Opinion
Lo nom de Marselha
La pus granda vila d’Occitània a un nom ben codificat e ben clar: Marselha. Es necessari de desfar quauqueis idèas faussas que circulan sus la forma d’aqueu nom.
La pronóncia amb [e] o [i]
La pronóncia provençala coneis doas possibilitats:
Dins d’autrei varietats d’occitan, Marselha se pronóncia tipicament ansin: en niçard [maʀˈsija] o [maʀˈseja]; en vivaroaupenc [marˈseʎa] o [marˈseʎɔ]; en auvernhat [marˈsəʎɔ]; en lemosin, gascon e lengadocian [marˈseʎɔ].
Aquela esitacion entre [e] e [i] es un fenomèn ben conegut que s’explica facilament.
Existís una sèria de sòns que s’articulan en plaçant la lenga còntra lo palais o près dau palais: aquelei sòns disèm que son palataus. I a de vocalas moderadament palatalas coma [e] ont la lenga se sarra un pauc dau palais. I a de vocalas pus palatalas coma [i] ont la lenga es pus pròcha dau palais. Tanben i a de consonantas palatalas coma [j] (‘y’), [ʎ] (‘ly’), [ɲ] (‘nh’) ont es necite de metre la lenga còntra lo palais.
Dins la pronóncia [maʀˈsejɔ], la vocala [e] es en contacte amb la consonanta palatala [j]. Per anticipacion, la vocala [e] pòt passar a [i], qu’es una vocala pus palatala, per fin de facilitar puei l’articulacion de la consonanta palatala [j]. Ansin passam aisadament de [maʀˈsejɔ] a [maʀˈsijɔ].
Parier, es frequent en provençau lo passatge de [e] a [i] davant la consonanta palatala [ɲ] (‘nh’).
Ara, se passam a la notacion ortografica, la vocala que s’escriu e se pronóncia [e] o [i] davant lei consonantas lh e nh. Aquò es la règla de l’ortografia provençala classica, tala coma Robèrt Lafont l’a fixada dempuei leis ans 1950. Lo provençau contemporanèu coneis aquela esitacion fonetica dins pron de mots:
L’autenticitat de la pronóncia [e]
Trobam facilament d’atestacions de la pronóncia [maʀˈsejɔ] en provençau autentic.
Sus aqueste vidèo penjat sus YouTube, un locutor primari de l’occitan provençau cònta una galejada entitolada D’uòus d’elefant. I ausissèm ben [maʀˈsejɔ] amb una [e] franca e clara, sens lo mendre dobte possible, dos còps, a 0:10 e a 1:29.
Lei tèxts escrichs en provençau modèrne dins de grafias “sauvatjas”, après lo sègle XVI e abans la generalizacion dei nòrmas mistralenca e classica, esitan sovent entre de grafias en ‘e’ coma ‘Marseillo’, ‘Marseilho’, ‘Marselho’ e de grafias en ‘i’ coma ‘Marsillo’, ‘Marsilho’. Per exemple, dins lo diccionari d’expressions provençalas de Camil Moirenc, escrich au sègle XIX e que preniá pas en còmpte la nòrma mistralenca, trobam ‘Marseilho’[1].
Lo mite d’una pronóncia unica [i]
Existís un mite difús, entre leis occitanistas-provençalistas, que pretend que la sola pronóncia provençala autentica seriá [maʀˈsijɔ] e non pas [maʀˈsejɔ]. Venèm de veire qu’es perfiechament faus e que leis atestacions de la pronóncia [e] son solidas.
Aqueu mite de la pronóncia [i] obligatòria ven simpletament de la nòrma mistralenca qu’a chausit d’escriure ‘Marsiho’. De fach, la nòrma mistralenca esita entre lei grafias ‘e’ e ‘i’ quand la nòrma classica, ela, nòta e:
— Nòrma classica:
— Nòrma mistralenca:
S’es ben demostrat, en particular gràcias a de recèrcas dau lingüista Robèrt Lafont e de l’istorian Felip Martèl, que i a una mitologia tenaça a l’entorn de l’òbra de Frederic Mistral. D’unei que i a venèran Mistral quasi coma un mieg dieu, infalhible e intocable, qu’o auriá tot concebut de maniera definitiva. Es incontestable que Mistral es un grand òme e un grand eròi de la lenga occitana, mai èra pas infalhible. En mai d’aquò se sap que l’inventor reau de la grafia dicha “mistralenca” es Josèp Romanilha.
Donc, aquela veneracion òrba de Mistral a influenciat certanei partisans de la grafia classica, que desvolopan un vertadier complèxe d’inferioritat envèrs lo mistralisme. Es mai que mai un problèma que se desvolopèt a partir deis ans 1980, amb un corrent occitanista dissident qu’ai apelat l’antinòrma de Cucuron. Ara aqueu corrent existís encara mai es pron minoritari.
Toteis aquelei gents que veson pas clar creson que la grafia mistralenca ‘Marsiho’ es lo signe d’una autenticitat unica e non questionabla e, per tant, creson que la grafia classica deuriá escriure Marsilha* en luòc de Marselha.
Per una practica digna
Dins una practica digna de la lenga occitana e, en particular, de l’occitan provençau, la realitat fonetica e istorica de la lenga nos demanda de far ansin:
______________
[1] Jausseran Jean-Michel (2009) (ed.) Dictionnaire de mots, expressions, proverbes provençal-français avec lexique français-provençal de Camille Moirenc, Sant Romieg de Provença: Équinoxe, pagina 280. Edicion postuma d’un manuscrit dau sègle XIX.
La pronóncia amb [e] o [i]
La pronóncia provençala coneis doas possibilitats:
— Siá Marselha se pronóncia [maʀˈsejɔ].
— Siá Marselha se pronóncia [maʀˈsijɔ].
— Siá Marselha se pronóncia [maʀˈsijɔ].
Dins d’autrei varietats d’occitan, Marselha se pronóncia tipicament ansin: en niçard [maʀˈsija] o [maʀˈseja]; en vivaroaupenc [marˈseʎa] o [marˈseʎɔ]; en auvernhat [marˈsəʎɔ]; en lemosin, gascon e lengadocian [marˈseʎɔ].
Aquela esitacion entre [e] e [i] es un fenomèn ben conegut que s’explica facilament.
Existís una sèria de sòns que s’articulan en plaçant la lenga còntra lo palais o près dau palais: aquelei sòns disèm que son palataus. I a de vocalas moderadament palatalas coma [e] ont la lenga se sarra un pauc dau palais. I a de vocalas pus palatalas coma [i] ont la lenga es pus pròcha dau palais. Tanben i a de consonantas palatalas coma [j] (‘y’), [ʎ] (‘ly’), [ɲ] (‘nh’) ont es necite de metre la lenga còntra lo palais.
Dins la pronóncia [maʀˈsejɔ], la vocala [e] es en contacte amb la consonanta palatala [j]. Per anticipacion, la vocala [e] pòt passar a [i], qu’es una vocala pus palatala, per fin de facilitar puei l’articulacion de la consonanta palatala [j]. Ansin passam aisadament de [maʀˈsejɔ] a [maʀˈsijɔ].
Parier, es frequent en provençau lo passatge de [e] a [i] davant la consonanta palatala [ɲ] (‘nh’).
Ara, se passam a la notacion ortografica, la vocala que s’escriu e se pronóncia [e] o [i] davant lei consonantas lh e nh. Aquò es la règla de l’ortografia provençala classica, tala coma Robèrt Lafont l’a fixada dempuei leis ans 1950. Lo provençau contemporanèu coneis aquela esitacion fonetica dins pron de mots:
Marselha [maʀˈsejɔ, maʀˈsijɔ]
abelha [aˈbejɔ, aˈbijɔ]
velhar [veˈja, viˈja]
conselhar [kuⁿseˈja, kuⁿsiˈja]
ensenhar [eⁿseˈɲa, eⁿsiˈɲa]
lenha [ˈleɲɔ, ˈliɲɔ]
De tendéncias similaras existisson mai o mens dins totei lei dialèctes occitans mai es en provençau que lo pas de [e] a [i] sembla pus frequent.abelha [aˈbejɔ, aˈbijɔ]
velhar [veˈja, viˈja]
conselhar [kuⁿseˈja, kuⁿsiˈja]
ensenhar [eⁿseˈɲa, eⁿsiˈɲa]
lenha [ˈleɲɔ, ˈliɲɔ]
L’autenticitat de la pronóncia [e]
Trobam facilament d’atestacions de la pronóncia [maʀˈsejɔ] en provençau autentic.
Sus aqueste vidèo penjat sus YouTube, un locutor primari de l’occitan provençau cònta una galejada entitolada D’uòus d’elefant. I ausissèm ben [maʀˈsejɔ] amb una [e] franca e clara, sens lo mendre dobte possible, dos còps, a 0:10 e a 1:29.
Lei tèxts escrichs en provençau modèrne dins de grafias “sauvatjas”, après lo sègle XVI e abans la generalizacion dei nòrmas mistralenca e classica, esitan sovent entre de grafias en ‘e’ coma ‘Marseillo’, ‘Marseilho’, ‘Marselho’ e de grafias en ‘i’ coma ‘Marsillo’, ‘Marsilho’. Per exemple, dins lo diccionari d’expressions provençalas de Camil Moirenc, escrich au sègle XIX e que preniá pas en còmpte la nòrma mistralenca, trobam ‘Marseilho’[1].
Lo mite d’una pronóncia unica [i]
Existís un mite difús, entre leis occitanistas-provençalistas, que pretend que la sola pronóncia provençala autentica seriá [maʀˈsijɔ] e non pas [maʀˈsejɔ]. Venèm de veire qu’es perfiechament faus e que leis atestacions de la pronóncia [e] son solidas.
Aqueu mite de la pronóncia [i] obligatòria ven simpletament de la nòrma mistralenca qu’a chausit d’escriure ‘Marsiho’. De fach, la nòrma mistralenca esita entre lei grafias ‘e’ e ‘i’ quand la nòrma classica, ela, nòta e:
— Nòrma classica:
Marselha
abelha
velhar
conselhar
ensenhar
lenha
abelha
velhar
conselhar
ensenhar
lenha
— Nòrma mistralenca:
‘Marsiho’
‘abiho’, ‘abeio’
‘viha’
‘counseia’
‘ensigna’
‘ligno’
‘abiho’, ‘abeio’
‘viha’
‘counseia’
‘ensigna’
‘ligno’
S’es ben demostrat, en particular gràcias a de recèrcas dau lingüista Robèrt Lafont e de l’istorian Felip Martèl, que i a una mitologia tenaça a l’entorn de l’òbra de Frederic Mistral. D’unei que i a venèran Mistral quasi coma un mieg dieu, infalhible e intocable, qu’o auriá tot concebut de maniera definitiva. Es incontestable que Mistral es un grand òme e un grand eròi de la lenga occitana, mai èra pas infalhible. En mai d’aquò se sap que l’inventor reau de la grafia dicha “mistralenca” es Josèp Romanilha.
Donc, aquela veneracion òrba de Mistral a influenciat certanei partisans de la grafia classica, que desvolopan un vertadier complèxe d’inferioritat envèrs lo mistralisme. Es mai que mai un problèma que se desvolopèt a partir deis ans 1980, amb un corrent occitanista dissident qu’ai apelat l’antinòrma de Cucuron. Ara aqueu corrent existís encara mai es pron minoritari.
Toteis aquelei gents que veson pas clar creson que la grafia mistralenca ‘Marsiho’ es lo signe d’una autenticitat unica e non questionabla e, per tant, creson que la grafia classica deuriá escriure Marsilha* en luòc de Marselha.
Per una practica digna
Dins una practica digna de la lenga occitana e, en particular, de l’occitan provençau, la realitat fonetica e istorica de la lenga nos demanda de far ansin:
— La fonetica pòt èsser sopla. Tant [maʀˈsejɔ] coma [maʀˈsijɔ] son de pronóncias validas en provençau.
— L’ortografia classica, qu’es fixa, establa e englobanta, o nòta totjorn Marselha.
— L’ortografia classica, qu’es fixa, establa e englobanta, o nòta totjorn Marselha.
______________
[1] Jausseran Jean-Michel (2009) (ed.) Dictionnaire de mots, expressions, proverbes provençal-français avec lexique français-provençal de Camille Moirenc, Sant Romieg de Provença: Équinoxe, pagina 280. Edicion postuma d’un manuscrit dau sègle XIX.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#5 De fach, "Mirèlha" a una "è" larga. Es un mot ben diferent de "Marselha" qu'a una "e" estrecha.
E es valabla aquesta demonstracion per "Mirelha" ? Un brave mercé al Domèrgue.
fai un temps de marselha plou e solelha , dins aqueu cas se ditz aici marsiho e souliho, senon disèm Marselha e fai solèu dins lo parlar dau Leberon. lo diccionari de Moirenc ei l'obra d'un erudit que se faguèt plaser en marcant dins un quasern de mots, d'expressions, de citats pescats a drecha o a gaucha, en se fotènt de la grafia e de l'apologia mistralenca coma ded l'an quaranta. per aguèr una idèa dau dialècte d'aici, li a soncament l'interprète provençal de Castor e lei tèxtes d'Ate anteriors au Felibrige
#2 Matieu, as completament rason.
Mon amic lingüista Aitor Carrera m'indica un provèrbi interessant que fa rimar 'solelha' e 'Marselha': http://stel.ub.edu/paremio-rom/ca/refranys/quouro-pl%C3%B2u-e-souleio-fai-lou-t%C3%A8ms-de-marsiho
Es un afar clavat aquela istòria. Pasmens, ramentarai solament que s'apren pas solament a Mistral.
Gelu fa rimar "Marsïo" amb "famïo" (Marselha / Familha).
"Dien qu'es la lei afrosa lei que cresta mai tant de familha
l'abolissèt nòstre bòn rei se suivia plus dedins Marselha."
Pròva qu'aquesta eisitacion èra pas solament sanctificada per Mistral mai emplegada per d'autreis autors, luench de la pensada mistralenc, que Gelu èra pas exactement dins la "veneracion òrba" de Mistral !
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari