D’un biais resumit podèm dire que, dempuèi la restitucion de la democracia, la societat catalana se parteja en tres grands blòcs: los independentistas, los federalistas e los espanholistas. Res d’aquò a cambiat dempuèi las annadas 1980. Solament una causa: los percentatges entre los unes e los autres.
 
Los independentistas —es evident— son aqueles que vòlon que Catalonha devenga un estat independent d’Espanha. Istoricament, lo partit politic que representava mai aqueste sector èra ERC. N’i a agut d’autres, de mai pichòts —coma lo PI o la CUP—. La diferéncia es que, actualament, l’independentisme non es pus un element caracteristic d’un partit politic, mas trobam plan d’independentistas dins ERC —solide—, dins la CUP, mas tanben dins ICV, dins CiU e quitament dins lo PSC. L’independentisme, donc, es vengut un ideal transversal.
 
Los espanholistas son aqueles que pensan que Catalonha es una region d’Espanha sens cap de particularitat, e, donc, que lo govèrn de Madrid deu aver mai de poder e deu tractar Catalonha al meteis nivèl e de la meteissa manièra qu’o fa amb Múrcia o La Rioja. Los espanholistas considèran que los govèrns catalans —totes— son de govèrns nacionalistas per antonomasia, qu’impausan la lenga, l’istòria, la cultura catalanas a lor ciutadans, especialament a travèrs l’escòla. Pensan que la cultura catalana es la soma de la cultura pròpria del país e de la cultura espanhòla. Del meteis biais, creson que la lenga espanhòla es enebida en Catalonha per causa de la politica lingüistica. Istoricament, lo partit que representava aqueste sector èra l’AP, l’Alianza Popular, après devenguda lo PP. Uèi, ça que la, l’espanholisme s’es escampilhat. Avèm dos partits qu’an clarament aquesta tendéncia, PP e Ciudadanos, mas trobam tanplan d’espanholistas dins lo PSC e, quitament, dins cèrtes sectors plan redusits de l’esquèrra alternativa EuiA, l’Izquierda Unida de Catalonha.
 
E, fin finala, avèm los federalistas, que son los que voldrián que Catalonha devenguèsse un estat e, donc, dispausèsse de totas las estructuras, de totas las competéncias e de totes los recorses qu’a un Estat independent —quitament lo dreit a l’autodeterminacion—, mas qu’aqueste estat contunhèsse associat a Espanha, es a dire, que ne faguèsse partida. L’objectiu d’aquò seriá, donc, que Catalonha foncionèsse d’un biais independent de facto, fins al punt que l’estat espanhòl seriá “residual” —paraulas textualas del President Maragall— a Catalonha. La diferéncia entre aquò e l’independéncia totala es que non i auriá cap de rompedura amb Espanha: las mapas d’Euròpa contunharián de marcar un sol Estat e, oficialament, los catalans contunharián d’èsser tanben espanhòls. Coma o vesètz plan, en fait, quand los catalans dits federalistas parlan d’Estat federal, en realitat son a parlar d’un Estat confederal, pel fait que tot federalista catalan defend que es Catalonha la que deu aver la sobiraniá nacionala.
 
Fins fa 10 ans, la màger part de la societat catalana, en acòrd amb los sondatges, se disiá federalista. De federalistas n’i aviá dins totes los partits, quitament dins los mai espanholistas e dins ERC. Uèi, la màger part de vertadièrs federalistas son d’electors d’ICV, del PSC, d’Unió, e qualque de CDC.
 
Mas en 10 ans quicòm a cambiat. Òc, l’espanholisme practictat per l’Estat espanhòl —pel Tribunal Constitucional amb l’Estatut, per las pretensions de recentralizacion dels ministèris espanhòls, pel marrit finançament que patís Catalonha, etc. — a fait una bèla contribucion a la metamorfòsi de fòrça federalistas a independentistas. Seriá, pasmens, mai qu’illusòri de pensar qu’es estat sonque aquò. I a agut  fòrça d’autras causas: lo desvolopament de l’Union Europèa, qu’a provocat, pauc a pauc, una cèrta dissolucion de las frontièras en Euròpa; la globalizacion dels mercats, que nos permet de comprar de produits de la China o de l’Argentina sens cap d’esfòrç; la revolucion dels transpòrts low-cost, que nos daissa nos connectar en un bocin de temps amb las capitalas dels païses a l’entorn amb de prèses mai qu’economics; e quicòm encara mai important que tot aquò: justament, aquesta polida aisina que vos fa legir cada jorn las nòvas en occitan, aquò’s, Internet.
 
Tot aqueste procès a provocat que, cada còp mai, las gents se pausen un fum de questions sens cap de tabó. Quin es l’avantatge d’aparténer a un grand Estat dins un mond globalizat? Perqué Catalonha deu assumir una contribucion economica a l’Estat espanhòl tan nauta que non pòt ni pagar çò que li cal? Perqué non podèm interlocutar dirèctament amb Brussellas sens passar per Madrid? Perqué la Generalitat non pòt organizar un referendum d’autodeterminacion per tal que lo pòble catalan s’exprimisca?
 
Mas çò qu’a fait definitivament transformar la màger part de federalistas catalanas a l’independentisme es, encara, quicòm mai. Dins un mond globalizat coma lo nòstre, ont qualqu’un de Barcelona pòt far de vidèo-conferéncias amb qualqu’un que viu en Australia a travèrs d’internet gratuitament, las gents se demandan: qu’es çò que supausadament se trincariá amb Espanha se devenguèssem un estat independent? Quin ligam afectiu, emocional, personal o geografic se talhariá, s’arribèsse l’independéncia?
 
Uèi podèm dire que non i aurà cap de ligam ni personal, ni afectiu, ni emocional ni geografic que se cope. La sola causa que sabèm plan que se trincarà es lo status quo de las classas dominantas espanhòla e catalana. E aquò es mai que positiu pels catalans. E pels espanhòls. A dijòus!