Opinion
Projècte, efièch, budget
Considerem las formas corrèctas projècte, efièch (efiech, efèit) e budget. Al costat d’aquò, trobam d’usatges esitants coma projèct*/projèt*/progèt*/projèit*/progèit*, efècte*/efèct*/efèt*, budgècte*... Vaicí las explicas.
Lo tipe projècte
Los mots que se terminan per ‑ècte venon en general d’un mot latin que se termina per ‑ectus o ‑ectum. Son de mots de formacion culta o sabenta (vejatz mon article del 15.7.2013):
Aquestes mots en ‑ècte fan partida d’una categoria pus larga de mots cultes terminats per ‑cte, que i trobam tanben exacte, impacte, compacte ‑a, delicte, dòcte, aqüeducte, oleoducte, etc. E i a de mots un pauc similars terminats en ‑pte coma apte, concèpte, Egipte, etc.
Per totes aquestes mots cultes en ‑cte e ‑pte, cal evitar los francismes terminats per ‑ct*, ‑t* o ‑c*. Per exemple los francismes projè(c)t*, exa(c)t*, concè(p)t*, aqueduc* retipan lo francés projet,exact,concept, aqueduc.
Tanben cal evitar los italianismes terminats per ‑t*. Per exemple los italianismes progèt*, esat*, conchèt* retipan l’italian progetto,esatto,concetto.
Lo tipe efièch (efiech, efèit)
Los mots que se terminan per ‑ièch (‑iech, ‑èit) venon tanben d’un mot latin que se termina per ‑ectus o ‑ectum. Mas en aquel cas, son de mots de formacion populara:
La fin del mot vària segon los dialèctes:
Per aquestes mots que veni de donar en exemple, lo catalan, el, coneis de formacions cultas coma efecte e perfecte o ben una formacion populara coma profit. Es una pura coïncidénciua se lo catalan profit sembla lo francés profit.
En bon occitan, cal evitar de copiar lo catalan amb de formas coma efècte*, perfècte ‑a*. Tanben cal evitar los francismes efè(c)t*, perfè(c)t*. Per aqueles dos mots, la tradicion medievala, Mistral e Alibèrt an establit que las formas tradicionalas e normativas son ben aquelas de formacion populara: efièch (efiech, efèit) e perfièch (perfiech, perfèit).
Tanben l’occitan deu evitar lo francisme profit* e restaurar profièch (profiech, profèit, prohèit).
Qualques occitanistas, en tota bona fe, difusan una forma artificiala coma projèit* o progèit* en la calcant sus lo tipe efèit. Es una error e la cal explicar:
E mai se cal pas enganar: avèm de toponims coma Sant Progèch o Sant Progièch, de formacion populara, que derivan en realitat del latin Sanctus Praejectus, qu’èra lo nom d’un evesque auvernhat del sègle VII... Se tracta de quicòm mai...
Lo tipe budget
Lo mot budget nos ven de l’anglés budget.
Donc i a pas la mendre rason de dire en occitan budgècte*: es una forma artificiala e recenta que qualques occitanistas l’an difusada. Aqueles occitanistas plens de bona volontat tradusián los mots franceses objet, sujet en objècte, subjècte; e donc se pensèron que lo mot francés budget se deviá traduire totparièr en budgècte*.
Budget e pressupòst
E ara una pichona digression. D’unes me demandaràn: cal dire budget o pressupòst? Lo dos mots semblan bons:
Un mot occitan tradicional coma compte sufisiá pas per evocar totas las nuanças tecnicas que caracterizan un budget o un pressupòst. Cal admetre un manlèu a una lenga estrangièra, en tot cas; donc tant l’anglicisme budget coma lo catalanisme pressupòst semblan acceptables. Una lenga codificada e estandard pòt acceptar de sinonims.
Lo tipe projècte
Los mots que se terminan per ‑ècte venon en general d’un mot latin que se termina per ‑ectus o ‑ectum. Son de mots de formacion culta o sabenta (vejatz mon article del 15.7.2013):
— projècte ven del latin projectus;
— objècte ven del latin objectus;
— trajècte ven del latin trajectus;
— corrècte ‑a ven del latin correctus ‑a ‑um;
— aspècte ven del latin aspectus, etc.
— objècte ven del latin objectus;
— trajècte ven del latin trajectus;
— corrècte ‑a ven del latin correctus ‑a ‑um;
— aspècte ven del latin aspectus, etc.
Aquestes mots en ‑ècte fan partida d’una categoria pus larga de mots cultes terminats per ‑cte, que i trobam tanben exacte, impacte, compacte ‑a, delicte, dòcte, aqüeducte, oleoducte, etc. E i a de mots un pauc similars terminats en ‑pte coma apte, concèpte, Egipte, etc.
Per totes aquestes mots cultes en ‑cte e ‑pte, cal evitar los francismes terminats per ‑ct*, ‑t* o ‑c*. Per exemple los francismes projè(c)t*, exa(c)t*, concè(p)t*, aqueduc* retipan lo francés projet,exact,concept, aqueduc.
Tanben cal evitar los italianismes terminats per ‑t*. Per exemple los italianismes progèt*, esat*, conchèt* retipan l’italian progetto,esatto,concetto.
Lo tipe efièch (efiech, efèit)
Los mots que se terminan per ‑ièch (‑iech, ‑èit) venon tanben d’un mot latin que se termina per ‑ectus o ‑ectum. Mas en aquel cas, son de mots de formacion populara:
— efièch (efiech, efèit) ven del latin effectus;
— perfièch ‑a (perfiech ‑a, perfèit ‑a) ven del latin perfectus ‑a ‑um;
— profièch (profiech, profèit, prohèit) ven del latin profectus...
— perfièch ‑a (perfiech ‑a, perfèit ‑a) ven del latin perfectus ‑a ‑um;
— profièch (profiech, profèit, prohèit) ven del latin profectus...
La fin del mot vària segon los dialèctes:
— En occitan general se ditz ‑ièch:efièch, perfièch, profièch.
— En provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin se ditz ‑iech: efiech, perfiech, profiech.
— En auvernhat, gascon e sud‑lengadocian se ditz ‑èit:efèit, perfèit, profèit/prohèit. Òm pòt cambiar ‑èit en ‑ièit o ‑ieit: ef(i)èit, perf(i)èit, prof(i)èit... Es un detalh delicat que l’estandardizacion deurà resòlver un jorn.
— En provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin se ditz ‑iech: efiech, perfiech, profiech.
— En auvernhat, gascon e sud‑lengadocian se ditz ‑èit:efèit, perfèit, profèit/prohèit. Òm pòt cambiar ‑èit en ‑ièit o ‑ieit: ef(i)èit, perf(i)èit, prof(i)èit... Es un detalh delicat que l’estandardizacion deurà resòlver un jorn.
Per aquestes mots que veni de donar en exemple, lo catalan, el, coneis de formacions cultas coma efecte e perfecte o ben una formacion populara coma profit. Es una pura coïncidénciua se lo catalan profit sembla lo francés profit.
En bon occitan, cal evitar de copiar lo catalan amb de formas coma efècte*, perfècte ‑a*. Tanben cal evitar los francismes efè(c)t*, perfè(c)t*. Per aqueles dos mots, la tradicion medievala, Mistral e Alibèrt an establit que las formas tradicionalas e normativas son ben aquelas de formacion populara: efièch (efiech, efèit) e perfièch (perfiech, perfèit).
Tanben l’occitan deu evitar lo francisme profit* e restaurar profièch (profiech, profèit, prohèit).
Qualques occitanistas, en tota bona fe, difusan una forma artificiala coma projèit* o progèit* en la calcant sus lo tipe efèit. Es una error e la cal explicar:
— Ramenti qu’una forma coma efèit es de formacion populara. E mai es pas generala en occitan, qu’es tipica de l’auvernhat, del gascon e del sud‑lengadocian; alhors se ditz efièch, efiech.
— Una forma coma projèit* o progèit*, se per cas aguèsse existit, seriá estada de formacion populara; e se seriá limitada a certans dialèctes; dins d’autres dialèctes auriá evolucionat en progièch*, progiech*. La tradicion istorica occitana afortís pas aquel usatge.
— Una forma coma projèit* o progèit*, se per cas aguèsse existit, seriá estada de formacion populara; e se seriá limitada a certans dialèctes; dins d’autres dialèctes auriá evolucionat en progièch*, progiech*. La tradicion istorica occitana afortís pas aquel usatge.
E mai se cal pas enganar: avèm de toponims coma Sant Progèch o Sant Progièch, de formacion populara, que derivan en realitat del latin Sanctus Praejectus, qu’èra lo nom d’un evesque auvernhat del sègle VII... Se tracta de quicòm mai...
Lo tipe budget
Lo mot budget nos ven de l’anglés budget.
Donc i a pas la mendre rason de dire en occitan budgècte*: es una forma artificiala e recenta que qualques occitanistas l’an difusada. Aqueles occitanistas plens de bona volontat tradusián los mots franceses objet, sujet en objècte, subjècte; e donc se pensèron que lo mot francés budget se deviá traduire totparièr en budgècte*.
Budget e pressupòst
E ara una pichona digression. D’unes me demandaràn: cal dire budget o pressupòst? Lo dos mots semblan bons:
— Lo mot budget nos ven de l’anglés. Mas es clar qu’es influenciat per lo francés e l’italian que tanben utilizan l’anglicisme budget.
— L’occitan aranés utiliza pus sovent lo mot pressupòst qu’a lo meteis sens que budget: ven del catalan pressupost e benlèu de l’espanhòl presupuesto.
— L’occitan aranés utiliza pus sovent lo mot pressupòst qu’a lo meteis sens que budget: ven del catalan pressupost e benlèu de l’espanhòl presupuesto.
Un mot occitan tradicional coma compte sufisiá pas per evocar totas las nuanças tecnicas que caracterizan un budget o un pressupòst. Cal admetre un manlèu a una lenga estrangièra, en tot cas; donc tant l’anglicisme budget coma lo catalanisme pressupòst semblan acceptables. Una lenga codificada e estandard pòt acceptar de sinonims.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#24 «Totes, non»
Totes, si... ;)
#21 Sénher Sumien, disètz "TOTES los trabalhs sus l'occitan estandard general, dempuèi los ans 1970, dison que la forma per defaut es puslèu en 'ch'. " Totes, non. Sus l'occitan "general", tanpauc. E de gents qu'ajan trabalhat a d'occitan general (e non pas de lengadocian), n'i pas quaranta mila. Lo grand Robèrt Lafont el meteis, que passa per aver trabalh sus un sicut aital, per legir son tractat neoliberal-compatible "Temps tres", me cal legir lo catalan general sus la pagina d'a costat per lo compréner ins son occitan "general"… Çò mai curiós estant que le catalan, non l'ai jamai estudiat, e lo legissi melhor que non pas aquesta mena d'occitan. Curiós, curiós… Pensi que macava tot probable al grand Lafont una reflexion mai collegiala, non pas entre gents que se diguèssen professionals, mas amb de gents que trabalhèssen amb l'occitan a tota mena de tascas, mai divèrsas possible.
Per lo pichon detalh que nos (me) tafura, vos cal anar veire sul siti de l'acadèmia occitana qui trabalha enfin a l'occitan general, dins la seguida de Perbòsc e d'Alibèrt, non pas al lengadocian de Montpelhièr o de Rodés, mas en occitan general). Lo final en "it", l'Acadèmia lo va pescar e justificar sul front occidental de la zòna occitana, çò qu'es pas exactament un localisme tolosan, estant qu'es comun amb lo gascon. lo sud lengadocian e lo lemosin… un pichòta mitat del territòri, non ?
Segon çò qui m'ei estat ensenhat, la koïnè estandardizada deu gascon qu'a retiengut la forma profieit (variant dialectau: profit). En estandard aranés, qu'ei profit. Lo gascon qu'a tanben lo variant prohèit, totun aqueth darrèr mot n'ei pas estat arretiengut en nat estandard gascon, que supausi pr'amor de la confusion possibla de prohèit (aproheitar) dab l'aute mot aprohèit de significat plan diferent.
Aprohèit qu'ei un variant d'aproèc (d'aprovar), qui significa "regular", "plan com cau". La h aquiu qu'ei ua h gascona tà evitar l'iàtus (aproèc >aprohèc). Aprohèc qu'ei estat con.honut dab (a)prohèit, de segur.
#21 absoludamant* > absoludamEnt
#18 Totes los trabalhs sus l'occitan estandard general, dempuèi los ans 1970, dison que la forma per defaut es puslèu en 'ch'. De segur, las formas en '(i)t' son tanben absoludamant corrèctas e perfièchament valablas, mas son un pauc pus marcadas geograficament.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari