Opinion
Los mitans naturaus de Gironda (I)
Adishatz. Puslèu que non pas escríver un article d’opinion, vau hèser un chic de vulgarizacion scientifica – s’òu pòdem díser – sus sugèits qu’estudi(èr)i e que concèrnan nòste país!
Se vos damandan quau es lo mitan naturau lo mèi diversificat a nòste, vatz probable respónder que son los bòscs, amèi los bòscs umides. Mès destrompatz-vos! Un mitan umide, e d’autant mèi s’es enrishit en azòte, vai hèser créisher fòrtament las espèças mèi competitivas: grandas graminèias, raus, sescas, grands aubres, etc. Mès las mèi petitas, adaptadas a condicions mauaisidas coma lo sequèir, lesi haràn briga rampèu.
En fèit, las tròban principalament sus las còstas calcàrias raspudas, expausadas a l’oèst o au mijorn. Lo calcari es una ròca henalhada on, per chic que lo sòu èsti quasi inexistent, l’aiga n’es briga retinguda en surfaça: la constrenta idrica es fòrta, e’quò’s aumentat demb la panta. La vegetacion i es donc fòrt petita.
Malurosament, las pelosas calcàrias – pusque s’agís de pelosas – demingan de mèi en mèi. Èran tradicionalament entretingudas per lo pacatge (mautons), mès demb la desprisa agropastorala... adiu! Se “barran” tot tuishau: en prumèir se transfòrman en prada seca, apui en fruticèia (ensemble de broishòcs), apui una garrena de casses blancs, tipics deus tucaus calcaris, que tròban lo long de las valèias (Dordonha, Garona, Gironda, amèi rius coma la Pimpina, e tèrtes coma lo de Tolh a Vilagoja o dau Launay a Casaugitat).
La vegetacion caracteristica, vau assajar de ne’n balhar quauques noms en gascon:
La pelosa: pimprenèla (Sanguisorba minor), pentecostas (Orchidaceae), erbòta (Thymus serpyllum)...
La prada seca: brilhants (Briza media), palhòla (Festuca sp.), trauca-sac (Bromus erectus)...
La fruticèia e la garrena: auseròu campèstre (Acer campestre), casse blanc (Quercus pubescens), crèba-hus (Euonymus europaeus), genibrèir (Juniperus communis), sanguin (Cornus sanguinea), sanguin blanc (Ligustrum vulgare)...
Mès, sus una basa calcària coma en Entre-duas-Mars, pòt i auger bèth-arremat de faciés diferents. Quòra la panta es verticala, sonque certèns vegetaus son capables de créisher dens los traucs de la ròca: pòdem citar sustot la valeriana roja (Centranthus ruber), que flòca polidament los roquèirs deu bòrn de Garona.
Sovent, au contrari, la cocha d’ardila es importanta e l’aiga es perfèitament retinguda en surfaça:’quò’s aquí qu’hèsen la vinha, e los bòscs seràn compausats de casses (Quercus robur e petraea), de carpes (Carpinus betulus), demb tilhuus (Tilia platyphyllos), aliguèirs (Sorbus torminalis), guindolhèirs (Prunus avium)...
Amèi, a còps, dens las zònas planèiras deu centre de l’Entre-duas-Mars, l’aiga de pluja, gaunida de gas carbonic, vai dissóder lo calcari e permèter a d’espèças calcifujas (hugent lo calcari), coma lo castanhèir, lo pin (maritime), la heuguèira (agla), la jauga,... de se plàser.
Vaquí! Lo còp que vèn, parlaram deu massiu landés.
Se vos damandan quau es lo mitan naturau lo mèi diversificat a nòste, vatz probable respónder que son los bòscs, amèi los bòscs umides. Mès destrompatz-vos! Un mitan umide, e d’autant mèi s’es enrishit en azòte, vai hèser créisher fòrtament las espèças mèi competitivas: grandas graminèias, raus, sescas, grands aubres, etc. Mès las mèi petitas, adaptadas a condicions mauaisidas coma lo sequèir, lesi haràn briga rampèu.
En fèit, las tròban principalament sus las còstas calcàrias raspudas, expausadas a l’oèst o au mijorn. Lo calcari es una ròca henalhada on, per chic que lo sòu èsti quasi inexistent, l’aiga n’es briga retinguda en surfaça: la constrenta idrica es fòrta, e’quò’s aumentat demb la panta. La vegetacion i es donc fòrt petita.
Malurosament, las pelosas calcàrias – pusque s’agís de pelosas – demingan de mèi en mèi. Èran tradicionalament entretingudas per lo pacatge (mautons), mès demb la desprisa agropastorala... adiu! Se “barran” tot tuishau: en prumèir se transfòrman en prada seca, apui en fruticèia (ensemble de broishòcs), apui una garrena de casses blancs, tipics deus tucaus calcaris, que tròban lo long de las valèias (Dordonha, Garona, Gironda, amèi rius coma la Pimpina, e tèrtes coma lo de Tolh a Vilagoja o dau Launay a Casaugitat).
La vegetacion caracteristica, vau assajar de ne’n balhar quauques noms en gascon:
La pelosa: pimprenèla (Sanguisorba minor), pentecostas (Orchidaceae), erbòta (Thymus serpyllum)...
La prada seca: brilhants (Briza media), palhòla (Festuca sp.), trauca-sac (Bromus erectus)...
La fruticèia e la garrena: auseròu campèstre (Acer campestre), casse blanc (Quercus pubescens), crèba-hus (Euonymus europaeus), genibrèir (Juniperus communis), sanguin (Cornus sanguinea), sanguin blanc (Ligustrum vulgare)...
Mès, sus una basa calcària coma en Entre-duas-Mars, pòt i auger bèth-arremat de faciés diferents. Quòra la panta es verticala, sonque certèns vegetaus son capables de créisher dens los traucs de la ròca: pòdem citar sustot la valeriana roja (Centranthus ruber), que flòca polidament los roquèirs deu bòrn de Garona.
Sovent, au contrari, la cocha d’ardila es importanta e l’aiga es perfèitament retinguda en surfaça:’quò’s aquí qu’hèsen la vinha, e los bòscs seràn compausats de casses (Quercus robur e petraea), de carpes (Carpinus betulus), demb tilhuus (Tilia platyphyllos), aliguèirs (Sorbus torminalis), guindolhèirs (Prunus avium)...
Amèi, a còps, dens las zònas planèiras deu centre de l’Entre-duas-Mars, l’aiga de pluja, gaunida de gas carbonic, vai dissóder lo calcari e permèter a d’espèças calcifujas (hugent lo calcari), coma lo castanhèir, lo pin (maritime), la heuguèira (agla), la jauga,... de se plàser.
Vaquí! Lo còp que vèn, parlaram deu massiu landés.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Francisme òrres:
*pantà per penda, penent
*cocha per capa
"lo mitan naturau mèi" pas nada represa de l'article en occitan
#1
Merci per 'questes encoratjaments !
E non, parei que se hèi pas mèi demb carbon de crèba-hus(t)* mès puslèu d'aubar o de sauçaringa !
* I avèvi pensat, a l'escriver atau, mès cresi que quauquarren m'avèva hèit dobtar.
Per trauca-sac, òc-ben, se ditz per Hordeum murinum (se ditz tanben cascaglat, orjòu, palhòta, volurts) e per Bromus sterilis. Retròban 'orjòu' per Bromus hordeaceus. Per contra, per Avena, pensi que resèrvan lo tèrme civasa/civada/shovada...
L'endecòp que serèi a dessenhar dab un fusanh que'm herà gai de saber qu'estó hèit dab un crèba-hus (o lhèu tanben *crèba-hust ?)… Mercés tad aqueste bròi article. Be'm triga de léger la seguida e de n'apréner mei.
Autes ! autes !
P.S. - M'estoni se "trauca-sac" e seré pas un nom chic o mic generic entà mantruas graminèas sauvatjas (Avena fatua, Hordeum murinum "òrdi deus arrats", etc.) ? Que n'èi d'aquèras au casau, las qui sèi pas identificar, e que las apèri totas "trauca-sac", dab tòrt o dab rason.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari