Fasiá qualques jorns que los araneses sabián que la situacion de la Garona èra plan perilhosa. Dempuèi lo divendres passat qu’avián establit l’estat d’alèrta. Diluns, abans lo desastre, qu’èra lo jorn de fèsta nacionala en Aran, divèrsas autoritats de la Val se fasián chepics –que dirián los gascons–, per la violéncia que mostrava ja lo riu en passant per Vielha. Lo problèma non èra, segon eles, que davalèsse un molon d’aiga aquel diluns. Lo problèma èra, en fait, qu’encara i aviá un fum de nèu sus las montanhas a partir dels 2000 mètres. N’i a qu’avián calculat dins cèrtas zònas que n’i aviá mai de 3 mètres . Lo problèma, donc, èra que se començava de plòure, l’aiga de la pluèja fariá fondre tota aquela nèu, e tota aquesta aiga –la de la pluèja mai la de la nèu– s’apondriá a l’aiga que davalava dempuèi qualques jorns e que n’èra ja tròp.

E efectivament, ploguèt. Ploguèt dempuèi set oras del ser d’aquel diluns e non s’estanquèt ges pendent tota la nuèit.
 
Totes coneissèm las consequéncias de çò qu’expliqui, tant en Aran coma en Luishon, coma en Bigòrra e Bearn. De vilatges entièrs evacuats o isolats, de ponts estrossejats e emportats pel riu, de rotas copadas, de situacions de panic, de ciutadans sens d’aiga e sens d’electricitat, de termièras barradas e... e dos mòrts en Lus e Sent Sauvaire. Los mèdias explican que lo segon mòrt foguèt ièr, dimècres, quand un òme de 76 ans èra dessús un pont d’aquesta localitat e l’aiga se l’es emportat. Aprofieiti per me solidarizar amb las familhas d’aquestes dos occitans, que soi segur que passan per de moments plan delicats.

Dison que l’episòdi mai catastrofic e mai violent d’aquestes jorns s’es passat en Aran. En Aran, pasmens, non i a agut cap de mòrt ni cap de nafrat. Las autoritats aranesas, que son competentas tanben per çò qu’es de la proteccion civila, reagiguèron immediatament tre que s’apercebèron de la situacion grèva lo diluns dematin. S’anullèron los corses pels dròlles –escòla, collègi e licèu–, se tampèron las intradas e sortidas de la val, se copèron las rotas, se demandèt a tot lo mond d’evitar de sortir de l’ostal, s’evacuèron los vilatges que caliá evacuar e... e se barrèron totes los ponts per de rasons de seguretat.

Los araneses gaudisson d’un govèrn local/nacional amb plan de competéncias, quitament, per exemple, un còrs pròpri de pompièrs. Son de competéncias pròprias, de còps partejadas amb la Generalitat de Catalonha, mas que, en tot cas, permeton a Aran de gerir autonòmament lo territòri. Coma o disiá ièr lo Cònsol Màger de Vielha, Àlex Moga, en reprochant l’intervencionisme d’organismes centralistas coma la Confederación Hidrográfica del Ebro, “degun sap melhor que los que vivèm al país cossí se devon gerir los rius e lo patrimòni natural”.

En fait, lo Cònsol Màger de Vielha, e lo quite Síndic d’Aran an passat las darrièras 48 oras a susvelhar per la proteccion dels ciutadans de la val al meteis nivèl que, segurament, o fa lo ministre de l’interior e los prefèctes en França. La diferéncia es qu’Aran decidís e gerís lo territòri e, donc, se pòt precisar plan melhor los besonhs a cada moment.

Segurament, dire que la causa de las mòrts del costat francés es lo centralisme jacobin seriá un rasonament excessivament simplista. Ça que la, pensi qu’aqueste desastrós e catastrofic episòdi nos deuriá permetre de comparar dos modèls de gestion de la societat completament opausats: lo centralisme de l’Estat francés, e lo sistèma gaireben d’autogestion de l’Aran. E un còp comparats, qual pòt contunhar de defendre lo modèl jacobin? Non i agut cap de ministre espanhòl que venguèsse visitar Aran. En França: dos. Mas non i a agut cap de mòrt en Aran. E en França: dos.