E mai n’i auriá per negrejar paginas e paginas, acabarai (per lo moment) amb aquesta quatrena partida l’enumeracion d’unei ponchs ortografics sensibles e dei comportaments irracionaus recurrents rapòrt a la lenga.
 
 
Lei faus francismes
 
La paur de “pas ben parlar occitan” donc de “parlar francés”[1] mena a de comportaments que pòdon anar fins qu’a la censura de paraulas latinas que viscudas solament coma francesas, e d’escalon en escalon, anar fins qu’au ridicul, a la folclorizacion de la lenga e a de mostres linguistics, l’apoteòsi essent lo site panoccitan, lo lexic de sèctas d’unei Calandretas[2] ò lei causidas lexicalas dau diccionari de J. Coupier (en grafio mistralenco). Aspirator, infirmier, arbitre pudisson a francés? Lei fau eradicar e parlar “lo vertadier occitan” qu’es chucaposcas,trauco-coudeno e repotegaire (sic e resic, per cada grafia)[3]. Dins La Setmana, la darriera mòda lexicala es sedença[4] en plaça de session (ò sesilha): es pasmens session dins totei lei lengas romanicas, mai non, es viscut coma exclusivament francés donc de percaçar.
 
Aguèri un bèu jorn coma retorn de lexic botanic en seguida d’una traduccion de tèxtes que “colquic fa sabent” e que “rododendron  fa francisme”!! Pasmens colquic e rododendron s’emplegan dins totei lei lengas romanicas (ai variantas prèp pròprias a cada lenga e ja usitats en latin, e donc en latin botanic)… Incompetents en botanica, incompetents en lengas romanicas, mai jutges es lexic pasmens: i a pas quicòm que truca? Dins un tèxte localizat, segur que vau melhor emplegar la paraula dau pòble per nommar aquestei flors (a condicion de conéisser la paraula de l’endrech). Mai dins una traduccion de libres per enfants que s’adreiça a totei? Perqué e sustot sus quins critèris privilegiar bramavacas e pas estranglachins, ò damanusa, ò uelh de lop (noms populars dau colquic)? Tot parier per rododendron: perqué impausar rosatge ò borgenc (noms aupencs)? Perqué laissar creire que rododendron e colquic pòdon pas existir en occitan? Perqué privar “lo pòple” d’aquestei paraulas mai distanciadas e comprensiblas de totei, quin que siá lo dialècte (e leis autrei lengas)?  Se vei que lo rasonament es d’a fons anti-scientific, que totjorn guidat per l’orror epidermica de francismes totalament supausats/fantasmats e l’atirància suspècta per lo localisme imatjat (suspècta que s’agís pas d’un etnotèxte mai d’un tèxte generau).
 
 
Lei francismes vertadiers
 
A rebors dau sentit precedent, “francisme” existís pas dins la tèsta d’uneis occitans (e provençalistas en tèsta evidentament): es solament “una evolucion modèrna de la lenga”[5]. Donc se “lo pòble” ditz/escriu “piramida, climat, begonià, istorique, quilò, videò” seguissent orbament lo francés, “cal pas que los diccionaris d’occitan scientificament concebuts donen piramide, clima,begònia, istoric, quilo, vidèo” (sic)… Anam segurament sauvar la lenga ambe de rasonaments pariers e tant vau passar directament au francés integrau. I a e mai un inspector d’Acadèmia en Provença qu’aplicava manu militari  la sacralizacion de l’usatge dei provençaloparlants  i.e. dei francoparlants e qu’ensenhava soar, costar chèr, achatar, centiema, mèra, pèra, chuta, parachuta, per  se copar pas dei “provençalofòns”  de naissença.  Que son “de testimoniatges d’usatge modèrne” e sabèm que l’usatge es rei… Ieu parlariáu mai prosaïcament d’occitanofòns bravament abastardits que justament non sauprián servir de modèls, levat coma pròvas de terribla perda “modèrna” de lenga. L’Inspector contunha d’aplicar tranquillament sa teoria destructritz e sa “grafia de Cucuron”[6] dins lo mesadier Aquò d’Aquí, e sus lo site deis ensenhaires de provençau qu’es ansin un teissut d’orrors graficas e lexicalas divèrsas[7]. Lo paure Mistral se deu virar e revirar dins sa tomba, eu que se fasiá un onor de “percaçar ardidament lei gallicismes” e qu’o preconizava a totei leis escrivans. E i a tanben d’en pertot, de conselhiers pedagogics e de professors per ensenhar la mòtò, lo zòò (dos accents tonics dins un solet mot non compausat!), lo velò, lo potèu, etc. D’autreis exemples espantants son donats dins un article cortet (sonat “Realisme”) en linha sus lo site de l’Acadèmia occitana, que ne recommandi la lectura. I aprenèm que per mantun (politic, ensenhant, aniamtor), fau s’adaptar a la realitat per que lo public sègue… e donc causir lo francisme sens barguinhar. E l’autor de conclure ironicament desabusat “E per mai d’eficacitat encara, lo realisme nos encoratjariá a parlar francés”. E òc, dins gaire, es çò qu’ausirem d’en pertot que l’avèm ja a paladas dins lei ràdios, lei mèdias e leis escòlas. L’onor e la fiertat de sa lenga an vesedoirament desaparegut de la tòca d’Occitanistas, mai qu’aiman sa lenga la man sus lo còr ambe sanglots dins la votz, bòrd que son modernissims. [8]
 
 
Lei gallicismes legitims e lo manlèu tant legitim ais autrei lengas
 
Percaçar lei francismes inutils essent que i aguèt totjorn la paraula occitana per dire la causa, aquò vòu pas dire que lo francés siá pas lenga de manlèu possibla, coma tota autra lenga. Podèm e duvèm donc manlevar tota especificitat francesa, que dicha solament a la francesa (canapè, chantillí), coma manleveriam a l’arabe (merinjana, aubricòt), a l’espanhòu (cocarro), a l’alemand (tartifle), coma contunham de manlevar, coma totei lei lengas, au japonés (judo), etc. Mai sembla que l’anglés siá particularament subjècte d’orror per leis Occitans (anti-americanisme primari?). Eslip pudís a anglés? Lèu lèu una galejada ben sentida e empleguem tapo-pecat (sic). Chips dona de prusiment? Creem donc crostilhetas. Clar semanticament, que forçadament lescas de tartifles fregidas? E perqué pas tot autant bescuechs d’aperitius?  Necessita donc una nòta a fons de paginas per far comprene que son de patanas. An encara ren trobat per remplaçar judo e tsunami e sushis, mai vendrà segurament un jorn.
 
La crispacion sus lo refús dau manlèu a l’identic mena d’uneis Occitans a tot, tot, tot voler tradurre per de neologismes, mai ò mens descabestrats que rarament capitats, per levar tota traça de la lenga manlevada, … quite a bramar en retorn còntra lo francés que vòu pas manlevar correctament a l’occitan! Occitans, faguetz pas a la lenga deis autrei çò que volètz pas qu’òm fague a la vòstra.
 
 
Lei complicacions inutilas a mon vejaire
 
Evocarai aicí d’exemples redusits de destriament ortografic que me sembla totalament inutil per pas dire infondat. La distincion tan/tant penecosament explicada per Alibèrt (diccionari e gramatica) me sembla la mai cridanta[9]. D’efiech es una volontat de transcriure graficament la fonetica (tant davant vocala/tan davant consonnanta ambe la t muda) que se fa jamai en grafia classica: existís degun autre exemple a ma coneissença onte la règla çai-sus s’aplicariá[10]. O fasèm pas per “Coma vòs” vs “Com aquò”,  ni mai per “Quant as d’enfants?” vs “Quan volètz de pans?”. Perqué donc l’impausar per tan/tant? Es una sobra de la grafia mistralenca que ne sabèm l’incoeréncia. Pas mai qu’en francés (comm avant vs comme convenu, tant aimé vs tan froid,??!!), l’ortografia d’un mot càmbia pas segon l’elision que se fa ò pas en foncion de la vocala/consonanta que seguís (levat en grafia mistralenca e encara pas totjorn). La remarca vau tanben per lo doblon “sens (davant vocala)/sensa (davant consonanta)” preconizat dins lo diccionari de provençau dau CRÈO Provença[11].
 
E per acabar en apoteòsi, ma mesa en garda costumiera còntra lei mostres lexicaus de l’inegalable site pan-sus-l’occitan.bom, que perseguís imperturbablament lo chaple de la lenga  ambe cinc exemples granats:  
   
[Lo neologisme ossier significariá “relatiu ais òs, que ten d’òs, amator d’òs”. Lo gipaèt podriá èsser qualificat d’aucèuossier, au còntra de l’agla qu’es un aucèu carnassier.   En fòra que se trona pas sus “une stalle”, que la forma en –ura es impossibla per un objècte (seriá tronadoira), la responsa es dins Mistral: una forma. E totei lei lengas romanicas an esqueletic e (e)sprintar… Aquesteis exemples descabestrats mòstran la fobia generalizada dei francismes supausats, dei anglicismes, dau lexic distanciat, dau consènsus mondiau per lo lexic scientific, e una pretencion patologica a reinventar la lenga en se trufant de tot e de totei]
 
E quatre exemples tant descabestrats tirats dau Dicciounari prouvençau de J. Coupier:
   
[Rapelam qu’un springbok es “une antilope d’Afrique australe”; que viscard, a vòu dire “égrillard, éveillé, plein de vie; malin, rusé, dissimulé”].
 
Paraula segurament reculhida “dins l’intimitat di famiho roudanenco (sic)” essent qu’es çò qu’afortís l’inefable prefaci d’aqueste diccionari. Lei sacrosants provençaloparlants rodanencs de naissença que parlan despuei de lustres dei “springboks”, an totjorn dich “naturalament” viscardo coma sautanto (qu’es pas ni la niera, ni la sautarèla, ni la maire kangoro, mai exclusivament lo springbok):  es causa coneguda e registrabla a cada canton de carriera en zòna rodanenca.
   
 
Que ne ditz F. Mistral?
 
“Desranca: arracher violemment, tirer hors, dégainer, extorquer; jeter avec force; déguerpir, s’échapper, s’enfuir.
 
Se desranca: s’arracher, se renverser
 
Desrancaire, airo, arèlo: arracheur, arracheuse. Desrancaire de dent, arracheur de dents.
 
Meteissa fobia generalizada e folclorizacion descabestrada que per panoccitan. Fa pas rire tanben ò alara mai negre que negre.
 
Siam donc quauqueis uns de se levar lo morre e de rapelar inlassablament la lei de nòstra lenga au dintre dei lengas romanicas, la necessitat de la respectar e de seguir lo consènsus, l’evidéncia que tota lenga s’apren e que fau donc susar un pauc, l’irresponsabilitat granda qu’es d’interpellar lei linguistas a longor de corriers en demandant de comptes  luòga de concentrar lei fòrças a bastir d’aisinas e percaçar leis assassins vertadiers de la lenga, la cròia incommensurabla qu’es d’inventar sa grafia ni cabra ni caulet ò de corregir lo lexic distanciat dins lei tèxtes deis autors que sabon tres còps melhor la lenga que lo corrector, etc., etc. Parlam a de sords e quins masoquistas fasèm!
 
 
Perdon per mon impostura….
 
E per un còp, acabarai aquesta seria de croniquetas lexicograficas en signant de mon títol professionau novèu d’”escannerizaira”. Premier, vos devi confessar que vos ai toteis abusats. Siáu pas lexicografa, e en particular pas dins lo domeni dei vèrbes, que pas autora dei tablèus de conjugasons e dau lexic dei 13 000 vèrbes publicats dins Lo Vèrb Occitan (P. Sauzet, J. Ubaud) paregut en 1995. Non, aqueste obratge a jamai existit e l’avètz jamai agut en mans: es lo Congrès qu’o suggerís sus son site e se lo Congrès o ditz, deu èstre la vertat … D’efiech, per lo Congrès, dins lo domeni dei vèrbes, siáu aquela “qu’a escannerizat l’Alibèrt”. Sus la lexicografia dei vèrbes e de sa conjugason, avètz donc totei pantaissat: ren foguèt jamai entierat, classificat, publicat. Lo non-libre qu’avètz pas agut en mans a jamai fach referéncia e a donc ges de rason d’èstre referenciat pas mai que son autora necessita d’èstre consultada e mencionada essent qu’es una non-autora d’un non-obratge. Solet lo Congrès a fach espelir una tiera de 13 000 vèrbes (d’azard 13 000, coma ma non-tiera) lo bèl an de gràcia de 2013 per esbleugir lo pòple occitan per una tala descuberta que d’efiech mancava totalament fins ara. Vos pregui de me perdonar aquesta impostura…
 


Josiana Ubaud - “Escannerizaira en occitan” (DPLG…DC, Diplomada per lo Governament… dau Congrès).
 




_____
[1] A mon vejaire, i a doas categorias: la qu’a la paur de pas ben parlar occitan, e la qu’a “l’orror de parlar francés”, doas reaccions irracionalas que menan totei doas a d’andronas totalas, quora es pas au chaple de la lenga.
 
[2] Pas totei de segur, mai fa d’annadas qu’alèrti sus lo subjècte, en me fasent mai que mau veire: pensatz, gausèri criticar la lenga de farlabica ensenhada en d’endrechs que fa que leis enfants se comprenon pas d’una Calandreta a l’autra! E que l’occitanofòna que siáu agacha amb d’uelhs coma de paumas de paraulas afichadas a la paret… sens ren comprene a la frasa! Per exemple, “Al còp de tres tissós es una multa se fasèm lo piòt!” (comprenga quau podrà… Vos ajudi?… tissós = avertissement,  coma cadun o sap!). E me faguèri taxar d’anti-calandretas evidentament… Ara, tot un fum de gens prenon lo tren en rota en denonciant parierament,  mai son presentats coma d’eròis… Fa pas bòn aver rason tròp d’ora.
 
[3] Veire sus mon site mon article evolutiu “Orrors lexicalas”.
 
[4] E es pas manco sus lo site panoccitan!
 
[5] De notar lo curiós usatge de “modèrne” que seriá per d’unei forçadament sinonim de “ben, bòn, valide, pertinent, irreprochable”. “L’evoulucioun mouderno” se ven apondre a “la grafié mouderno”. Per faire bòn pes, aurem un jorn “la conjugason modèrna” qu’emplega “coneissava, prenava”, coma s’ausís a la ràdio?!
 
[6] Ansin escaisnommada perque foguèt concebuda dins l’encastre dau cèrcle locau de provençau dau vilatge de Cucuron (Vauclusa) que, paure vilatjon, se retròba associat sens o aver demandat a una grafia personala totalament illegitima, que s’estima afranquida dau consènsus a l’entorn de la grafia classica. “Ma grafia premiera a Cucuron” puslèu que “segonda en Provença tota”, per parafrasar una dicha comuna a prepaus de Roma.
 
[7] Avètz remarcat la tissa dau –ique dins Aquò d’Aquí e lo site en question? Tot i es istorique, problematique, toristique, pratique, simpatique, tecnique!! Catastrofic/ique, de tot segur! Lo Dictionnaire de base français-provençal dona pasmens tecnic, practic, istoric, mitologic, etc. Mai perqué lo durbir quora òm mestreja tant ben “la lenga autentica”? E mai F. Mistral dona istouri, simpati, teini dins son diccionari. “Mai nautrei, siam en subre de totei aquelei publicacions, singularizem-nos en franchimandejant alegrament e metam de –ique d’en pertot, qu’es aquò la lenga modèrna dau pòble”.
 
[8] L’autor cita tanben un usatgier que contunha de dire que sap totjorn pas se fau escriure sit/site/siti e qu’a pasmens “questionat un escabòt de linguistas mai son pas d’acòrd”! Siá l’escabòt (sic!) èra redusit a una soleta feda, siá èra un escabòt de piòts … que TOTEI lei linguistas son d’acòrdI sus sit ~ site (per rason evidenta d’etimologia ja evocada). Auriá degut legir ò mon diccionari ortografic ò mon “Pensabèstia ortografic”, installat despuei 2 annadas au mens tant coma mon precedent article sus Lo Jornalet. Li auriá esparnhat la recèrca d’un escabòt. Es l’exemple perfiech de gens que de lònga plorinejan que sabon pas coma fau escriure, que lei linguistas son pas d’acòrdi, que mancan d’obratges… mai que vesedoirament duerbon pas lo mendre diccionari, consultan pas lei fichiers a sa disposicion sus Internet, se tenon assabentats de ren de ren,  mai gemican e pausan de questions aberrantas. Aberrantas que la solucion n’es coneguda despuei ma grand la bòrnia.
 
[9] Lo diccionari de provençau dau CRÈO Provença la fa pas.
 
[10] Levar la s eufonica dei pluraus en provençau: lei bastiments/leis empachas.
 
[11] Es un autre problèma de saupre se conven de privilegiar normativament sens, sense ò sensa. Lo catalan coneis lei doas formas sens e sense, coma variantas mai non pas ligadas a la preséncia d’una vocala/consonanta que seguís.