Opinion
Dobla ortografia, accents superflús, fautas vertadieras e francismes supausats -3/4
Lei jonhents
N’ai ja parlat precedentament, e sus aqueu sicut, i a practicament pas de “fautas”. Lo jonhent ò son abséncia, es convencionau. Pasmens, totei leis escrituras se vesent precedentament (e mai de còps totei mescladas dins un solet tèxte d’autor), la lectura dei lexics presentant tot e son contrari, me menèt a pausar la question au CLO per causir una solucion mai armonizada per familhas de noms compausats (manjabauca, cèrcagarrolha, captondut, monta-davala, agre-doç, granda margarida). L’usatge se mòstra doble per d’unei cas (e sens solucion que siá melhora qu’una autra, bonjorn/bon jorn, ratapenada/rata penada, planpè ~ plan pè, ò Joan Francés ~ Joan-Francés) qu’ai registrat dins mon diccionari[1].
Escriure donc pòrta-pluma ò pòrtapluma es sens importància, mai sembla mai logica de causir una soleta escritura un còp per totei per familhas de mots (aicí vèrbe + nom), tant coma lei noms compausats simetrics qu’elei demandan un jonhent (monta-davala, tirar-molar, agre-doç) ò lei frasas lexicalizadas (manja-pomas-aigras, fug-l’òbra). Armonizar aprèp aver classificat totei lei familhas, per de rasons pedagogicas donc per ajudar a la memorizacion e a l’ensenhament. D’efiech, segon lo diccionari de francés Le Robert, quina logica presidís a veire donc ensenhar porte-paroles, porte-plume, porte-monnaie, porte-musique, etc…, mai portemanteau e portemine, lei dos solets d’èstre sens jonhent[2]? L’usatge? Es que la “religion de l’usatge” mòstra pas clarament sei limits dins d’exemples pariers[3] que, fatalament, leis usatgiers aguent en memòria visuala que de còps i a un jonhent, de còps pas (mai onte?), se van mesclar e escriure de còps porteparoles, porte-manteau, a l’opausat de çò consignat dins Le Robert? E aquò serà comptar coma “una fauta”?! Aquesta crispacion sus l’usatge es aicí caricaturala.
Pasmens, leis Occitans aguent lo sens prigond de la batèsta subretot per de subjèctes derisòris, e mai lo jonhent generèt… ren mens qu’una peticion d’uneis actors indignats per la causida dau CLO de preconizar entresenha (e non entre-senha ò entressenha). Lei Francés capitan de legir asymptote e entresol (lei Catalans parierament), mai non, aquò seriá totalament impossible per leis Occitans de legir entresenha … I a donc d’Occitans per presicar elei meteis l’inferioritat congenitala deis Occitans a l’endrech de sa lenga?! En fòra de peticionar per tant pauc, fa paur aqueste sentiment d’inferioritat que necessitariá forçadament de subrecargas de signes diacritics e de grafias pegant a l’oralitat, si que non “leis Occitans comprendràn pas”? Militam vesedoirament pas per la meteissa lenga e lei meteis locutors.
Lei formas doblas
Ai mencionat lo còp passat lei doblas formas acid ~ acide, gram ~ grame (la planta!) a prepaus de la famosa e de sosten. Podèm apondre d’autreis exemples de formas coma arab, a ~ arabi, aràbia, grèp, a ~ grèpi, grèpia, conéisser ~ conóisser, dubèrt ~ dobèrt, cuirassa ~ coirassa, ailà ~ ailai ~ alai, abondívol ~ abondivol, a, totei de bòn occitan (per de rasons divèrsas). Essent l’usatge sociau de la lenga que ja cada dialècte es pas normalizat sus de ponchs autrament mai importants, me sembla totalament inutil per ara de privilegiar “a tota fòrça” una forma puslèu qu’una autra, coma pòdon demandar d’uneis usatgiers (benlèu mai “rassegurats”, i aguèsse qu’una forma unenca? ), ò coma voudrián d’unei normativistas enregdesits, essent qu’en mai entrepacha pas l’intercompreneson. Donc aquí tanben una categoria onte totei lei formas son admissiblas, donc deguna catalogabla coma “fauta”.
Formacion sabenta e formacion populara
Ai ja evocat aquò dins mon prefaci dau diccionari. Segon lei familhas de mots, leis usatgiers son totalament destimborlats de veire apelar (formacion populara) mai apellacion (formacion sabenta, manten de la doas l). Aquestei diferéncias de formacion pertòcan tot un fum d’autrei mots e es pas pròpre a l’occitan. Vaquí quauqueis exemples demieg de desenaus:
Lei diferéncias de formacion menan donc visualament a de contradicions que son qu’aparentas. Se d’unei cèrcan simplament de comprene e aplican puei sens broncar (coma per tot novelari de tota lenga), d’autrei, proceduriers congenitaus, s’encanhan urbi et orbi en accusant tornar mai “leis apoticaris” e vivon aquò (e assajan d’o far creire) coma la pròva provanta de la pretencion dei linguistas qu’impausan qué que siá per dominar lo pòble en rendent l’ortografia complicada a bèl esprèssi. Duerbon pas un diccionari ni d’occitan ni d’autrei lengas, ni mai un libre, mai accusan pasmens, en se parant a pauc de frais “dau coratge de denonciar de complòts” (“òm vos dissimula tot”, “òm vos manipula”) ordits còntra “la lenga e lo pòble”. Importantissima, la referéncia au pòble! Vos pausa immancablament dau costat dei vertuós sens aver besonh de provar qué que siá.
Illogismes… aparents que etimons diferents
Atencion tanben au rasonament faus [4]que mena mantuna persona a escriure *compausicion, bòrd que s’escriu compausar, ò reciprocament, qu’escrivon *composarbòrd que s’escriu composicion... Aquí es pas una question de formacion sabenta ò populara, mai d’etimons diferents:
N’ai ja parlat precedentament, e sus aqueu sicut, i a practicament pas de “fautas”. Lo jonhent ò son abséncia, es convencionau. Pasmens, totei leis escrituras se vesent precedentament (e mai de còps totei mescladas dins un solet tèxte d’autor), la lectura dei lexics presentant tot e son contrari, me menèt a pausar la question au CLO per causir una solucion mai armonizada per familhas de noms compausats (manjabauca, cèrcagarrolha, captondut, monta-davala, agre-doç, granda margarida). L’usatge se mòstra doble per d’unei cas (e sens solucion que siá melhora qu’una autra, bonjorn/bon jorn, ratapenada/rata penada, planpè ~ plan pè, ò Joan Francés ~ Joan-Francés) qu’ai registrat dins mon diccionari[1].
Escriure donc pòrta-pluma ò pòrtapluma es sens importància, mai sembla mai logica de causir una soleta escritura un còp per totei per familhas de mots (aicí vèrbe + nom), tant coma lei noms compausats simetrics qu’elei demandan un jonhent (monta-davala, tirar-molar, agre-doç) ò lei frasas lexicalizadas (manja-pomas-aigras, fug-l’òbra). Armonizar aprèp aver classificat totei lei familhas, per de rasons pedagogicas donc per ajudar a la memorizacion e a l’ensenhament. D’efiech, segon lo diccionari de francés Le Robert, quina logica presidís a veire donc ensenhar porte-paroles, porte-plume, porte-monnaie, porte-musique, etc…, mai portemanteau e portemine, lei dos solets d’èstre sens jonhent[2]? L’usatge? Es que la “religion de l’usatge” mòstra pas clarament sei limits dins d’exemples pariers[3] que, fatalament, leis usatgiers aguent en memòria visuala que de còps i a un jonhent, de còps pas (mai onte?), se van mesclar e escriure de còps porteparoles, porte-manteau, a l’opausat de çò consignat dins Le Robert? E aquò serà comptar coma “una fauta”?! Aquesta crispacion sus l’usatge es aicí caricaturala.
Pasmens, leis Occitans aguent lo sens prigond de la batèsta subretot per de subjèctes derisòris, e mai lo jonhent generèt… ren mens qu’una peticion d’uneis actors indignats per la causida dau CLO de preconizar entresenha (e non entre-senha ò entressenha). Lei Francés capitan de legir asymptote e entresol (lei Catalans parierament), mai non, aquò seriá totalament impossible per leis Occitans de legir entresenha … I a donc d’Occitans per presicar elei meteis l’inferioritat congenitala deis Occitans a l’endrech de sa lenga?! En fòra de peticionar per tant pauc, fa paur aqueste sentiment d’inferioritat que necessitariá forçadament de subrecargas de signes diacritics e de grafias pegant a l’oralitat, si que non “leis Occitans comprendràn pas”? Militam vesedoirament pas per la meteissa lenga e lei meteis locutors.
Lei formas doblas
Ai mencionat lo còp passat lei doblas formas acid ~ acide, gram ~ grame (la planta!) a prepaus de la famosa e de sosten. Podèm apondre d’autreis exemples de formas coma arab, a ~ arabi, aràbia, grèp, a ~ grèpi, grèpia, conéisser ~ conóisser, dubèrt ~ dobèrt, cuirassa ~ coirassa, ailà ~ ailai ~ alai, abondívol ~ abondivol, a, totei de bòn occitan (per de rasons divèrsas). Essent l’usatge sociau de la lenga que ja cada dialècte es pas normalizat sus de ponchs autrament mai importants, me sembla totalament inutil per ara de privilegiar “a tota fòrça” una forma puslèu qu’una autra, coma pòdon demandar d’uneis usatgiers (benlèu mai “rassegurats”, i aguèsse qu’una forma unenca? ), ò coma voudrián d’unei normativistas enregdesits, essent qu’en mai entrepacha pas l’intercompreneson. Donc aquí tanben una categoria onte totei lei formas son admissiblas, donc deguna catalogabla coma “fauta”.
Formacion sabenta e formacion populara
Ai ja evocat aquò dins mon prefaci dau diccionari. Segon lei familhas de mots, leis usatgiers son totalament destimborlats de veire apelar (formacion populara) mai apellacion (formacion sabenta, manten de la doas l). Aquestei diferéncias de formacion pertòcan tot un fum d’autrei mots e es pas pròpre a l’occitan. Vaquí quauqueis exemples demieg de desenaus:
– ajudar e adjutòri: l’un es de formacion populara (ajudar) donc a seguit l’evolucion a partir de l’etimon latin adjutare per pèrda de la d e evolucion de la t en d, l’autre es de formacion sabenta (adjutòri) e a donc pas seguit d’evolucion a partir de l’etimon adjutorium e sèrva donc la d e la t d’origina. Es parier en catalan.
–apelar (una sola l, formacion populara per evolucion de appellare), mai apellacion, apellatiu, doas l que formacions sabentas (appellatio, appellativus)
–familhar, afilhar, milhard (formacion populara) mai familiar, afiliar, miliard (formacion
sabenta)
–liquiditat, luciditat (sabent) e liquidetat, lucidetat (popular)
Per lo darrier exemple, s’estima puslèu de privilegiar sistematicament la formacion sabenta en –itat essent lo registre lexicau.
Pòt menar tanben a un lexic diferenciat que format segon lei dos critèris:–apelar (una sola l, formacion populara per evolucion de appellare), mai apellacion, apellatiu, doas l que formacions sabentas (appellatio, appellativus)
–familhar, afilhar, milhard (formacion populara) mai familiar, afiliar, miliard (formacion
sabenta)
–liquiditat, luciditat (sabent) e liquidetat, lucidetat (popular)
Per lo darrier exemple, s’estima puslèu de privilegiar sistematicament la formacion sabenta en –itat essent lo registre lexicau.
–abadial (sabent), -a e abadenc (popular)
–alpin (sabent) e aupenc (popular)
–afiliacion (sabent) e afilhament (popular)
–automne (sabent) e auton (popular)
–maternau (sabent) e mairau (popular)
–manuscrit (sabent) e manescrich (popular)
–Mediterranèa (sabent) e Miegterranha (popular)
–pacte (sabent) e pache (popular)
Segon la natura dau tèxte, vaudrà melhor emplegar l’una dei formacions puslèu que l’autra.–alpin (sabent) e aupenc (popular)
–afiliacion (sabent) e afilhament (popular)
–automne (sabent) e auton (popular)
–maternau (sabent) e mairau (popular)
–manuscrit (sabent) e manescrich (popular)
–Mediterranèa (sabent) e Miegterranha (popular)
–pacte (sabent) e pache (popular)
Lei diferéncias de formacion menan donc visualament a de contradicions que son qu’aparentas. Se d’unei cèrcan simplament de comprene e aplican puei sens broncar (coma per tot novelari de tota lenga), d’autrei, proceduriers congenitaus, s’encanhan urbi et orbi en accusant tornar mai “leis apoticaris” e vivon aquò (e assajan d’o far creire) coma la pròva provanta de la pretencion dei linguistas qu’impausan qué que siá per dominar lo pòble en rendent l’ortografia complicada a bèl esprèssi. Duerbon pas un diccionari ni d’occitan ni d’autrei lengas, ni mai un libre, mai accusan pasmens, en se parant a pauc de frais “dau coratge de denonciar de complòts” (“òm vos dissimula tot”, “òm vos manipula”) ordits còntra “la lenga e lo pòble”. Importantissima, la referéncia au pòble! Vos pausa immancablament dau costat dei vertuós sens aver besonh de provar qué que siá.
Illogismes… aparents que etimons diferents
Atencion tanben au rasonament faus [4]que mena mantuna persona a escriure *compausicion, bòrd que s’escriu compausar, ò reciprocament, qu’escrivon *composarbòrd que s’escriu composicion... Aquí es pas una question de formacion sabenta ò populara, mai d’etimons diferents:
–compAUsar perqué dau latin compAUsare, mai compOsicion perque dau latin compOsitio. E evidentament tot parier per prepausar/preposicion, depausar/deposicion, supausar/suposicion. I podèm ren, es coma aquò, e ja ansin dins lo diccionari de F. Mistral (segurament “la vanitat pedantesca de l’apoticari qu’èra Mistral”?).
– “un comportament exemplar (latin exemplaris)”, mai “un exemplari gratuit d’un libre” (latin exemplarium)
– “un vèrb(e) dau tresen grop (latin verbum)”, mai “un advèrbi de temps” (latin adverbium).
Tornar mai, ges de complòt de linguistas, ges de manòbra esconduda de dominacion: aquò s’explica, aquò s’apren e aquò s’aplica… bestiament diriáu[5]. Es incredible d’èstre menada a rapelar de causas tant basicas: “s’escriu ansin, apren e aplica” coma per tota lenga. Aquò se vei solament en occitan onte tota ortografia, que demandariá de pas pèrdre la mendra segonda en discutidas talament fa l’unanimitat despuei de sègles, es pasmens remesa en causa per lo premier parlassejaire/escrivassier vengut que se congosta de botar d’òli au fuec, sens aver fach de latin/grèc, sens aver estudiat (a l’Universitat ò personalament), sens saupre coma s’escriu dins leis autrei lengas romanicas. Òc, aquò se vei solament en occitan: es ben aquí lo drama màger de la lenga e la causa màger de sa descasença. D’efiech lei romegatges de saberuts autoproclamats fragilizan la lenga a non plus per contaminacion, qu’aquò genèra de reaccions identicas en cascadas: “se X romega coma aquò lo pausa perque fa parlar d’eu, ieu tanben ai lei competéncias per romegar e me vòli pausar e faire parlar de ieu”, “se X s’afranquís dau consènsus, ieu siáu tant important coma X per me n’afranquir tanben”. Se vei pron ben, despuei d’annadas, coma fonciona aqueste ceucle infernau (grafias personalas en Provença e endacòm qu’an anequelit la lenga, site panoccitan, corriers rabiós dei legeires dins la premsa, ò articles sus de sites personaus, etc.).– “un comportament exemplar (latin exemplaris)”, mai “un exemplari gratuit d’un libre” (latin exemplarium)
– “un vèrb(e) dau tresen grop (latin verbum)”, mai “un advèrbi de temps” (latin adverbium).
[1] De notar que Mistral causiguèt lo jonhent sistematic, solucion francesa, un còp de mai isolada dins la romanitat.
[2] Au mens dins l’edicon anciana qu’ai. S’es parlat de « refòrma ortografica » en francés, que pertocava notadament lei jonhents. Sabi pas se s’es decidit quicòm qu’ai pas seguit l’afar, qu’aquí tanben i aguèt de reborsiers que tenián fòrt e mòrt ais aberracions.
[3] E n’i a d’autrei en francés que l’estupide chariot/charrette serinat en classa.
[4] Perdon ! es un mot que se deu pas emplegar, que fa « la que se crei divenca ». M’escapa encara… Assajarai de me sonhar mai eficaçament.
[5] Sens forçadament aver besonh de comprene au prealable. Es que lei regents/professors francés fan de cors prealables d’etimologia per inculcar l’ortografia de vin/vingt/vint/vain ais escolans ? Perqué donc d’uneis Occitans exigisson d’explicas a cada mot e instrusisson de lònga de procès en ortografia ?
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#10 Dos pichonas remarcas - 1) Perque es que lo sol referent exterior de mantuns occitans es lo frances? Segur que conneissam tots aquela lenga, mas los qu'escrivan conneissan en general tanben d'autras lengas - angles, espanhol, catalan, italian, aleman, latin... E mai que mai los linguistas. Seria melhor de non pas parlar de "totas las autras lengas" se pot prene en compte pas qu'una. Question de psicolinguistca? sociolinguistica? deca de rigor? ---- 2) Mefi - diser que "l'occitan es la sola lenga que...." es sovetefes basat mai sur l'inertia que sur una vertadiera deca unicament en occitan. Per essemple, mantunas lengas se preoccupan de questions "futilas" d'ortograf. Lengas onte an discutit d'aquo e proclamat -- despues de longas discutidas -- una 'reforma de l'ortograf': aleman, frances, rus (anadas 1920-1930), ukranian, japones, korean, chines, yiddisch, ebreu - e probable tan d'autras que conneissi pas. En angles, segur: es pas lo asart que donet doblets coma labour / labor, gaol / jail... mas lo resultat de batalhas de linguistas.
#9 Bonjorn Bòbi,
Pòdi remplaçar "francés" per quina lenga que siá. Es que lei professors d'italian, d'espanhòu, d'alemand, fan cada jorn de cors d'etimologia per....., etc, etc.
Se deuriá faire d'etimologia ? En escòla primària ? Au collègi ? Au licèu ? Perqué pas, mai alara fau preveire de multiplicar leis annadas d'escolaritat ... per dos. Que se deuriá donc faire parier dins totei lei lengas ensenhadas (etimologia prealabla per aprene l'alemand, l'espanhòu, l'italian, tre la seisena ?! ) , per pas "aprene coma una feda", expression ben reductritz. Es qu'es aplicable coma programa ? Mai en matematicas que ne faudrà, au prealable, explicar tota l'istòria avans de posquer aprene que 3 + 4 = 7 en basa 10 , avans d'aprene lei taulas de multiplicacion "coma una feda", avans de..., etc.
Dins totei lei matèrias, se comença per "aprene coma una feda" e i a ren de desonorant. Es mai tard, siá en estudis en facultat, siá per lecturas personalas qu'òm va a la racina de la lenga, dei matematicas, de la fisica, e qu'òm desrotla lei coneissenças dins l'autre sens...
Question subsidiària e non dei mendras : leis escolans capitavan d'escriure sa lenga, sens aver fach d'etimologia, ren qu'en "aprenent coma una feda" (ne'n siáu). Ara, capitan plus : i a pas quicòm que truca ?
"Es que lei regents/professors francés fan de cors prealables d’etimologia per inculcar l’ortografia de vin/vingt/vint/vain ais escolans ? " Jo pensi que deurián !
Me sembla que préner en exemple l'ortografia del francés es pas una comparason flama.
1- que escriure lo francés es una pena cada jorn : las règlas ortograficas son ben complicadas
2- que la pedagogia en ortografia francesa se deuriá melhorar : de mos sovenirs d'escolans i èra pas cap d'explicas sus lo perque de "vin/vingt/vint/vain" als escolans e pasmens ne'n meritava. Apréner coma una feda sens saber perqué empachèt pas mos amics de contunhar de se demandar coma escriure correctament tal o tal mot complicat quitament 10 ans après...!
#2 mercé per lo ligam...
Confessi que negada dins l'occitan, ai pas lo temps de consultar per lo francés !
#1 Bonjorn Matieu,
Vos rapèli que leis articles aicí presentats sus Lo Jornalet son pas d'articles per una revista de linguistica (donc feutrats, neutres, sens asperitat, "pas d'èrsa, pas d'èrsa") mai si ben d'articles "d'opinion". A l'ora d'ara, tot çò qu'es pas tebés-consensuau-lis-sens-gost-ni-gosta es qualificat sistematicament "d'agressiu" (ò amb d'adjectius acabats en -fòb). Non, efectivament, siáu pas "tebesa", "moligassament consensuala", "tot es perfiech dòna Marquesa", sens conviccion e desprovesida de sens critic. Es aquò que taxatz d'agressivitat... Efectivament, mon "opinion" sus lo comportament deis Occitans rapòrt a sa lenga es tras que critica (d'autant que, essent mon temps, ai una vision en diacronia que vos desfauta fatalament ... E constati justament la descasença de la lenga mentre que ren o justifica, que son ensenhament e sa preséncia visuala foguèron jamai tant importants). Non, s'interessar a sa lenga a pas per corollari inevitable d'instrusir de procès en linguistica ; non, voler comprene a pas per corollari de taxar lei linguistas d'una "vanitat pedantesca d'apoticaris" coma s'estaloira ara d'en pertot (e aquò, òc, es de l'agressivitat gratuita, que fa furor sembla). Non, negrejar de milierats de linhas per diabolizar lo t dins setmana e autrei contestacions equivalentas... sens produrre lo mendre obratge, es pas un comportament responsable : es d'a fons còntraproductiu e fragilizaire per la lenga que mai (es pas lo contrari coma o pensatz). I a un recul tragic dei comportaments rapòrt a la lenga (qu'a pas ren a veire ambe la disparicion dei locutors naturaus, novèla explica magica que leis Occitans sòrton per explicar sei mancas). I a una immaturitat fonsa deis Occitans rapòrt a sa lenga, una incapacitat a montar en competéncias e en qualitat de produccions per una abséncia de VOLONTAT (per exemple lo sector de la lexicografia es lamentable, estampat coma informatizat), mai an totjorn "una bòna excusa" (es pas ieu, es l'autre, la manca d'argent, etc.). E se complason dins l'immaturitat per un esperit patologicament reborsier/contestaire d'un vuege siderau, coma tot çò "reborsier per èstre reborsier". Es de mon dever de l'escriure (que ieu, tras que critica, siáu pasmens productiva en parallèl, vos farai pas la tiera de mei produccions estampadas ò sus mon site, au servici de la lenga e de seis usatgiers) ... "amb un chic d'agressivitat" (coma o cresètz). Reïvendiqui un chic, dos chics, mila chics, ... que qualifiqui pas d'agressivitat mai de coratge e de luciditat. Còsta mai que d'escriure "tebés" ò que de diabolizar la t dins setmana...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari