Son es dètz deth maitin. Eth solei ja cauhe es carrèrs de valent. Es convèrses des audèths hè estona que se còlen entre bòrdes e bastisses de pèira. Hè flaira a palha seca e èrba acabada de dalhar. De toti es cornèrs deth pòble s’aprècie eth bòsc de Carlac e eth pas de Badèrca encara banhadi; e en tot virar eth cap, mars d’arbes infinits damb es gotèrs de Toran e Canejan. Ei ostiu e ua sensacion de benèster acuelh Bausen.
 
Dus vesins se saluden ath deuant dera hònt des Cortelhats. Pèir e Jan –per díder dus nòms– ja son vielhi. E des de hè ans, illustres en aguest cornèr de Quate Lòcs. Eth prumèr ei pagés. Eth dusau, retirat dera administracion publica. A despiet de non baishar guaire entà d’auti pòbles, coneishen es darrèrs ahèrs que inonden era Val. Era parla –e eth méter era aurelha– escampe notícies enquias vesins des tutes mès amagades. Ei tradicion. Donques, ua causa i a ben viua en Aran: era lengua.
 
Bon diuendres!! –ditz Pèir, que se’n va de plen a préner aigua dera hònt–.
 
Bon dia –respon Jan, qui rapidaments agarre pes còrnes era charrada–. Qué i a de nau aué? –Pèir damb era boca plia d’aigua non daurís es pòts–. Non vòs díder guaire causa damb eth pic barrat. Guarda, sabes que aguesta dimenjada ei era corsa d’Aran per sa lengua?
 
Moria, ja??!!! –exclame Pèir que j’a empassat er aigua–. Passen es dies que non te’n das compde… As arrason, que j’arribe eth darrèr festiu de junhsèga. Non me digues que i penses anar. S’ath compdar de Les non arribaries pas a Clèdes!!
 
Es que gessem de baish qu’auem de pujar… Mès es que comencen en Montgarri o per naut òc qu’ac an de bon hèr; tot ei baishar. Òme, quan trabalhaua entar Estat i auia anat bèth còp. Mès darrèraments, m’è hèt vielh entad aguestes istòries –s’excuse Jan–.
 
Qué dides ara… Ja hè vrespades que non trabalhes pas, tròç de fenhant!! Guaire ans hè que se celèbre açò? –s’interèsse eth pagés–.
 
Me semble qu’hè ua vintea de ja –calcule er aute–.
 
Donques me pensaua que damb es inondacions de hè un mes, aguest an non volerien hestejar pas arren –reflexione Pèir–.
 
E òc que siguec ua desgràcia. Mès quan era Garona se’n anèc de mair –narre Jan– es vesins des pòbles s’ajudèren entre eri e se viuec fòrça solidaritat. Çò de pejor ja passèc, encara qu’auràn de córrer ans tà recuperar-mos deth tot. Ath delà, aguest còp era dimenjada a un significat especiau…
 
Non fotes, e aquerò? –investigue Pèir–
 
Perqué en 2013 se complissen 700 ans dera Querimònia. Mès coma veigui que non es guaire de letres, te vau a díder qu’ei un document qu’entre d’autes causes, mos hège as aranesi senhors des tèrres dera Val –explique Jan–.
 
Cara titàs!! E de qui vòs que siguen se non son nòstes!! –cride eth pagés, qu’ath moment se solatge e se li desvelhe eth vèrme dera curiositat–. E sonque servie entà aquerò?
 
A veir cap de calhau! –respon er antic foncionari– Tanben mos daue drets entà auer eth nòste govèrn, redactar leis…
 
Alavetz –interrompís Pèir– qu’açò serà ua passejada de politics e propaganda barata!!
 
Non te manque rason en part, amic mèn –afirme Jan, qui explique çò que passe ena hèsta–. Mès as de pensar qu’era caminada passe per fòrça pòbles, en tot aumplir er estomac, e ath finau era plaça dera glèisa de Vielha s’aumplís de gent entà cantar es cançons de Nadau qu’actue aquiu madeish. A mès, me semble que deman dissabte ath trincar deth ser van a hèr bèra causa de teatre en caplòc. Ahh… e eth dimenge tanben s’autrege eth prèmi Lengua Viua entà bèth un qu’age trabalhat per aranés.
 
Jo cada còp qu’escoti a mens mainatges que le parlen dehòra de casa o der estudi… –dèishe a quèir Pèir–. Me semble que se signen un pialèr de papèrs e òsties. Mès a veir s’era gent desvelhe ja d’un còp e dan vida ar aranés en carrèr… redieu!!
 
Òc, se seràs mès vielh qu’eth diable!! Mès companh, tornes a auer rason…
 
Es dus amics contunhen en tot arrasoar des sòns ahèrs pendent eth maitin. Non an pas prèssa. Donques enes sòns darrèrs ans se dediquen a gaudir dera vida ena Val d’Aran. Eri trabalhen pera lengua ara sua manèra: dant-le còrda enes pòbles mès tranquils. Mès, aranesi de toti es cornèrs le daràn fòrça aguesta dimenjada, en un viatge ath long deth país entà qu’er aranés s’escote en tot eth mon.
 
 
 
_____
*aguesta charrada jamès a existit… o dilhèu òc.
 “Qui ten era lengua, ten era clau “ – Frederic Mistral