Opinion
Lo plurau provençau en ‑ei(s)
En occitan estandard provençau, lei pluraus en ‑ei(s) son una marca emblematica. L’accent tonic es totjorn sus l’avantdarriera sillaba:
Coma chausir entre ‑ei e ‑eis?
Dins un adjectiu terminat au singular en ‑e o en ‑a, lo plurau deven ‑ei(s), mai solament s’es plaçat davant lo nom. Se l’adjectiu se tròba après lo nom, s’utiliza un plurau abituau.
Dins tota una sèria de mots aisina, lo plurau en ‑ei(s) se tròba en totei posicions —abans e après lo nom, tombant lo cas—. Aquò pertòca lei mots seguents.
Inicialament, avián costuma d’escriure quora ‑ei(s), quora ‑i(s), segon la pronóncia locala: aquela dualitat escricha èra un usatge comun a la nòrma classica e a la nòrma mistralenca. Tocant la nòrma classica, en 1972, dins lo libre de referéncia L’Ortografia Occitana: lo Provençau, Robèrt Lafont unifiquèt aquò en una forma escricha unica: -ei(s).
Amb la grafia unica ‑ei(s), òm rèsta liure de prononciar [ej(z)] o [i(z)].
Mai aquela distribucion geografica es pas rigida e podèm trobar una meteissa persona que pronóncia [ej(z)] en parlant d’aise e [i(z)] amb un debit rapid. L’evolucion istorica se faguèt ansin:
Una autra simplificacion grafica es la de l’accent. Lo Conseu de la Lenga Occitana a preconizat la supression de l’accent grafic abans ‑ei(s) per satisfar un usatge que ja èra vengut pron generau abans:
Pasmens cau gardar sempre l’accent grèu sus è, ò per indicar qu’an pas lo meteis sòn que e, o:
Lo niçard coneis una evolucion pròpria. Son plurau emblematic es ‑u e ‑i e non pas ‑ei(s). Es clar que lo niçard es una varietat de provençau sus lo plan dialectologic, mai a desvolopat un usatge literari distint e a vocacion de formar, d’espereu, una modalitat regionala de l’occitan estandard. Veirem l’usatge niçard de ‑u e -i dins un article avenidor.
aquestei braveis amigas.
Coma chausir entre ‑ei e ‑eis?
— S’emplega ‑ei davant una consonanta o davant una pausa: se pronóncia [ej] o [i] (‘ei’ o ‘i’).
— S’emplega ‑eis davant una vocala, l’s permet de far una liason eufonica: se pronóncia [ejz] o [iz] (‘eiz’ o ‘iz’).
— S’emplega ‑eis davant una vocala, l’s permet de far una liason eufonica: se pronóncia [ejz] o [iz] (‘eiz’ o ‘iz’).
Dins un adjectiu terminat au singular en ‑e o en ‑a, lo plurau deven ‑ei(s), mai solament s’es plaçat davant lo nom. Se l’adjectiu se tròba après lo nom, s’utiliza un plurau abituau.
un brave tipe > de bravei tipes (pasmens: de tipes braves)
un brave òme > de braveis òmes (pasmens: d’òmes braves)
una terribla nòva > de terriblei nòvas (pasmens: de nòvas terriblas)
una terribla istòria > de terribleis istòrias (pasmens: d’istòrias terriblas)
un brave òme > de braveis òmes (pasmens: d’òmes braves)
una terribla nòva > de terriblei nòvas (pasmens: de nòvas terriblas)
una terribla istòria > de terribleis istòrias (pasmens: d’istòrias terriblas)
Dins tota una sèria de mots aisina, lo plurau en ‑ei(s) se tròba en totei posicions —abans e après lo nom, tombant lo cas—. Aquò pertòca lei mots seguents.
lo, la, l’ > lei(s)
au, a la, a l’ > ai(s) — Se pronóncia [ej(z)] o [i(z)].
dau, de la, de l’ > dei(s)
mon, ma > mei(s)
ton, ta > tei(s)
son, sa > sei(s)
aqueste, aquesta > aquestei(s)
aqueu, aquel, aquela > aquelei(s)
cèrt, cèrta > cèrtei(s)
certan, certana > certanei(s)
eu, ela >elei(s)
mant, manta > mantei(s)
pauc, pauca > pauquei(s)
quant, quanta > quantei(s)
quau, qual, quala > qualei(s)
quauque > quauquei(s)
quin, quina > quinei(s)
tant, tanta > tantei(s)
tot, tota > totei(s)
un, una >unei(s) (+ d’unei + quauqueis unei)
au, a la, a l’ > ai(s) — Se pronóncia [ej(z)] o [i(z)].
dau, de la, de l’ > dei(s)
mon, ma > mei(s)
ton, ta > tei(s)
son, sa > sei(s)
aqueste, aquesta > aquestei(s)
aqueu, aquel, aquela > aquelei(s)
cèrt, cèrta > cèrtei(s)
certan, certana > certanei(s)
eu, ela >elei(s)
mant, manta > mantei(s)
pauc, pauca > pauquei(s)
quant, quanta > quantei(s)
quau, qual, quala > qualei(s)
quauque > quauquei(s)
quin, quina > quinei(s)
tant, tanta > tantei(s)
tot, tota > totei(s)
un, una >unei(s) (+ d’unei + quauqueis unei)
Inicialament, avián costuma d’escriure quora ‑ei(s), quora ‑i(s), segon la pronóncia locala: aquela dualitat escricha èra un usatge comun a la nòrma classica e a la nòrma mistralenca. Tocant la nòrma classica, en 1972, dins lo libre de referéncia L’Ortografia Occitana: lo Provençau, Robèrt Lafont unifiquèt aquò en una forma escricha unica: -ei(s).
Amb la grafia unica ‑ei(s), òm rèsta liure de prononciar [ej(z)] o [i(z)].
— La pronóncia [ej(z)] es majoritària en provençau maritim, de la region d’Ais-Marselha fins ais alentorns de Canas e Forcauquier.
— La pronóncia [i(z)] es pus frequenta en provençau rodanenc, dins leis encontradas d’Arle, Avinhon e Nimes.
— La pronóncia [i(z)] es pus frequenta en provençau rodanenc, dins leis encontradas d’Arle, Avinhon e Nimes.
Mai aquela distribucion geografica es pas rigida e podèm trobar una meteissa persona que pronóncia [ej(z)] en parlant d’aise e [i(z)] amb un debit rapid. L’evolucion istorica se faguèt ansin:
— Lo provençau ancian coneissiá un plurau similar au dau gascon, dau lengadocian e de l’aupenc, amb una ‑s finala que s’ausissiá ben.
— Au sègle XVII, l’-s dau plurau s’amudiguèt en provençau e, per compensar aquela pèrda fonetica, se desvolopèt lei pluraus en ‑ei(s). La pronóncia [ej(z)] èra la pus anciana.
— La pronóncia [i(z)] apareguèt tard, benlèu a la fin dau sègle XVIII o, pus probable, au començament dau sègle XIX.
— Au sègle XVII, l’-s dau plurau s’amudiguèt en provençau e, per compensar aquela pèrda fonetica, se desvolopèt lei pluraus en ‑ei(s). La pronóncia [ej(z)] èra la pus anciana.
— La pronóncia [i(z)] apareguèt tard, benlèu a la fin dau sègle XVIII o, pus probable, au començament dau sègle XIX.
Una autra simplificacion grafica es la de l’accent. Lo Conseu de la Lenga Occitana a preconizat la supression de l’accent grafic abans ‑ei(s) per satisfar un usatge que ja èra vengut pron generau abans:
quauquei braveis amigas (melhor que: quàuquei bràveis amigas)
aquelei polideis estelas (melhor que: aquélei polídeis estelas)
aquelei polideis estelas (melhor que: aquélei polídeis estelas)
Pasmens cau gardar sempre l’accent grèu sus è, ò per indicar qu’an pas lo meteis sòn que e, o:
lei bèlei veituras
de fòrtei pluejas
de fòrtei pluejas
Lo niçard coneis una evolucion pròpria. Son plurau emblematic es ‑u e ‑i e non pas ‑ei(s). Es clar que lo niçard es una varietat de provençau sus lo plan dialectologic, mai a desvolopat un usatge literari distint e a vocacion de formar, d’espereu, una modalitat regionala de l’occitan estandard. Veirem l’usatge niçard de ‑u e -i dins un article avenidor.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#5 Òc, lei formas forcauquierencas que "lesquejan", en '-es' o '-ei', fan la transicion entre lo tipe provençau generau en '-ei(s)' e lo tipe vivaroaupenc conservator en '-s', 'los', 'las'...
dins lo pais d'Ate e sensa dobte en provença l'evolucion en ei es recenta, ne'ntrobi pas un soulet exemple dins la literatura non-felibrenca dau rodol 'Perrin, Bernard, Seymard etc vuei encara, dins la lenga naturala parlada per leis indigènas-que ne fau partida) en ei exista, dins d'exemples donats çai-sus se ditz "ai agu de terriblo nouvello, deman toumbara de fouorto pluèio (grafia mistralenco) dins de cas coma aquèu, l'empeut en ei a pas pres.perqué ? après de grosso reflessien ou de grossei reflessien, aquo ven que l'adjectiu compta tres o quatre sillabas. s'èri lenguista professionau, mai siàu qu'un marrit amator, espelucariàu lei tèxtes pre-felibrencs de carpentras, d'Avinhon de marselha per n'aguer una idèva generalo
Aduso ma contribucion sus una particularitat fòrça locala: Dins lo país de Forcauquier, les pluraus son jamai en "eis" mai siágue en "es" davant vocala ò "p,c,q,t" siágue "ei" davant les autrei letras.
- Lei filhas, les chins les cabras, les òmes, lei dorgas, lei manhans.
- Aqueles chins/cans son marrits, aquelei filhas son polidas, de bèn polidei filhas!
Bòrd d'aquela particularitat, lei gens d'Ate dién de nautres que "lesquejam" ;-) . Lo terme dau parlar me sembla Castel-Arnós d'un costat e un pauc avans Ate de l'autre costat ("l'endrech onte la rota ven melhora" d'après un estajant de Peiraruá)
Amistats
Jòrgi
#3 Lo sègle XVII es l'epòca de l'amudiment generau dei consonantas finalas en provençau generau (mai pas en niçard), en vivaroaupenc occidentau (mai pas dins leis Aups), en auvernhat e en lemosin. Lo lingüista Pierre Gardette supausa qu'es una influéncia dau modèl de pronóncia prestigiosa dau francés...
Se sap per quina rason las S del plural s'amudiguèron al sègle XVIIen ?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari