya, es. España) — (fr. l’Espagne, it. la Spagna)
Per los toponims de genre masculin, l’us occitan e espanhòl evita l’article. Per contra, l’us catalan, francés e italian lo generaliza.Provença (ca. Provença, es. Provenza) — (fr. la Provence, it. la Provenza)
Gasconha (ca. Gascunya, es. Gascuña) — (fr. la Gascogne, it. la Guascogna)
Etiopia (ca. Etiòpia, es. Etiopía) — (fr. l’Éthiopie, it. l’Etiopia)
Euròpa (ca. Europa, es. Europa) — (fr. l’Europe, it. l’Europa)
Suècia (ca. Suècia, es. Suecia) — (fr. la Suède, it. la Svezia)
França (ca. França, es. Francia) — (fr. la France, it. la Francia)
Itàlia (ca. Itàlia, es. Italia) — (fr. l’Italie, it. l’Italia)
Espanha (ca. Espanya, es. España) — (fr. l’Espagne, it. la Spagna)
Aran (es. Arán) — (ca. l’Aran, fr. l’Aran, it. l’Aran)
Bearn/Biarn (es. Bearne) — (ca. el Bearn, fr. le Béarn, it. il Bearn)
Vietnam (es. Vietnam) — (ca. el Vietnam, fr. le Viêtnam, it. il Vietnam)
Japon (es. Japón) — (ca. el Japó, fr. le Japon, it. il Giappone)
Lembron — (fr. le Lembron / le Lembronnais) (sosparçan d’Auvèrnhe)
Fòrça atestacions, dins totes los dialèctes occitans modèrnes, demòstran qu’aquesta abséncia d’article es plan autentica e encara pro viva.Bearn/Biarn (es. Bearne) — (ca. el Bearn, fr. le Béarn, it. il Bearn)
Vietnam (es. Vietnam) — (ca. el Vietnam, fr. le Viêtnam, it. il Vietnam)
Japon (es. Japón) — (ca. el Japó, fr. le Japon, it. il Giappone)
Lembron — (fr. le Lembron / le Lembronnais) (sosparçan d’Auvèrnhe)
Lembron es pas en javèlas (Reichel)
lo rei de Portugau (Mistral)
ris de Piemont (Mistral)
lo país de Bearn (formula bearnesa tradicionala)
per darrèr Aussau (Horcada)
me’n vau en Tiniá (Companh; dins la citacion originària, ditz: me’n vau en Tinèa)
Per los noms de vilas, l’occitan e l’ensemble de las lengas romanicas evitan l’article. lo rei de Portugau (Mistral)
ris de Piemont (Mistral)
lo país de Bearn (formula bearnesa tradicionala)
per darrèr Aussau (Horcada)
me’n vau en Tiniá (Companh; dins la citacion originària, ditz: me’n vau en Tinèa)
Marselha (ca. Marsella, fr. Marseille, it. Marsiglia, es. Marsella)
Lemòtges/Limòtges (ca. Llemotges, fr. Limoges)
Berlin (ca. Berlín, fr. Berlin, it. Berlino, es. Berlín)
Per quant als noms de rius, es tras qu’interessant! L’occitan popular e autentic sembla ben d’evitar l’article dins una neta majoritat de cases, mentre que d’autras lengas romanicas, al contrari, tendon a lo generalizar. Pro d’atestacions son limpidas: nòstra lenga a un usatge central e particular, puslèu sens article, que se destaca d’una tendéncia romanica majoritària e periferica, amb article.
Léger/Leir (ca. el Loira, fr. la Loire, it. la Loira, es. el Loira)
Garona (ca. la Garona, fr. la Garonne, it. la Garonna, es. el Garona)
Alèir (fr. l’Allier)
Durença (fr. la Durance)
Vistula (ca. el Vístula, fr. la Vistule, it. la Vistola, es. el Vístula)
Ren (ca. el Rin, fr. le Rhin, it. il Reno, es. el Rin)
Garona (ca. la Garona, fr. la Garonne, it. la Garonna, es. el Garona)
Alèir (fr. l’Allier)
Durença (fr. la Durance)
Vistula (ca. el Vístula, fr. la Vistule, it. la Vistola, es. el Vístula)
Ren (ca. el Rin, fr. le Rhin, it. il Reno, es. el Rin)
Las excepcions
Ara vejam las excepcions a la règla.
(1)
Cal fornir un article definit quand lo nom de luòc es determinat (valent a dire, quand es precisat per un adjectiu, per una preposicion seguida d’un nom, per un nom en aposicion...).
Occitània — l’Occitània del futur
Aran — lo Naut Aran
Provença — la Bassa Provença (la Baisha Provença)
Lemosin — lo Naut Lemosin (l’Aut Lemosin)
Japon — lo Japon ancian
Alemanha — l’Alemanha de l’Èst
Egipte — l’Egipte faraonica
Garona — la Nauta Garona (l’Auta Garona)
Léger/Leir — lo Naut Léger (l’Aut Léger)
Clarmont-Ferrand — lo Clarmont-Ferrand industrial (...-au)
Roma — la Roma antica
Los determinants tot, nòrd, sud, oèst, èst son especials perque vòlon pas l’article.Aran — lo Naut Aran
Provença — la Bassa Provença (la Baisha Provença)
Lemosin — lo Naut Lemosin (l’Aut Lemosin)
Japon — lo Japon ancian
Alemanha — l’Alemanha de l’Èst
Egipte — l’Egipte faraonica
Garona — la Nauta Garona (l’Auta Garona)
Léger/Leir — lo Naut Léger (l’Aut Léger)
Clarmont-Ferrand — lo Clarmont-Ferrand industrial (...-au)
Roma — la Roma antica
Occitània — tota Occitània, Occitània tota
Valença — tota Valença, Valença tota
Tiròl — Sud-Tiròl
Timòr — Timòr Èst
Berlin — Berlin Oèst
Marselha — Marselha Nòrd
Valença — tota Valença, Valença tota
Tiròl — Sud-Tiròl
Timòr — Timòr Èst
Berlin — Berlin Oèst
Marselha — Marselha Nòrd
Totun, s’un ponch cardinal se pren un article de manièra especifica, alara cal apondre tanben l’article al toponim de basa:
Alemanha — l’Alemanha de l’Èst
America — l’America del Sud
Mençonem dos cases amb una dobla solucion: America — l’America del Sud
Catalonha — Catalonha Nòrd, la Catalonha del Nòrd
Africa — Sud-Africa, l’Africa del Sud
Africa — Sud-Africa, l’Africa del Sud
(2)
Òm bota l’article davant los noms comuns que se son reconvertits en toponims.
la ciutat => La Ciutat (fr. La Ciotat)
la canal (la canau) => La Canau (fr. Lacanau)
lo mont => Lo Mont / Lo Mont de Marsan (fr. Mont-de-Marsan)
lo borg => Lo Borg / Lo Borg Sant Dalmatz (it. Borgo San Dalmazzo)
l’alp => los Alps (los Aups, leis Aups, lu Alps...)
la marcha => la Marcha
la o lo comtat => la Comtat / lo Comtat / lo Comtat Venaicin
lo dalfinat “dignitat de dalfin, títol de noblesa” =>lo Dalfinat (lo Daufinat)
(3)la canal (la canau) => La Canau (fr. Lacanau)
lo mont => Lo Mont / Lo Mont de Marsan (fr. Mont-de-Marsan)
lo borg => Lo Borg / Lo Borg Sant Dalmatz (it. Borgo San Dalmazzo)
l’alp => los Alps (los Aups, leis Aups, lu Alps...)
la marcha => la Marcha
la o lo comtat => la Comtat / lo Comtat / lo Comtat Venaicin
lo dalfinat “dignitat de dalfin, títol de noblesa” =>lo Dalfinat (lo Daufinat)
L’article definit se tròba davant los noms de país pluralizats, amb una ‑s finala. Lo plural i exprimís una granda varietat intèrna, una tendéncia a la fragmentacion geografica.
Combralha al singular =>las Combralhas (lei Combralhas, li Combralhas)
Abruç al singular =>los Abruces (los Abruç, leis Abruç, lu Abruç)
Aurès al singular =>los Aurèsses (los Aurès, leis Aurès, lu Aurès)
Índia =>las Índias (leis Índias, li Índias)
America =>las Americas (leis Americas, li Americas)
Abruç al singular =>los Abruces (los Abruç, leis Abruç, lu Abruç)
Aurès al singular =>los Aurèsses (los Aurès, leis Aurès, lu Aurès)
Índia =>las Índias (leis Índias, li Índias)
America =>las Americas (leis Americas, li Americas)
Tres cases particulars nos porgisson de nuanças interessantas:
— Per los Pirenèus (lei Pirenèus, lu Pirenèus), la forma del plural es d’usatge general. Mas segon l’aranés, trobam un segond usatge, al singular: lo Pirenèu (eth Pirenèu); es un tipe comun amb lo catalan el Pirineu e l’espanhòl el Pirineo. Aquel singular seriá benlèu una insisténcia sus una partida, un fragment dels Pirenèus.
— Un fenomèn un pauc similar se vei amb las Cevenas (lei Cevenas, li Cevenas), que i a un singular possible: la Cevena. Mas es un cas susprenent perque trobam tanben de formas sens article, tant al plural coma al singular: Cevenas, Cevena.
— Dins lo cas de las Astúrias (leis Astúrias, li Astúrias), existís tanben un usatge sens article, Astúrias, pr’amor de l’influéncia de las lengas ibericas. En asturleonés, dison sempre Asturies sens article.
— Un fenomèn un pauc similar se vei amb las Cevenas (lei Cevenas, li Cevenas), que i a un singular possible: la Cevena. Mas es un cas susprenent perque trobam tanben de formas sens article, tant al plural coma al singular: Cevenas, Cevena.
— Dins lo cas de las Astúrias (leis Astúrias, li Astúrias), existís tanben un usatge sens article, Astúrias, pr’amor de l’influéncia de las lengas ibericas. En asturleonés, dison sempre Asturies sens article.
(4)
L’article definit es acceptable dins qualques toponims amb un sufixe tipic dels noms comuns e inabitual per un nom de país. Lo nom de país pren alara l’article, coma se foguèsse un nom comun.
gavòt + ‑ina => la Gavotina
(5)
Los noms de mont esitan fòrça entre la preséncia e l’abséncia de l’article. Es pas quicòm d’aisit e cal assajar de conéisser l’usatge per cada cas.
Vísol / lo Vísol — (fr. le mont Viso, it. il Monviso)
Aquesta esitacion seriá en relacion amb los tractaments variables qu’avèm evocat per las grandas regions montanhosas (los Pirenèus, las Cevenas).
(6)
Enfin, i a d’excepcions puras, d’aparéncia arbitrària, qu’escapan a las categorias precedentas mas que s’explican sovent per l’etimologia. Concernisson puslèu de noms de vilas, de vilatges e de rius.
L’Albenca — (fr. Lalbenque)
Lei Mès — (fr. Les Mées)
Lo Martegue — (fr. Martigues o ancianament Les Martigues)
Lo Caire — (ca. el Caire, fr. Le Caire, it. Il Cairo, es. El Cairo)
Ròse / lo Ròse — (ca. el Roine, fr. le Rhône, it. il Rodano, es. el Ródano)
Lei Mès — (fr. Les Mées)
Lo Martegue — (fr. Martigues o ancianament Les Martigues)
Lo Caire — (ca. el Caire, fr. Le Caire, it. Il Cairo, es. El Cairo)
Ròse / lo Ròse — (ca. el Roine, fr. le Rhône, it. il Rodano, es. el Ródano)
L’usatge e la nòrma
L’article absent es un ponch codificat e formalizat dins la nòrma classica de l’occitan. Loís Alibèrt lo preconiza dins sa celèbra gramatica normativa de 1935. Lo cal aplicar.
I a qualques antinormistas que contèstan la règla e que botan d’articles definits de pertot, en copiant l’usatge francés. Mas an pas jamai publicat d’estudi scientific sufisent per justificar lor biais de far.
Los locutors primaris (los occitanofòns diches “naturals”), eles, aplican la règla de l’abséncia d’article de faiçon variabla. Plan sovent l’aplican net e clar, especialament per de toponims locals que coneisson ben. E n’avèm d’atestacions nombrosas. De còps, pasmens, introdusisson l’article definit a causa de l’influéncia de las lengas dominantas. Cal pas jamai importunar aqueles locutors primaris, e mai se lor usatge es pas sempre normatiu, perque tenon pasmens de ressorsas importantissimas per un usatge autentic de l’occitan.
Mas dins un usatge cultivat, restaurat, militant o esclarzit de la lenga, conven d’aplicar l’abséncia de l’article amb constància perque, en tot cas, es un biais de parlar que rèsta solidament documentat.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#11#14 Excellent, Sénher Masdiset! :)
#15 Los lingüistas trabalhan amb los locutors qu'an la lenga de naissença.
#14 Per jo, lo critèri purmèr entà çò de le gramatica que carré estar l'arrespèct deu parlar deus ajons. Que son iths dont an hèit viatjar le lenga dinc a nosatis. Mistral, Manciet, Bodon, etc... n'èran pas vaduts avant sons pairs...
Perqué ne pas se hidar en le lenga deus vielhs ? B'es estranha aquera pensada ! Hèm shau a non pas crear ua eleita, e a ne pas se copar deu "terrenc"... Un jorn, un vielh professor que'm dishot l'occitan qu'èra d'auts còps le lenga deu pòple, deus peisans quen èra a vir, uei lo jorn, ua lenga de saberuts.
Hèm cas tanben, de non pas tornar har lo modèle francés dab les soas academias, correccions e stigmatisacions.
Après, qu'èm end ua situacion paradoxau on son tanben los clotèrs de le lenga, los locutors naturaus, percé ne l'an pas transmetuda. Mes, dab tot çò de collectat, que harém mélhe, de jo pensat, de'us escotar, de'us analizar mélèu que d'anar póner enormitats com "blau" o "rangièr"... Que nes vaga uncoèra.
Un petit ligam dab aqueth tèxte de Fraj. Jo, que vei "l'occitanisme" melèu atau.
http://paisdecatinou.over-blog.com/article-quin-occitan-per-deman-d-eric-fraj-part-3-116498815.html
vrai qu'èra pas hòrt clar, mon explica. shens imatge, e en dus mòts : lo pretèxte deus locutors naturaus, aquò me gonfla.
dejà, d'una, son pas jamei los pretenduts locutors naturaus eths medishes que s'opausan dens aqueth conflicte imaginari entre lenguistica e lenga deu pòble. fau tostemps un bon occitanISTE per citar, analizar, manisclejar. d'alhors lo bon occitanISTA trentalha pas de contestar çò que lo lenguISTA confirmat e professionau afirma e recomanda, jos lo pretèxte deus LOCUTORS NATURAUS que coneish. e òc, sabetz, lo vielh Lauriòl que viu a ras de casa, si si, lo que parla patoès...
de dus, a un moment farrà de tot segur formalizar la lenga. shens càder tanpauc dens l'excès inverse (solide que la lenga a de víver d'un biaish popular), mès totun : es pas a cadun de decidir com escríver e de quin biaish parlar. sinon servís pas d'arren. jo decidissi que, respècte aus LOCUTORS NATURAUS de mon parçan disem "una chèisa" e pas una cadèira, "un tountouy' e pas un tinta-hiu, "lou résine" e pas lo rasim. èm mau partits, atau.
#11 Ahahahah !
Me ramenti qu'èra una galejada que fasiam dau temps qu'èri estudiant a Montpelhier.
#11 Pas comprés arren...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari