Qu’ac sabi, Baiona ei ua vila tan gascona que basca. Mès totun qu’èi causit de hiquar lo títol en euskara pr’amor de hornir drin d’originalitat dens lo Jornalet mès tanben que’m sembra la cultura basca i ei mei revendicada.
 
L’istòria d’aquesta bèra equipa comença per ua susmauta, ua peleja, qu’ac podètz aperar quin volètz, ua esglanada, ua tumada o un botum, ua esmalida, l’occitan ne manca pas de mots entad aquò. Tà tot dise’c, tot comencèc per un vira-sang. 1904. Los joens sòcis de la Societat Nautica de Baiona be son en desacòrd pergond dab los lors vielhs gavidaires. La horabandida d’uns d’eths qu’en·huequèc tot. Tròp ei tròp. Lo 28 de seteme, 28 susmautats secessionistas s’arretròban au solèr deu Cafè deu Teatre entad apitar un club navèth qui prenguerà coma colors lo “blanc e azur” e com nom “l’Aviron Baionés”. Lo minotièr Jausèp Larran estoc elegit president. La benalèja pòt començar.
 
Que cau purmèr arresòlver los copacaps practics. Lo problèma màger qu’ei de cercar un lòc entad acessar los batèus navèths. Que serà trobat au barri de Baiona Ttipia (on se debanan las hèstas de Baiona!), au 18 de la carrèra deus Corderèrs en bòrd d’Errobi, la Niva, quitament se’s pòt naviguejar hèra mei plan sus Ador. La concurrència entre los dus aròus hè soar las campanas e cadun ateng dab impaciéncia las regatas annuaus de la Societat Nautica. Que’s debanan lo 16 de julhet 1905 entre los hrairs enemics deu Baish Ador. Honhats shens de dobte per un beròi esperit de revenge, los sòcis de l’Aviron que’s hèn seguir quate de las cinc espròvas, mès sustot lo trofèu-rei, lo deu “ueit”. La victòria ei totau.
 
Lo 3 de seteme los dus clubs se podón pagerar un còp de mei au parat de las purmèras regatas organizadas per l’Aviron. Devath l’espiar de milierats de curiós, aquest còp los Azur e Blanc que ganhèn tot. Puish, ua setmana mei tard, estoc un títol de campion de França de coralin de mar a quate, puish, enqüèra ua setmana mei tard, lo medish batèu que ganhèc la Copa deu Rei a Donostia. La glòria per un club tot escàs nascut.
 
Mès, parallèlament ad aquò, dens las medishas annadas, s’espandís la practica d’un jòc navèth dens lo mitan deus liceans suu Camp Sent Leon. Los joens que’s passan ua veishiga de las fòrmas estranhas en tot desquilhà’s com sauvatges. Portat per un Lanusquet passat per Bordèu deu nom de Pèir Fabre (Non pas lo de Castras, un omonime), l’espòrt agrada lèu aus Baionés e tanben aus ramaires qui s’anujan drin un còp l’invèrn arribat. Cada dijòus e cada dimenge, la joentut de la vila que veng jogar e lèu formar la purmèra equipa, la deu licèu de Baiona qui s’aperèc “Los Montanhòus”. Dus aprenents deu licèu, los hrairs Lafitta, un còp tornats a Biàrritz, creèn lo Biàrritz Estadi, qui vasère per fusion dab lo Biàrritz Sporting Club lo Biàrritz Olimpic. La medisha annada que l’Aviron vad un club vertadèr extraescolar, l’Estadi Baionés. Los adversaris estoren lèu los vesins de Biàrritz e los de Pèirahorada.
 
En 1906 los dus clubs de l’Aviron e l’Estadi que’s juntèn. En 1907, purmèra sason oficiau en campionat de tresau seria Guiana e Gasconha. En 1909, lo club que crompèc un trenç de terrenh deu costat d’Anglet au lòc-dit “Hardoi”. Plan lèu, l’equipa que pugèc de division en division dinc a aténher la purmèra en 1910. Aquesta bèra escaduda que’s hasoc tanben mercés a dus Britanics, un Escocés (Alfred Russel) ed un Gualés (Harry Owen Roe) qui mière l’Aviron dinc a la finala deu campionat en 1913. Fàcia aus Parisencs deu SCUF deus 9 jogadors internacionaus ed a l’estadi de Colombes, los Basco-Gascons n’èran pas brica favorits. Mès estoc aqueth jorn que vasoc la legenda deu “jòc a la baionés”, un jòc hèit de passas acrobaticas e de corrudas descabestradas qui encantèn lo public. 31-8, sèt ensais contra dus, l’Aviron marquèc los esperits per bèra pausa. Lo jornalista Gaston Lanes ça escrivoc: “Aquestes jogadors de l’Aviron Baionés son estat esbalausents de brio, estabosiders d’audàcia, e sustot espantants d’adretia. Lo jòc d’aquestes quinze Bascos ne’s pòt pas comparar a nat d’ua auta equipa au monde ... Quinze beròis matos bastits non pas en fòrça mès en finessa, e dens las veas deus quaus arriula la sang basca generosa.”
 
Per malastre, la Grana Guèrra arribèc e lo club de l’Ador que perdèc sheis deus sons campions e un demorèc mutilat. Mès lo club contunha d’impausar sa marca dens l’eleit deu XV e torna trobar la finala en 1922 e 1923, mès contra un Estadi Tolosenc en estat de gràcia. 1934: los Baionés que son campions un còp de mei fàcia au Biàrritz Olimpic qui prenguerà la soa revenge l’an seguent mentre ua finala de la medisha afica: AB-BO.
 
Ei atau que vasoc un deus grans clubs de rugbi d’Occitània e deu Bascoat qui n’a pas enqüèra acabat de hèr saunejar lo monde en bòrd d’Ador. De seguir ...