Perqué es impossible estudiar galhèc, basc, catalan o aranés dins l’escòla publica de las comunitats monolingües? Perqué tre l’enfança nos ven impausat l’aprendissatge d’anglés en l’escòla? A aquelas questions lor correspondon de responsas que fan allusion a de rasons politicas e economicas. Es pas a ieu, amator de las lengas e de la lingüistica, de recomandar pas l’aprendissatge de l’anglés o de l’alemand, mas voldriái ben que los estudiants de lengas aguèsson de motivacions culturalas puslèu que d’economicas. En aqueste article argumentarai per que considèri imprescindible de favorizar las lengas minoritàrias fàcia a las majoritàrias, en prenent per subjècte d’estudi lo cas espanhòl e francés.
 
Per un costat, las dichas lengas internacionalas an reüssit que’una brava partida de la societat desvestisca las lengas de la siá valor culturala e identitària. Uèi lo dia l’anglés o lo chinés son de lengas preponderantas, pas per de qualitats innatas a la lenga, mas en pr’amor que los empèris nòrdamerican e chinés impausan las siás lengas en signe del sieu poder economic. Ça que la, cal remembrar qu’aquò’s pas totjorn estat aital: en l’epòca de Felip II d’Espanha lo castelhan foguèt la lenga de prestigi que s’espandiguèt per una brava partida d’America Latina, en tot escafant las lengas pròprias d’aquelas regions. Doncas, m’estona pas que quina persona que siá qu’entrevistèssem per la carrièra a prepaus de sa classificacion personala de lengas nos vas respondre: castelhan, anglés, francés, alemand, chinés… Aquò vòl dire que las lengas lor donam una valor segon lo sieu pes economic.
 
La miá lenga mairala, e la que i soi estat instruït, es lo castelhan. Ai aprés l’anglés al long de fòrça annadas al licèu e a l’universitat. Parli correntament lo francés, e comenci d’estudiar lo portugués. Totun, me soi totjorn interessat a las autras lengas que tanben fan partida de l’estat ont demòri, e per aiçò ai aprés catalan e galhèc. Ai rescontrat de gents que m’an dich qu’aquelas lengas an pas cap d’utilitat. Res mai fals. Benlèu ni catalan ni galhèc possedisson un pes economic comparable al de l’alemand o lo chinés, mas lo sieu aprendissatge m’a permés de me sarrar d’unas realitats que desconeissiái, amb la riquesa personala e culturala qu’aiçò compòrta.
 
Se seguissèm lo jòc d’aqueles qu’avaloran pas las lengas minoritàrias, corrèm lo risc de las pèrdre. I a los qu’amarián l’existéncia d’unicament unas paucas lengas, per çò que, argumentan, “atal nos comprendriam totes”. Atal meteis qu’un biologista sent tristesa cada còp que s’atuda una espècia animala, deuriam protegir e tractar amb respècte totas las lengas. Çò que d’unes prepausan es simplament un genocidi lingüistic, e aquò menariá pas nonmàs a la pròpria mòrt de lengas, mas tanben a la pèrda de l’identitat de centenats de pòbles e, en consequéncia, a la pojada de “las lengas de l’empèri”.
 
Se portam lo discors dins l’Estat espanhòl, l’administracion publica a estimulat l’aprendissatge d’anglés, francés o alemand pr’amor qu’aquelas son las considèradas lengas “utilas”. Cal esclarzir que la principala fin d’una lenga es la comunicacion, e atal, es egalament util lo mandarin coma l’occitan o lo quíchoa. Mas, en tornant a çò qu’ai mencionat fa un moment, l’estat sosten pas l’aprendissatge de las lengas regionalas, d’ont ven l’abséncia de la coneissença d’una partida fòrça importanta de las culturas que forman lo país. En l’introduccion me soi demandat perqué pòdi pas estudiar la lenga pròpria dels mieus compatriòtas a Madrid. Cada lenga carga un biais de comprene lo mond; cada lenga carga son pòble, amb los sieus costums, lo sieu folclòre, la siá idiosincràsia. Doncas, sèm en contradiccion quand metem en relacion aqueste fach amb lo tèxt de la Constitucion espanhòla, que ditz que l’Estat protegirà e favorizarà las lengas regionalas.
 
Se ditz que lo castelhan patís persecucion a Catalonha, per contra venèm de veire lo cas qu’un menaire valencian foguèt verbalizat per parlar a la Garda Civila[1] en catalan, e per contra, çò de logic seriá d’exigir als foncionaris publics de parlar la lenga autoctòna de la region qu’i trabalhan. En Galiza òm censura e apèla “fòls” a aqueles reintegracionistas que pretendon desestacar la lenga galhèga de la siá ortografia castelhana per l’aprochar de l’ortografia del sieu tronc lingüistic, lo portugués o galègoportugués. Per çò d’Euskadi, pendent longtemps l’emplec del basc a agut de connotacions politicas  negativas. Per çò de la Val d’Aran, realizèri fa pauc una enquèsta a  divèrsas personas e cap d’elas coneissiá l’existéncia de l’aranés o occitan. En fach, basta de donar una ulhada a un libre de tèxt de segondari per verificar que l’aranés es tractat solament dins un exigú paragraf. Sens parlar de l’asturleonés, considerat per una part importanta de la populacion coma un dialècte del castelhan; e tanpauc de l’aragonés, ignorat per una granda majoritat. Alavetz, la preponderància del castelhan davant las autras lengas peninsularas contunha d’èsser ablacanta.
 
Fa qualques meses i aguèt un polemic debat a prepaus del recrutament d’interprèts dins lo Senat Espanhòl per revirar al castelhan las intervencions dels senadors qu’empleguèssen lo catalan, lo galhèc o lo basc. Foguèt lèu lo rambal, demest d’autres arguments per i èsser contrari i aviá aquel que ditz “mas se los senadors parlan espanhòl perqué van parlar una autra lenga? Aquò es una neciesa”. Çò qu’es inacceptable es que de representants politics ajan pas unas minimas coneissenças de las lengas regionalas. En daissant de caire lo basc per de rasons lingüisticas e istoricas, los catalans coma los galhècs foguèron capables de comprene e d’aprene lo castelhan quand aquela lenga s’espandiguèt a las siás regions. Doncas, coma los castelhans avèm las meteissas facultats cognitivas, sèm perfièchament capables de comprene doas lengas sòrres coma son lo catalan e lo galhèc. E aquí cal parlar de l’educacion d’un país: nos an pas format quitament per aprene a nos presentar en las autras lengas espanhòlas. Aquò es evidentament una autra manifestacion de la superioritat institucionala del castelhan.
 
Per çò de l’Estat francés la miá opinion manca de tròp rigor per çò que coneissi pas en prigondor la realitat sòciolingüistica del país. Çò qu’es clar es que França es l’estat centralista per excelléncia, siá dins lo sieu modèl territorial, siá dins lo sieu modèl lingüistic. De lengas coma lo breton, lo basc, l’occitan o lo còrs son estadas escafadas pel francés, e n’i auriá pro amb soslinhar lo mesprètz que carga lo tèrme “patés”. Pendent nòu meses visquèri en Bordèu, ont l’occitan èra dispensat a títol de matèria facultativa a l’universitat. En mai, trobèri una associacion que fasiá de corses d’occitan. Maldespièch d’aiçò, a pena cap dels bordeleses que coneguèri aviá un sentiment d’occitanitat. Atal, donc, amb l’opression a una lenga òm destrusís pauc a pauc l’identitat de lo sieu pòble.
 
La sola causa que pòdi dire als divèrses pòbles amb lenga pròpria que fan l’Estat francés es que, se dempuèi las institucions arriba pas un renfortiment e una proteccion de las lengas regionalas, vos caldrà a  vosautres, còrses, bretons, occitans, bascos, etc. de butar avant las vòstras lengas dins lo cada jorn. Emplegatz-las en quin entorn social que siá, pr’amor que negligir la lenga significa pèrdre la vòstra personalitat e idiosincràsia.
 
“Volèm escriure l’istòria nòstra amb nòstras paraulas en la lenga mairala nòstra. Sèm un pòble liure e plan viu. Nos estacaretz pas la lenga. Nos assecaretz pas lo còr. L’arma es que nos quilha lo còs!”