Me’n vau evocar adara ua question qui ei l’objècte de longas debatudas sus la telaranha, un subjècte escosent, mès qui ei interdit sus l’antena de la television. Qu’ei un subjècte deus estranhs, au quau èi longtemps cercat ua responsa, n’èi pas trobat, benlèu que ne n’i a pas. Lo Jornalet estant un mèdia interactiu, que hèi ua crida aus legedors entà saber se coneishen mei d’elements.
 
Un petit abracat de la situacion:
 
Lo 3 de genièr de 1973, sur la deberzuda de las hèstas de cap d’an, lo parlament francés vòta la lei n°73-3 sus la Banca de França. Dens aquera lei, l’article 25 ditz: “lo Tresaur Public ne pòt pas estar presentator deus sons efèits pròpis a l’escompte de la Banca de França.” En lengatge clar, l’Estat estoc obligat lavetz de manlhevar deus mercats financèrs e non pas de la Banca de França coma per abans. Aqueste sistèma estoc confirmat vint ans mei tard per l’article 104 deu tractat dit “de Maastricht” (1993) e en 2009 dens l’article 123 deu tractat de Lisbona, çò qui obliga cada estat europenc d’aplicar aqueste pricipi. Segon los sons descridaires, la lei de 1973 a privatizat la creacion monetària e tot despoderar l’Estat de bàter moneda e l’obligar de manlhevar suus mercats monetaris en pagar interès.
 
A l’epòca, lo president de la republica francesa èra lo Jòrdi Pompidor qui, entre 1954 1958 estoc lo director generau de la banca Rotschild. Lo ministre de l’economia, eth, que s’aperava Valéry Giscard d’Estaing ed èra lo futur president. Estoc eth qui lancèc a l’encòp un gran manlhèu nacionau, indexat sus la valor de l’aur e qui costèc a la finanças publicas 3,5 còps las somas percebudas, mès aquò qu’ei un aute problèma.
 
A comptar d’aqueste moment, lo deute public de França que creishoc dinc ad aténher 1700 miliards d’euros. Que cau saber totun los interés pagats a las bancas privadas e aus mercats financèrs pujan a 1400 miliards d’euro, sia gaireben la medisha soma se hicam los naus zèros qui son de manca. Que cau saber tanben las politicas economicas de rigor e las privatizacions be son l’enfrut de l’ensai de hèr baishar aqueste deute.
 
Mès n’ei pas tot. Las bancas an lo dret de prestar sheis còps (mei de dètz còps en Africa) la soma de dinèrs qui possedís realament. Aquò que vòu díser qu’aqueste fenomèn, aperat “creacion monetària” permet de’vs balhar moneda virtuau suu compte quan manlhevatz entà crompar un ostau o ua veitura per exemple. De mei, las bancas privadas, eras, podon manlhevar a la Banca de França ad un taus mei baish que non pas lo qui aplican a l’Estat francés, doncas au public. Estonant, non pas?
 
Doncas, se n’ei de pas créser, i a forçadament un debat sus la telaranha, e cadun que perpausa las soas idèias, cadun que critica, cadun que ugla dab los lops. Lo combat que’s descabestra, intellectuaus e economistas prestigiós que pujan a la muralha entà denonciar l’engana: Etienne Chouard, André-Jacques Holbecq, Gabriel Galand, Alain Grandjean, Pierre Khalfa, shens de comptar los Americans qui’s baton contra ua lei similària, votada peu Congress en 1913. Au finestron, per contra, tot ei calme, Plu Belle la Vie que’ns aucupa tanvau reportatges sus las navèras aplicacions per smartphone.
 
Jo, qu’ac cau díser mès ne’vs dobtatz, ne soi pas un especialista de l’economia e tot aqueste rambalh que’m deisha drin estarrabonit. Solide qu’èi per cultura meilèu escot au monde que denoncian l’abús de las bancas, mès totun, tot aquò que’m sembla estranh. Com se pòt qu’ua tau engana posca existir uei lo dia? Me soi dit un jorn que’m calèva trobar un explic, un devís d’especialista neutre (s’aquò existís) o lavetz perqué pas un defensor d’aquera lei entà’m hèr ua idèia mei clara e mei objectiva. Qu’èi cercat.
 
Purmèr vaquí que lo Jean-François Copé s’aborrís dens ua defensa deu tèxte. Sabi plan que n’ei pas aqueste un interlocutor de valor, mès totis los punts de vista be son de bon prénguer. La soa responsa? Aquera lei èra hèita entà empachar l’inflacion de pujar. Vertat? De hèit, l’inflacion, en seguida ad aqueste lei, que pugèc de 6% a 13%. Pas tarrible, Jean-François.
 
Puish, lo debat que prengoc ua virada mediatica quan arribèn las eleccions presidenciaus de 2012. A la question “Com haratz entà plenhar las caishas de l’Estat en aqueste periòde de crisi?”, candidats de totis com lo Nicolas Dupont-Aignan,lo Jacques Cheminade, la Marine Le Pen o lo Jean-Luc Mélenchon que denoncièn aquera lei qui hè tan parlar sus la telaranha. Aqueste còp, la discutida que desbarcava a la television shens que los cans de guarda ne poscan pas l’empachar. Calèva lavetz ua responsa a l’ataca. Qui se’n carguèc? Challenges?Les Echos? Las paginas saumon deu Figaro? Non pas, Libération e Le Monde. Per çò qui ei de Libération, totis sabon plan que lo proprietari s’apèra Edouard de Rotschild, la banca entà la quau tribalhava lo Pompidor. Los dus quotidians que hascón parlar dus economistas Pierre-Cyrille Hautcoeur et Miklos Vari, qui signèn un tèxte pareishut lo 18 d’abriu de 2012. Fin finau qu’anèri comprénguer la lei de 1973, pr’amor ei utila au pòble, pr’amor los criticaires s’enganavan, pr’amor lo monde dens lo quau vivi ei logica e juste. Decepcion …
 
L’article s’apèra “La lei de 1973 e la legenda urbana”. Lo títou que’m deishèc drin pensatiu, mès que seguiscoi la legida dab curiosèr.
 
La debuta deu tèxte ei la descripcion de la situacion: dobtes deus politicians, explicacion de la critica, e, comentari personau deus economistas: “l’identitats deus autors (de la lei) ahortís los sospieits, Jòrdi Pompidor a dirigit la banca Rotschild e lo conselhèr deu ministre des las finanças èra Miquèu Peberaud, despuish president de BNP Paribas (n’ac sabèvi pas!)”
 
Puish lo tèxte vòu provar que la lei n’encausa pas ua gahada deu poder d’Estat au profieit de la finança. Que cita l’article 19 e que muisha aqueth article autoriza los manlhèus a l’Estat mès exigís qu’aquò estosse aprovat peu parlament, doncas ei mei democratic. Atengui tostemps de saber perqué aquera lei ei benefica au país, e dinc ad adara me soi assabentat de çò qu’èra mei democratic. Bon.
 
Qu’arribam fin finau a l’article 25. Me’n esperlequi los pòts de saber. Ça ditz lo tèxte: “L’article 25 qui hè tan polemica n’ei pas en vertat qu’ua disposicion tecnica ajustada per un senator vigilant entad empachar que l’article 19 sia destornat ed assegura lo conta-ròtle deu parlament.” En resumit, l’Estat deu manlhevar a las bancas privadas entà que lo parlament posca conta-rotlar los manlhèus. Atz comprés? Ei aquò la responsa? Atz comprés perqué aquera lei ei bona? De qué servís?
 
Puish, lo ton que cambia: la critica de la lei que hè partida de las numerosas teorias deu complòt sus la finança. Adara que sabèm tot! Segon los economistas, A.J.Holbecq a reconegut publicament s’estar enganat suu punt de la lei.
 
La seguida critica la perpausicion de J.L. Mélenchon de hèr crompar lo deute per la Banca Centrau. Aquò ne m’esclaira pas tanpauc. Que’vs liuri la fin peu plasèr: “Hèr tribalhar la maquina de bilhets, n’ei pas qu’ua faussa solucion de mei ad un problèma complèxe, coma la colonizacion de la luna, lo creish massiu deu smic o la sortida de l’euro, qui ne son aquiu sonque entà hèr créser au volontarisme (?) o quitament enganar los electors”. A la signatura, nos assabentam que lo Miklos Vari n’ei pas qu’un estudiant de l’Escòla d’Economia de París.
 
Que’vs passi lo lamentable papièr de l’Alan Beitone dens Le Monde (un còp de mei), qui assegura que la critica de lei de 1973 n’ei pas sonque lo hèit de la dreta extrèma, dab un sosentenut anti-semita pr’amor la banca entà la quau tribalhava lo Pompidor èra la banca Rotschild. Trista ensajada de negar lo pesquit qui’m sembla quitament pauc digna d’un jornalista.      
 
Resumit (S’èi plan comprés): la lei qui hè engreishar las bancas e patir lo pòble a l’avantatge d’estar hèra mei democratic que çò qui èra abans. Bon. Lavetz me demandi perqué Islanda a refusat de la pagar après çò qui pòt estar considerat coma ua revolucion, ahar qui estoc carat peus mèdias d’un biaish escandalós (véser la mea cronica sus aquò Complòt mediatic deu 6.5.12). E èi plan comprés que lo monde qui vòlon s’atacar ad aquera lei desvolopan la teoria deu complòt e doncas forçadament ne creson pas a la version oficiau deus atemptats deu 11 de seteme o a las cambras de gas, çò qui ei hèra pratic entà descreditar los vòstes adversaris quan n’atz pas arren de respóner.
 
Resulta de tot aquò: ne’n sabi pas arren de mei, benlèu l’engana deu deute ei un engana vertadèra.