Un títou franchimand dens lo Jornalet, vaquí quauquarren de rar, non pas? Mès ne podèvi pas l’escríver en occitan shens de pérder tot lo shuc e lo muc de la causa. Pr’amor que solide los Francés an rason: viscan los noms d’arrius!
 
Los departaments francés estón creats per decret de l’amassada nacionau tanlèu la revolucion aviada, lo 22 de deceme de 1789, mès lor nombre (83) e las loas termièras n’estón pas fixadas sonque lo 26 de heurèr seguent e la loa existéncia prengoc efèit lo 4 de març. Tanlèu la debuta, dens un esperit scientific e racionau, ua chifra estoc apausada segon l’òrdi alfabetic. Mès coma n’èran pas sonque 83, l’òrdi de l’epòca estoc provisòri e cambièc. Atau Garona Hauta avèva lo numèro 30, Bocas deu Rose 12, Avairon 11, Aude 10 e Arièja (Ortografia originau: Arriège) 08. Èra estat imaginada ua alternança deus capdulhs, mès los cambiaments demorèn rars e atau Chòrjas vasoc bracament lo capdulh d’Aups Hauts (dinc a 1790), Ais de Bocas de Ròse, Sant Flor deu Cantal, Chabuelh de la Droma, Navarrencs deus Pirenèus Baish, Albi deu Tarn, puish Castres (1797) , puish Albi (1800). Lo capdulh de Var estoc Tolon, puish Grassa, puish Brinhòla, puish Draguinhan puish Tolon fin finau.
 
La mira de la creacion d’aquestes departaments èra purmèr de crear ua division logica e racionau deu territòri au lòc de las ancians talhucadas administrativas, fiscaus, religiosas e judiciaras qui s’entremesclavan. Ua miei jornada de chivau devèva perméter ad un administrat de rejúnher la sedença de la prefectura entà las requèstas de totas.
 
Lo departament de Corsica, creat en 1790, estoc dividit en dus en 1793. Las duas parts prengón los noms de Golo au nòrd (capdulh Bastia) e Liamone au sud (capdulh Aiacciu) dinc a 1811 quan l’iscla estoc reunificada. En 1975 estoc un còp de mei talhucada en dus entà poder crear la region Corsica.
 
De notar que Gironda estoc aperada “Bèc d’Ambès” entre 1793 e 1795 pr’amor de l’arrestacion deus Girondins mentre que la Vendée estoc enchafrada cinicament Vengée un còp la sagnèra acabada.
 
Chic a chic dens l’istòria, los departaments cambièn lo lor nom dab la mira de paréisher mei atractius d’un punt de vista toristic. Atau los mots “inferiora” o “baisha” estón remplaçats e los Pirenèus Baish vasón los Pirenèus Atlantics en 1969. lo nom de Côtes-du-Nord, qui balhava atau atau enveja d’i anar banhà’s, estoc cambiat en Côtes-d’Armor en 1990, seguent atau un avís favorable deu Conselh Generau de … 1962, e creant un ibride francés-breton (Lo nom breton vertadièr ei Aodoù an Arvor).
 
E precisament, se la creacion deus deparetaments francés estoc inspirada per ua volontat de racionalizacion e de modernizacion de las relacions entre ciutadan e Estat, ua dusau mira, que daubuns shens de dobte denegaràn, s’esconèva darrèr los bons sentiments revolucionaris e republicans, la de balhar a cadun lo sentit d’aparténguer ad ua Nacion unida, crear un òmi navèth (Quina revolucion n’ac ensagèc pas?), luenh de las identitats istoricas vertadièras. De lavetz enlà, n’èra pas mei possible de’s sentir bearnés ni tanpauc  roergat. Los noms tròp cargats de cultura èran boishats d’un perrec tricolòr. Acabats la Bigòrra, lo Bearn, lo Bascoat, lo Comenge, l’Armanhac, l’Astarc, la Shalòssa, lo Coserans, etc … entà ne citar pas totis los d’aquesta longa lista. Acabats Gasconha, Lengadòc, Provença, Lemosin, Peirigòrd, Auvèrnhe, e ne desbrombèssi, aquò rai. Los departaments prengón màgerment noms dessaborats d’arrius mès tanben de montanhas o de tota particularitat geografica, dab uas curiositats com lo Morbihan, nom cent deu cent breton (Mor bihan = mar petita), la poetica Côte d’Or (preferida a Haute-Seine o Seine-et-Saône), lo Finistère (revirada deu nom breton Penn-ar-Bed), o lo hèra austère Nord.
 
Se parlatz dab un… quin ac díser shens de crear ua polemica, un jacobin o se volètz un partesan de l’unitat de la republica, aqueste que’vs dirà que l’abandon deus noms ancians ei ua causa de las bonas pr’amor que hè desaparéisher las identitas ditas “petitas”, susceptiblas de provocar ua volontat d’independéncia, lo racisme, la guèrra civila, lo retorn deu Rei, un tèrratrem o sabi pas qué.
 
En vertat, … a rason! Qu’a cent còps rason!
 
Apuish, qu’am hèit Euròpa tanben entà virar la pagina de las guèrras e deus nacionalismes estrets. Doncas, cau hèr au nivèu continentau çò qu’am hèit au nivèu nacionau. Ne cau acabar dab los noms ancians, adiu França, adiu Espanha, adiu Alemanha, causiram noms d’arrius o de montanhas. Ei pr’aquò que perpausi d’aperar nòste Estat Seine-et-Loire, veirèm mei tard quin numèro balhar-lo entà, dens un esperit modèrne e concís, díser “Lo dus-cinq” se l’òrdi alfabetic plaça Seine-et-Loire au vint-e-cinquau reng deus departaments europencs. Visca Euròpa deus departaments!
 
E mei qu’aquò, lo presentators de la meteorologia poderàn díser “lo gran oèst europenc” o “lo sud-oèst” (l’epicentre d’Euròpa ei … a Estocòlme!) e los regents que hicaràn ua rosta aus dròlles dens las escòlas qui s’encapistraràn de nhirgonhargar lor patés (Portaire, ei plan coneishut, de la reaccion, de la supersticion e de la tirania) au lòc de l’anglés d’aeropòrt impausat per la supremacia economica e doncas universau.
 
Podètz lavetz d’ara enlà imaginar la poesia deus tèxtes navèths, laudant las beutats de la “Douce Seine-et-Loire, cher passé de mon histoire” o “Ne m’appellez plus jamais deux-cinq, car il m’a laissé sur le zinc”.
 
E lavetz, e sonque lavetz, auram virat la pagina deu servatge entad entrar dens l’èra navèra de liberacion de l’òmi. (Entà la hemna, calerà enqüèra drin aténguer).