Venhe d’arribar en Euròpa. Dise pas tornar: d’efèit, sèm jamai la mesma persona après un long viatge. Ieu, z-ai passat un an en Brasil. Divague: viatjar, quò deu venir d’un possible latin vulgar *viaticare, faire via e, continent, lo chap fai la relacion entre via e vida. Viatjar seriá donc lo procèssus sus la via, sus la vida? Vai-te’n saber...
 
La question quò es qu’aquò fai un mes aperaquí que sei, tornarmai, dins una societat europèa. E après tota aquesta annada de desconstruccion de mon europeïtat (la lenga au servici de l’utilizaire) inerenta, lo chòc, avora, me fièr e m’esgiala. Truèbe una Euròpa provinciala, sarrada, onanista, ploraira, enfantina. Limitada. Una tor d’evòri a la manèira de las corts senhorialas europèas. Lo planh d’un trobador, dau temps qu’espleita los païsans, lhor fai paiar lo dèime e se ne’n trufa (òc es, los trobadors èran, abitualament, de grands sénhers feudaus). V-o, tot simplament, los desconsidèra: “aquela pauralha...”. Quò es pas aisat, de sòrtre dau parçan e de s’expausar a la diferéncia: generalament, quò fai paur, car nos menará a nos conéisser a nautres mesmes jos un autre punt de vista, jos una autra perspectiva e, quau sap, benliau nos fará veire nòstres privilègis, e l’opression, z-o eissubliem pas, comença totjorn per un privilègi. Veiquí çò dont vòle parlar aquí: l-èstre europèu, quò es un privilègi. Un an en Brasil e en America Latina m’a fait comprene çò que vòu dire lo mot europèu. Avans, quò s’agissiá d’un mot escur per me, ges clar, d’aquelas paraulas vagas que non s’utilizan que per lo pes de la tradicion. Pasmens, europèu vòu dire l-èstre lo produit sociau e istoric de las civilizacions occidentalas europèas. L’istòria s’acumula e determina la sociabilitat, e donc los individús, que vivon dins un contèxte espaciau-temporau-uman determinat. L’istòria, quò pesa. E chascun de nautres, europèas e europèus, chargèm, traïnossèm e repetissèm indefectiblament las dinamicas de “nòstra” istòria, a condicion qu’ajam la rara eschasença de nos ne’n poder sòrtre miraculosament. Coma aquò, n-òm obten un autre punt de vista sus nautres mesmes, exterior. E las chausas, vistas dau dedins v-o dau defòra, chamnhan.
 
Las Americas Latinas (parle au plurau per i enclure Brasil, quò es un cas a despart dau continent), son de societats marcadas per la pluralitat umana. La Conquista, las diferentas colonizacions (castelhana, portuguesa, olandesa, francesa, anglesa), las deportacions massissas, lo mestissatge (totjorn forçat), l’esclavatge african que durèt quatre sègles... Totas aquelas populacions umanas talament mesparèiras (de centenats de pòbles amerindians e africans mai quauques pòbles europèus) mesas en contacte e forçadas a la convivéncia jos la dominacion blancha (e, puèi, creòla, mestissa, puèi qu’aquò fuguèron los elèits mestís que menèron las lutas per las independéncias de las colonias). Tots aquelos sègles d’exposicion (e mai se forçada) a la diferéncia z-an donat luec a de societats abituadas a çò de diferent, çò de novèl, qu’an pas bresa de problema a reçaupre de novetats umanas en tot las ressignificar dins lhors cosmovisions. La diferéncia, la pluralitat, quò es pas un drama. De l’autre costat, las societats europèas, z-elas tanben victimas de lhor pròpri imperialisme, son abituadas après de longs sègles a l’adaptacion d’autrú a lhors culturas, consideradas tacitament o explicitament coma superioras: si de non, pensèm un instant a la significacion daus mots universau, generau, naturau (en parlar de l’èstre uman), civilizat, v-o d’expressions coma la civilizacion, la Mediterranèa, lo brèç de l’umanitat (!) v-o de l’art (quan art?). L’immigracion nos sembla un dangèir. Que s’adapten, pensèm. Au fons, quò nos empèsta, la diferéncia. A la màger part dau monde, quò los empèsta que los gitanos siajan nomadas v-o qu’ajan lhors enfants desvestits dins la charrèira. Quò nos empèsta qu’après tots aquelos sègles, s’adapten pas (quò es a dire, chamnhen pas lhor cultura contra la nòstra, a valor pus universala, surat). Quò nos empèsta tanben que parlen pas coma chau lo francés, lo catalan v-o lo castelhan (que l’occitan, sabe pas se n’i a que lo parlen enquèra). Quò nos empèsta tanben lo ramadan (mai que mai aus entrepreneires). Quò empèsta, aus professors, sovent, la diversitat culturala en classa (per çò qu’es pas aisat, surat). Z-ai auvit maites professors a se plànger d’aquelos escolans que s’adaptan pas (aquela malautiá de l’omogeneïtat europèa). La diversitat umana, generalement, nos empèsta: autrament parlariam pas de la tolerància: me, o tolère... Quò nos empèsta quand lhors diferents critèris d’igièna v-o de convivéncia nos semblan pòrcs v-o insufisents, totjorn relacionats amb lhor pauretat, inerenta a lhors país e civilizacions (lo Tèrç Monde, qué, car lo nòstre es lo promèir, solide). Quò nos empèsta, quand lhors diferentas olors corporalas nos geinan. Nos empèstan tanben los diferents accents coloniaus de las lengas imperialistas, çò es, francés, castelhan e portugués. E las diferentas raubas, los diferents nivèus e tons de votz... Surat, dins lo mond entèir, e mai en America Latina, la diferéncia chòca e, daus còps, geina: quò es una actitud pus o mens generala. Mas la diferéncia es que nautras e nautres europèus, z-èm un deute uman amb lo mond entèir. Los immigrants venon pas a la rechèrcha d’un despaïsament... Venon perque, chas elos, s’i pòt pas viure. S’i pòt pas viure perque, tot simplament, Euròpa z-a destruit lo passat, lo present e lo futur de l’America Latina, d’Africa, d’Oceania e de l’autra mitat dau mond. Lo deute europèu es uman, e present, dreit present. Las frontèiras e l’actual òrdre mondiau son estats creats e impausats per Euròpa (pus precisament per las classas dominantas europèas e daus Estats Units, pas per nautres, europèus oprimits, proletaris). Las ressorsas son enquèra controladas per los colonizaires economics occidentals, qu’achaptan los govèrns v-o, s’i fan fàcia, los menaçan, lhor declaran la guèrra v-o paian un còp d’estat: Cuba, Veneçuèla, Bolívia e lo ja tombat Paraguai de l’èx-president Lugo. L’Orient e l’Africa son pièis enquèra: tots los foncionaris de l’estat estúdian a la metropòli; e las resèrvas d’aur, gas, petròli e diamants, jos poder coloniau, puèi imperialista e finalament capitalista, garantisson perfèitament que ren chamnhará bresa per saecula saeculorum. Sèm rots d’auvir aquela frasa que ditz que los país amb pus de ressorsas son los país pus paures. Aquela litània s’auv dempuèi lo sègle passat, mas ni per l’auvir milanta còps, nimai après lo colonialisme, l’imperialisme e lo capitalisme actual, la comprenèm enquèra. La sola chausa qu’a chamnhat, quò es lo nom, lo sistèma demòra lo mesme: capitalisme e neoliberalisme son de diferentas fasas dau mesme sistèma economic de dominacion mondiala naissut au sègle XVI amb l’expansion europèa. E la Conquista de las Americas se prossèg sos lo capital internacional, e en nom de la civilizacion universala e univòca, tot coma la devastacion d’Africa. Lhors populacions, anuèit coma arsera, se veson forçadas d’eschapar de lhors tèrras envasidas, pas pus per de colons, mas per de dolars e d’èuros (v-o yuans possedits per l’esperit capitalista). 
 
Lo racisme desumaniza. L’autre es pas pus una persona coma ieu. Pas bresa d’empatia. Acceptar la diferéncia es pas possible. Coma aquò, l’ideologia de las classas dominantas bòta los paures (la classa oprimida) europèus contra los paures africans, latinoamericans, etc., çò que menará quauques partits a considerar qu’aquela nafra umana de l’istòria violenta qu’es lo racisme, qu’aquò es una clamor populara qu’a besonh d’èstre representada politicament. L’estat atomizat dau saveir institucionalizat mai los mejans de comunicacion se charjan de ne crear lo sentiment, que puèi será utilizat politicament. Coma totjorn, las classas dominantas bòtan los paures contra los paures dau temps qu’elos fan lhor profèit (/venon totjorn pus gròs).
 
Enlai, en America Latina e en Brasil, los pòbles amerindians, dont los guaranís kaiowás, los mundurukus e los mapuches sont los pus coneguts a l’ora d’ara per lhors lutas sagnosas (mas la situacion es a pauc près la mesma per los centenats de pòbles indigènas qu’enquèra anuèit resistisson), contunhan d’èstre persecutats, chaçats, torturats e assassinats per l’entrepresa coloniala-imperialista-capitalista-neoliberala, mejançant las grandas corporacions multinacionalas europèas e occidentalas (Raizen; las grandas corporacions de l’energia electrica; l’entrepresa de chocolat pus famosa dau Mond e la que fai la bevenda relacionada amb lo Pair Nadau; la francesa que manipula geneticament los grans; las bancas; las corporacions farmaceuticas...) apertenent a las grandas familhas borgesas (los que detenon los mejans de produccion) que contraròtlan los govèrns dau mond entèir mai los mejans de comunicacion (e donc que crèan lo bon sens). En Africa, la batalha sembla ja totalament perduda.
 
Nos gorrem pas: nautres maitot, europèus e europèas oprimits, sèm las victimas de la luta de classas e de l’imperialisme. Permetem pas qu’òm nos manipule bei los nacionalismes egemonics:  un daus darrèirs episòdis pus lamentables quò fuguèt quand lo president de Bolívia, Evo Morales, e la presidenta d’Argentina, Cristina Kirschner, decidiguèron de nacionalizar l’entrepresa espanhòla colonizaira Repsol, e en responsa, la borgesiá espanhòla, a travèrs de sos espleits (çò es, l’estat [principalament govèrn e mejans de comunicacion]), presentèt l’afaire coma una ataca daus paures latinos (despectivament, sudacas) contra la nacion e lo pòble espanhòus (!). Coma lo poder de la borgesiá es infinit, capitèron d’alienar lo pòble, que se sentiguèt atacat e mai sarcit, raubat. Un immigrant quò es una victima de l’istòria. E de l’istòria europèa, z-o eissubliem pas: nautres europèus, a la fin, sèm un tropèl de privilegiats, abitèm dins la tor d’evòri, la crépia, la crèche. Quò es a nautres de cridar basta e d’exigir la fin daus finançaments daus govèrns e daus partits per la borgesiá. A la fin, lo sol biais d’achabar amb aquela tirania, amb la ierarquia mondiala daus colonialismes e las deportacions massissas que ne’n derivan (necessàrias a l’expleita totjorn pus desvergonjada daus obrèirs), quò es la luta anticapitalista.


Occidentala
 
La messa
la miss
lo missil
 
José Paulo Paes