Opinion
Los mitans naturaus de Gironda (II)
Aquesta setmana vam parlar de las Lanas de Gasconha.
Coma ec sàbetz, lur sòu es sablut. Aquò vòu díser, parelh coma dens las pelosas calcàrias, febla retencion d’aiga. Mès, au contrari deu calcari qu’alcaliniza lo sòu, am ací una acidificacion: es que la garbalha e los brucs e branas secs son fòrt acidificants. E coma l’aciditat percòla a travèrs la cocha de sable, dissotz l’ardila que poiré se formar... un sòu bien praube, donc.
Dens lo còr deu plèir landés, on lo sable es estabilizat, am tres grands tipes de lanas, sivant la prihontor de la napa freatica:
La lana umida capèra una granda partida, au mitan deu plèir; en efèit, aquesta formacion estent geologicament recenta, lo hilat idrografic s’es pas encara desvalompat. L’aiga vai donc estagnar.’Quò’s una formacion vegetala dominada per l’auguicha (Molinia caerulea), los brucs melius (Erica ciliaris e Erica tetralix), demb vopilha (Ulex minor) e senguin (Frangula dodonei). Mès n’es pas evident de trobar una lana umida de vrai: d’un bòrn, las crastas, e de l’aut, los pins, abaishan lo nivèu de la napa.
La lana mesofila es fòrt espanduda. Sa planta caracteristica es la hauguèira (Pteridium aquilinum). S’i ajota tanben la brana (Erica scoparia).
La lana seca, fòrt mauaisida tanben a trobar, es sus las partidas mèi hautas de la lana, o mèi au dessús deus rius, principalament lo Ciron, l’Èira; mèi au sud l’Estrigon o la Dosa. L’aiga s’escola directament dens lo riu. La formacion es dominada per los brucs (Erica cinerea e Calluna vulgaris), las flors d’onze òras (Tuberaria guttata e Cistus lasianthus subsp. alyssoides).
Amèi d’aquò, un braçat de plantas companhas: lo taudin (Quercus pyrenaica), lo cassi (Quercus robur), la jauga (Ulex europaeus), la junèstra (Cytisus scoparius); coma erbacèias, lo corriau (Simethis mattiazzii), la flor de sèrp (Arenaria montana), etc. Solide, inutile de precisar que lo pin (Pinus pinaster) es omnipresent; sa fonccion d’assecament es importanta – mès aquò contribua a d’hèser disparéisher espèças caracteristicas de las zònas umidas.
Sus la periferia, en anant de cap a las Gravas, tròban cassoèiras acidifilas, los bòscs deu Vasadés se vòletz, tan propices a la pica aus ceps, ceps blus e pès de vetèth! Casses, tausins e castanhèirs, quauques pins, mèi acaciàs e bòis blancs (bedocs), ne’n son los principaus aubres. Lo sòu i es mens acide que non pas dens las Lanas, pusque los hulhuts son mèi nombrós.
De l’aut bòrn, en anant de cap a la mar, vam d’abòrd trobar la vegetacion de las vielhas ròcas (per exemple, la montanha de la Tèsta): ledonèirs (Arbutus unedo), bròc blanc (Cistus salviifolius), liugèir (Quercus suber) mèi abondent en Maransin, cassi verd (Quercus ilex) mèi abondent en Medòc. Apui la hautor deus pins vai demingar a mesura qu’arriban sus las junas ròcas. Après aquò, vam nos trobar dens una depression un chic a l’acés deu vent e de la sau, la leda: i possa l’immortèla (Helichrysum stoechas), la beròla (Carex arenaria), l’artemisa maritima (Artemisia vulgaris subsp. maritima), e bèth-arremat de mossas. Enfin, en arribant sus la ròca blanca, fòrt instabla, tendent en movement, barejada per lo vent salat, veiram lo gorbet (Ammophila arenaria), la gorbetina o borrossa (Elytrigia atherica), la vidilha (Calystegia soldanella), lo cau de mar (Eryngium maritimum).
Lo còp que vèn, parlaram de las zònas umidas, o benlèu de la faurèst.
_____
*Los noms de vegetaus son los landés, dens lo sens “massiu landés”.
Coma ec sàbetz, lur sòu es sablut. Aquò vòu díser, parelh coma dens las pelosas calcàrias, febla retencion d’aiga. Mès, au contrari deu calcari qu’alcaliniza lo sòu, am ací una acidificacion: es que la garbalha e los brucs e branas secs son fòrt acidificants. E coma l’aciditat percòla a travèrs la cocha de sable, dissotz l’ardila que poiré se formar... un sòu bien praube, donc.
Dens lo còr deu plèir landés, on lo sable es estabilizat, am tres grands tipes de lanas, sivant la prihontor de la napa freatica:
La lana umida capèra una granda partida, au mitan deu plèir; en efèit, aquesta formacion estent geologicament recenta, lo hilat idrografic s’es pas encara desvalompat. L’aiga vai donc estagnar.’Quò’s una formacion vegetala dominada per l’auguicha (Molinia caerulea), los brucs melius (Erica ciliaris e Erica tetralix), demb vopilha (Ulex minor) e senguin (Frangula dodonei). Mès n’es pas evident de trobar una lana umida de vrai: d’un bòrn, las crastas, e de l’aut, los pins, abaishan lo nivèu de la napa.
La lana mesofila es fòrt espanduda. Sa planta caracteristica es la hauguèira (Pteridium aquilinum). S’i ajota tanben la brana (Erica scoparia).
La lana seca, fòrt mauaisida tanben a trobar, es sus las partidas mèi hautas de la lana, o mèi au dessús deus rius, principalament lo Ciron, l’Èira; mèi au sud l’Estrigon o la Dosa. L’aiga s’escola directament dens lo riu. La formacion es dominada per los brucs (Erica cinerea e Calluna vulgaris), las flors d’onze òras (Tuberaria guttata e Cistus lasianthus subsp. alyssoides).
Amèi d’aquò, un braçat de plantas companhas: lo taudin (Quercus pyrenaica), lo cassi (Quercus robur), la jauga (Ulex europaeus), la junèstra (Cytisus scoparius); coma erbacèias, lo corriau (Simethis mattiazzii), la flor de sèrp (Arenaria montana), etc. Solide, inutile de precisar que lo pin (Pinus pinaster) es omnipresent; sa fonccion d’assecament es importanta – mès aquò contribua a d’hèser disparéisher espèças caracteristicas de las zònas umidas.
Sus la periferia, en anant de cap a las Gravas, tròban cassoèiras acidifilas, los bòscs deu Vasadés se vòletz, tan propices a la pica aus ceps, ceps blus e pès de vetèth! Casses, tausins e castanhèirs, quauques pins, mèi acaciàs e bòis blancs (bedocs), ne’n son los principaus aubres. Lo sòu i es mens acide que non pas dens las Lanas, pusque los hulhuts son mèi nombrós.
De l’aut bòrn, en anant de cap a la mar, vam d’abòrd trobar la vegetacion de las vielhas ròcas (per exemple, la montanha de la Tèsta): ledonèirs (Arbutus unedo), bròc blanc (Cistus salviifolius), liugèir (Quercus suber) mèi abondent en Maransin, cassi verd (Quercus ilex) mèi abondent en Medòc. Apui la hautor deus pins vai demingar a mesura qu’arriban sus las junas ròcas. Après aquò, vam nos trobar dens una depression un chic a l’acés deu vent e de la sau, la leda: i possa l’immortèla (Helichrysum stoechas), la beròla (Carex arenaria), l’artemisa maritima (Artemisia vulgaris subsp. maritima), e bèth-arremat de mossas. Enfin, en arribant sus la ròca blanca, fòrt instabla, tendent en movement, barejada per lo vent salat, veiram lo gorbet (Ammophila arenaria), la gorbetina o borrossa (Elytrigia atherica), la vidilha (Calystegia soldanella), lo cau de mar (Eryngium maritimum).
Lo còp que vèn, parlaram de las zònas umidas, o benlèu de la faurèst.
_____
*Los noms de vegetaus son los landés, dens lo sens “massiu landés”.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#4
Ma fe, i a sustot un gròs trabalh bibliografic a hèser... Vau començar un chic, desser, a véser sus lo Thesòc. Les illustracions: bona idèia !
Òc quò's lo blòg deu Sarmonèir.
E a la fin deu comentari disèvi tanben qu'èri d'acòrd per parlar de les mesuras de proteccion etc. Lo còp que vèn, dejà, seràn les zònas umidas.
#3 … Pas mejan d'obrir la seguida deu comentari, mes que supausi lo site qu'ei lo Sarmonèir ? Lavetz qu'i vau dar un torn…
Tà çò qu'ei de júnher los esfòrç ne sèi pas tròp çò qu'i poderí portar d'Engolèsma estant : pas çò de mei comòde entà ua enquèsta de terrenh sus la taxonomia gascona…
Mes que calerà tanben redigir, etc.
Que sabi har illustracions, tanben !
Ua idea de cavar.
Òc-ben, que'm sembla mei au sud qu'emplegan aujami sustot dab lo sens de "bestiòta", pas per l'ors o lo cèrvi, botem… e que serà pejoratiu segon lo contèxte, p.e. se disen "Espíatz-m'aqueth aujami !".
Los animaus mei grans que seràn lhèu "herum(i)s", dab tanben l'emplec pejoratiu / trufandèc : "Jamei n'èi vist tau herumi ♪ / Com un biarnés cap e tot ♫" (Suber Albèrt)…
#2
Mercis per los encoratjaments ! Quò' s vrai qu'i a dejà un libre recensant los noms gascons e gabais de plantas, mossas, shampinhons en Gironda, mès malurosament pas sus la Gasconha tota empenada. Per los animaus (a nòste "aujame/aujami" es pejoratiu), aquò m'interessaré bien, sustot los barbòts, qu'èi jamèi vist de libre sus aquò.
Poirem trabalhar amassa sus tot aquò ! Sabi pas se pòdi balhar coordonadas personalas aci, mès pòdetz anar véser sus mon site http://losarmoneir.unblog.fr
E 'quò's entendut, vau parlar coma previst de las zònas umidas e lo còp d'après de las politicas de preservacion.
Quauque trenta ans a, Per Noste qu'avèn sortit un liberòt deus beròis dab los noms deus ausèths capvath Gasconha tota. Despuish aqueth temps, qu'espèri lo parion dab los arbos e las plantas, èrbas, flors sauvatjas… e un tresau dab los aujamis petits e grans, terrèstres o aquatics. Mosca blua ?
En atenent, mercés hòrt Gabrièu ! Viste la seguida !
En mei de recensar las espècias e d'enriquir lo noste lexic, que seré interessant (lhèu dens articles a viéner) de'ns assabentar sus las politicas locaus de preservacion deus ambients qui descrivetz, e/o sus las miaças qui pateishen (especiauments las zònas umidas qui an ua importància mei que màger tà l'ecosistèma sancèr, en començar peus aqüifèrs).
Plan interesant.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari