Opinion
Adieu o adiu, ieu o iu?
Las sequéncias ieu e iu son sovent mal geridas dins l’usatge actual. Un mot fòrça frequent coma adieu, que d’unes l’escrivon tanben adiu, revèla una dificultat de l’ortografia qu’òm auriá pogut evitar.
De la distincion fins a l’uniformizacion fonetica
Dins un estat ancian e tradicional de l’occitan, se fasiá pro sovent la distincion fonetica entre:
La nòrma classica de l’occitan, iniciada en 1935 amb Loís Alibèrt, a causit de restablir la distincion tradicionala entre ieu e iu dins l’ortografia. Dins la pronóncia, òm es liure de far la distincion fonetica o de la faire pas. Mas l’ortografia, en principi, manten la distincion escricha (totun, veirem que lo gascon a drech a una excepcion).
Las combinasons foneticas e ortograficas se repartisson en tres blòcs regionals, en simplificant un chic: un blòc majoritari, un blòc auvernhat e un blòc gascon.
Lo blòc majoritari: lengadocian, provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin
En lengadocian —basa de l’estandard general—, e parièrament en provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin, la nòrma oficiala distinguís:
Trobam tanben de pronóncias pus localas e pus evolutivas, sustot dins certans parlars lemosins e vivaroalpencs.
L’antinormisme interven de còps que i a. En luòc de respectar l’ortografia normala coma dins Andrieu, adieu o ieu, qualques libres an difusat de grafias erronèas coma Andriu*, adiu* o quitament iu* (per lo pronom). Aquelas grafias salvatjas an pas la mendre legitimitat: Loís Alibèrt e lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) las an pas oficializadas.
En auvernhat
En auvernhat, la nòrma oficiala distinguís:
I a tanben de pronóncias pus localas e pus evolutivas.
Qualques publicacions auvernhatas mesclan per error las grafias ieu e iu, coma dins los dialèctes del blòc majoritari.
En gascon
Lo cas gascon se complica perque los documents fondadors de la nòrma classica gascona, preparats dins los ans 1950 per Pèire Bèc, en collaboracion amb Loís Alibèrt, acceptèron la possibilitat de fusionar ieu e iu en una grafia unica iu. Benlèu perque iu ja se vesiá dins qualques òbras literàrias prestigiosas, abans la fixacion de la nòrma.
Ça que la, lo gascon fonciona pas diferentament dels autres dialèctes occitans a prepaus de ieu e iu. En gascon trobam de parlars qu’o fan tot en [jew] e d’autres qu’o fan tot en [iw]. Lo quite gascon aranés coneis [jew] o [iw] segon los luòcs.
Donc vesèm que l’acceptacion d’una grafia unifòrma en iu, en gascon, pausa de problèmas tecnics:
Soi persuadit que dos o tres tròls, sens cap de logica, pretendràn que menaci l’integritat del gascon. Me’n preocupi pas. Los legeires atentius auràn ben comprés que lo respècte absolut del gascon interditz pas de cercar de solucions unitàrias, sustot per tractar un afar ont lo gascon fonciona exactament coma los autres dialèctes occitans.
______
[1] En alfabet fonetic, lo signe [j] se legís coma la i de gaia.
[2] La sequéncia fonetica [jəw], escricha a la francesa, donariá aproximativament “yeuw”. En alfabet fonetic, lo signe [ə] se legís coma la e del nòrd-auvernhat dins venir, fetge, o coma la e del catalan oriental dins venir, poble, o coma la e del francés dins venir, cheval.
De la distincion fins a l’uniformizacion fonetica
Dins un estat ancian e tradicional de l’occitan, se fasiá pro sovent la distincion fonetica entre:
— La sequéncia ieu prononciada [jew][1] (tres sons)
— La sequéncia iu prononciada [iw] (dos sons).
L’occitan actual, dins sos usatges populars, tend a uniformizar la pronóncia d’aquelas doas sequéncias, de doas manièras possiblas:— La sequéncia iu prononciada [iw] (dos sons).
— Dins certans parlars, iu s’alinha sus la pronóncia de ieu; se pronóncian totes dos [jew] (amb de variantas foneticas segondàrias).
— Dins d’autres parlars, al contrari, es ieu que s’alinha sus la pronóncia de iu; se pronóncian totes dos [iw] (amb de variantas foneticas segondàrias).
Aquelas doas uniformizacions, de tipe [jew] o de tipe [iw], se pòdon trobar dins totes los dialèctes sens excepcion.— Dins d’autres parlars, al contrari, es ieu que s’alinha sus la pronóncia de iu; se pronóncian totes dos [iw] (amb de variantas foneticas segondàrias).
La nòrma classica de l’occitan, iniciada en 1935 amb Loís Alibèrt, a causit de restablir la distincion tradicionala entre ieu e iu dins l’ortografia. Dins la pronóncia, òm es liure de far la distincion fonetica o de la faire pas. Mas l’ortografia, en principi, manten la distincion escricha (totun, veirem que lo gascon a drech a una excepcion).
Las combinasons foneticas e ortograficas se repartisson en tres blòcs regionals, en simplificant un chic: un blòc majoritari, un blòc auvernhat e un blòc gascon.
Lo blòc majoritari: lengadocian, provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin
En lengadocian —basa de l’estandard general—, e parièrament en provençal, niçard, vivaroalpenc e lemosin, la nòrma oficiala distinguís:
— ieu prononciat classicament [jew] (mens classicament [iw]). Escrivèm sempre ieu dins lo pronom ieu e dins de mots coma mieu, tieu, sieu, dieu, adieu, Andrieu, Matieu, Peitieus (en lemosin ça que la, se preferís meu, teu, seu a mieu, tieu, sieu).
— iu prononciat classicament [iw] (mens classicament [jew]). Escrivèm sempre iu dins viu, riu, escriure, viure, fiular, liure~liura, la liura, Siula (nom de riu) e dins lo sufixe frequent ‑iu coma dins actiu, agradiu, intensiu, receptiu, adesiu.
— iu prononciat classicament [iw] (mens classicament [jew]). Escrivèm sempre iu dins viu, riu, escriure, viure, fiular, liure~liura, la liura, Siula (nom de riu) e dins lo sufixe frequent ‑iu coma dins actiu, agradiu, intensiu, receptiu, adesiu.
Trobam tanben de pronóncias pus localas e pus evolutivas, sustot dins certans parlars lemosins e vivaroalpencs.
L’antinormisme interven de còps que i a. En luòc de respectar l’ortografia normala coma dins Andrieu, adieu o ieu, qualques libres an difusat de grafias erronèas coma Andriu*, adiu* o quitament iu* (per lo pronom). Aquelas grafias salvatjas an pas la mendre legitimitat: Loís Alibèrt e lo Conselh de la Lenga Occitana (CLO) las an pas oficializadas.
En auvernhat
En auvernhat, la nòrma oficiala distinguís:
— ieu prononciat classicament [jəw][2] (mens classicament [iw]). Escrivèm sempre ieu dins lo pronom ieu e dins de mots coma mieu, tieu, sieu, dieu, adieu, Andrieu, Matieu, Peitieus.
— iu prononciat classicament [iw] (mens classicament [jəw]). Escrivèm sempre iu dins viu, riu, escriure, viure, fiular, liure~liura, la liura, Siula (nom de riu) e dins lo sufixe frequent ‑iu coma dins actiu, agradiu, intensiu, receptiu, adesiu.
— iu prononciat classicament [iw] (mens classicament [jəw]). Escrivèm sempre iu dins viu, riu, escriure, viure, fiular, liure~liura, la liura, Siula (nom de riu) e dins lo sufixe frequent ‑iu coma dins actiu, agradiu, intensiu, receptiu, adesiu.
I a tanben de pronóncias pus localas e pus evolutivas.
Qualques publicacions auvernhatas mesclan per error las grafias ieu e iu, coma dins los dialèctes del blòc majoritari.
En gascon
Lo cas gascon se complica perque los documents fondadors de la nòrma classica gascona, preparats dins los ans 1950 per Pèire Bèc, en collaboracion amb Loís Alibèrt, acceptèron la possibilitat de fusionar ieu e iu en una grafia unica iu. Benlèu perque iu ja se vesiá dins qualques òbras literàrias prestigiosas, abans la fixacion de la nòrma.
Ça que la, lo gascon fonciona pas diferentament dels autres dialèctes occitans a prepaus de ieu e iu. En gascon trobam de parlars qu’o fan tot en [jew] e d’autres qu’o fan tot en [iw]. Lo quite gascon aranés coneis [jew] o [iw] segon los luòcs.
Donc vesèm que l’acceptacion d’una grafia unifòrma en iu, en gascon, pausa de problèmas tecnics:
— Per tractar un fenomèn fonetic qu’es similar dins totes los dialèctes, lo gascon normatiu enregistra una solucion ortografica divergenta dels autres dialèctes.
— L’acceptacion d’una grafia unica iu crèa la falsa impression que la pronóncia [iw] seriá la sola possibla en gascon, quand en realitat, [jew] existís tanben en gascon autentic.
— En tot cas, l’existéncia de la pronóncia [jew] en gascon fa que la grafia ieu demòra logicament admissibla en gascon.
Aital, se volèm privilegiar de solucions unitàrias en gascon, la nòrma oficiala se pòt reïnterpretar de manièra pus logica, en distinguir:
— ieu prononciat classicament [jew] (mens classicament [iw]). Escrivèm de preferéncia ieu dins de mots coma adieu, Andrieu, Matieu, Peitieus. Totun, sabèm que demòra tostemps admissible de remplaçar ieu per iu, mas en gascon solament: adi(e)u, Andri(e)u, Mati(e)u, Peiti(e)us.
— iu prononciat classicament [iw] (mens classicament [jew]). Escrivèm sempre iu en gascon dins viu, arriu, fiular, liure~liura, la liura, Siula (nom de riu) e dins lo sufixe frequent ‑iu coma dins actiu, agradiu, intensiu, receptiu, adesiu.
— L’acceptacion d’una grafia unica iu crèa la falsa impression que la pronóncia [iw] seriá la sola possibla en gascon, quand en realitat, [jew] existís tanben en gascon autentic.
— En tot cas, l’existéncia de la pronóncia [jew] en gascon fa que la grafia ieu demòra logicament admissibla en gascon.
Aital, se volèm privilegiar de solucions unitàrias en gascon, la nòrma oficiala se pòt reïnterpretar de manièra pus logica, en distinguir:
— ieu prononciat classicament [jew] (mens classicament [iw]). Escrivèm de preferéncia ieu dins de mots coma adieu, Andrieu, Matieu, Peitieus. Totun, sabèm que demòra tostemps admissible de remplaçar ieu per iu, mas en gascon solament: adi(e)u, Andri(e)u, Mati(e)u, Peiti(e)us.
— iu prononciat classicament [iw] (mens classicament [jew]). Escrivèm sempre iu en gascon dins viu, arriu, fiular, liure~liura, la liura, Siula (nom de riu) e dins lo sufixe frequent ‑iu coma dins actiu, agradiu, intensiu, receptiu, adesiu.
Soi persuadit que dos o tres tròls, sens cap de logica, pretendràn que menaci l’integritat del gascon. Me’n preocupi pas. Los legeires atentius auràn ben comprés que lo respècte absolut del gascon interditz pas de cercar de solucions unitàrias, sustot per tractar un afar ont lo gascon fonciona exactament coma los autres dialèctes occitans.
______
[1] En alfabet fonetic, lo signe [j] se legís coma la i de gaia.
[2] La sequéncia fonetica [jəw], escricha a la francesa, donariá aproximativament “yeuw”. En alfabet fonetic, lo signe [ə] se legís coma la e del nòrd-auvernhat dins venir, fetge, o coma la e del catalan oriental dins venir, poble, o coma la e del francés dins venir, cheval.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
io escrive io e benleu que deuriá escriure ió per èsser mai correcte. Ai jamai vist degun escriure "iu"...
Mercés de m'assabentar sus aqueu punch.
domergue as doblidat de mençonar los dialectes que mantenon los "eu" dins "andreu, amedeu" e mots d'aquesta mena
'fiular' en gascon... es pas 'shiular' mmmmm
#28 Sénher Isopet, la règla de l'occitan estandard es simpla:
'ieu' = [jew]
'iu' = [iw].
#28 Perdeque lo "t" d'avantatge s'ausís e pas dins màger. Al mens es aital que parlam a cò nòstre.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari