Lo conflicte d’anexion d’Occitània Centrala a França, al sègle XIII, trobèt lo sieu pretèxt fumós dins lo fanatisme religiós integrista catolic del concèpte de Crosada. Aquel parçan de tèrra aculhissiá la diversitat religiosa mai que de la secutar, lo mai clar del temps. Al sègles XII e XIII, Occitània aculhissiá los crestianismes catolic, catar e valdés, mas tanben lo judaïsme, dins la patz civila.
 
Se cal remembrar qu’al sègle XII, Occitània fasiá oficialament partida del reialme de França, mas l’oficialitat s’èra oblidada dempuèi mantes sègles, un pauc coma l’Empèri germanic de Carles Magne. Dins los faits, la corona dita  ”d’Anglatèrra”, la tenián los fils d’Alienòr d’Aquitània, filhòta de Guilhèm IX, primièr trobador conegut. Fa qu’aquela zòna dita auèi “gascona” obedissiá mai o mens a un reialme’anglés” al mens trilingüe (celtic, anglés e occitan gascon, lemosin e auvernhat, en gròs), mentre que l’autra, essencialament pirenenca (Bearn, Bigòrra, Comenge, Astarac, Coseran), èra virada cap a la corona d’Aragon. Una tresena partida, Orientala aquesta, èra virada cap al Sant Empèri Roman Germanic, enemic dels papas de Roma. Mas aquí tanben, la zòna dita auèi “provençala” obedissiá al mens a tres autoritats segon l’endrèit: Corona d’Aragon, Sant Empèri e Comtat de Tolosa. Efectivament, Tolosa e Fois non obedissián a cap de corona, e mai se los sieus Comtes, de còp e en còp, s’adressèsse als reis plan exotics de França (amb eles tanben avián ligams familials, coma amb los reis dits “angleses”). La règla, tant amb los Gascons de la montanha coma amb los Comtes de Fois e de Tolosa, èra plan simpla: demandavan l’autoritat mai luènha e inaccessibla possibla per, fin finala, dins los faits, non obedir pas jamai a degun! 
 
Aquesta zòna “liura” occitana centrala, la cobejava los sobeirans d’a l’entorn, plan logicament, per espandir son infuéncia subre aqueste domani pro ric. Ne cal conclure que los reis d’Anglatèra, d’Aragon, de França e lo quite Emperaire germanic la fintavan mai o mens agressivament. Los Tolosans e los Barceloneses se faguèron donc guèrra, de temps en temps, tot lo sègle XII. Tanben i aguèt guèrras amb los Anglo-Aquitans que portavan las pretencions guilhemnidas que ja las auborava lo primièr trobador conegut subre Tolosa. E totes aqueles “nòbles” se chautavan ben pro de çò gascon o pas gascon… Volián de tèrras. Aquò’s tot.
 
Perqué parlar tant, dins aquestas condicions de la batèsta de Murèth? Per amor qu’aqueste còp, la gleisa botava tròp luènh son nas dins los afars del sègle, amb la politica de teocracia pontificala mai o mens iniciada pel papa Inocent III, estratègi politic qu’ensajava aital de luchar diplomaticament contra las pretencions del Sant Empèri a unificar Euròpa jos autoritat temporala unica. Lo conflicte de la Crosada botèt la rèsta del mond crestian subre l’esquina de la plan independenta Occitània Centrala. Aquela fòrma de direccion territoriala “independenta”, al sègle XIII, aviá pro viscut, e los Estats modèrnes èran a se formar. Per subreviure, los “independents” se devián causir un rei o un autre.
 
La “crosada” sagatèt lo Vescomtat Trencavèl, d’obediença aragonesa. Aquelas tèrras foguèron liuradas en presa a las ardadas fanaticas francesas (e occitanas, bretonas, flamencas, alamandas). Occitanas? Òc. Far partida de la crosada, per un senhor occitan, francés o breton per exemple, aparava sa tèrra de la Crosada.Tot refús de far crosada passava per “complicitat d’eretgia”, o cal plan entendre. Lo Comte de Tolosa participèt donc a la crosada davant Besièrs. Tanben ne volguèt far partida Trencavèl, plan segur, per la meteissa rason: aparar sas gents. Mas arribèt darrièr per o demandar e li costèt car, coma a las sieunas pauras gents liuradas als arlandièrs cobejoses.
 
Es per aiçò que lo rei d’Aragon, Pèire I d’Aragon e Catalonha, semblèt alara tot designat per préner fait e causa per la subrevida de la noblesa occitana centrala. El, Pèire dit, “lo Catolic”, coronat pel quite Papa, vesiá una partida de sas tèrras liuradas a una armada de crosada!!! En 1213, al mes de Genièr, En Pèire e’N Raimon s’aliguron donc per prepausar al papa Inocent un plan de patz. Aquel plan donava lo rei Pèire per sobeiran de l’Ubac dels Pirenèus fins a Provença, e prometiá lo secutiment dels catars. Mas ni Montfòrt, ni la curatalha integrista occitana, plan representada per l’avèsque tolosan isteric Folquet de Marselha (ancian trobador) non volguèron ausir parlar d’un plan aital, ni d’un reialme aital. 
 
Es per aiçò que la bastèsta de Murèth prenguèt una dimension clau dins lo conflicte de la crosada qu’aquí, plan clarament, non n’èra mai una, estant que se debanava alara contra l’avejaire del quite papa. Los aligats de’N Pèire d’Aragon èran totes los faidits de la Vescomtat Trencavèl, mas tanben Bearn, Bigòrra, Coseran, Comenge, Astarac, Fois, Tolosa fins a Provença occidentala e, plan segur, Aragon e Catalonha.
 
La “causida” del rei d’Aragon èra culturalament urosa, estant la proximitat totala de las “doás lengas” que ne formavan son qu’una pels trobadors. Mas mai que mai, los domènis d’Aragon e d’Occitània Centrala foncionavan subre las meteissas basas romanas anticas (tradicion del dreit escrit roman, fins a Clarmont Ferrand), intellectualas e artisticas (art romanic, proximitat amb lo mond ibero-musulman cultuivada mercés a de populacions josièvas plan integradas). Politicament, de Raimon IV de Tolosa a las pòrtas de Tripòli fins a Jaumes en Conquerridor, retrobavem tanben una concepcion laïca de la direccion senhoriala que permetiá, dins una cèrta mesura, de causir liurament sa religion (catolica, valdesa, catara, josièva, musulmana) mai qu’obedisquèssem civicament al sol Senhor Comte o Rei… Qué seriá arribat als catars, dins aquelas condicions? Probablament unes problèmas, mas segurament pas una inquisicion. E la curatalha occitana integrista se’n dobtava fòrt plan, aiçò explicant perqué s’oposèron ferrotjament al plan de patz del nòstre Rei En Pèire.
 
La sòrt insolenta del fanatic Montfòrt a Murèth e la manca d’umilitat de’N Pèire davant sos novèls vassals occitans bastèron per abausar aquel novèl estat fondat en Genièr de 1213, e las causas se joguèron subre plan pauc. Cossí se seriá dit, aquel reialme? Catalonha? Occitània? Plan probablament se seriá apelat Reialme d’Aragon, tot simplament, e seriá dinc estat bi o trilingüe: occitan, catalan e aragonés.
 
L’enjòc màger èra aquí: las nòstras lengas non serián vengudas minorizadas… Mas, non sèm pas mòrts!