Au parat deu 100u congrès japonés d’esperanto, qu’ei agut l’astre d’estar convidat coma musicaire-cantador dens la grana vila de Tòquio on demorèi ueit jorns. Entà començar de conéisher de plan un país atau, qu’i cau demorar au mensh uas annadas de las longas, mès aquò n’empacha pas lo visitador de passatge d’aver ua serias d’impressions mei o mensh hòrtas qui vengon ahortir o contradíser totas las arreboridas costumièras qui’ns son tornadas díser a nosautes en Euròpa coma la costuma de’s hèr hara kiri, d’adular los sumotori o de portar l’ensenha de sa firma au rebraç deu veston en emplear grasilhas de sudoku o legir uns mangas.

L’impression purmèra, solide, l’atz en vos passejar per carrèras. Sentissètz de tira un ambient destibat, n’avossi pas paur d’utilizar un lòc comun, be diserí que lo monde ei hèra “zen”. Pas nada agressivitat, pas nada premuda de la horrèra, cadun s’apelha com vòu, lhevat los emplegats de burèu dab lo lor costume néguer e los colegians en unifòrme qui bremban Anglatèrra. Ne’vs sentissètz pas espiats ni tanpauc jutjat, la carrèra aparteng a totis. Los japonés que hèn aisidament exercicis de desnodada au bòrd deu trepadèr o que s’adromisson plan sovent dens los transpòrts en comun.

Caleré benlèu ua cronica sola a despart entà parlar de las japonesas. Serèi brac: sabon de plan vestí’s e’s hicar en valor. Dab ua cara de monaca e camas de gasèla, que representan un dangèr permanent entà l’estrangèr qui risca a tot moment de’s tòrcer lo còth o de s’espotir contra un pau de senhalizacion.

Çò qui suspren tanvau arriba tanben, ei que la vida comuna sembla hèra pensada. Se vei aisidament que los japonés an possat un drin mei luenh la soscadissa sus quin foncionar en societat e qu’an portat responsas de la originaus.

La mapa deu metro de Tòquio n’ei un exemple marcant. Lo hialat deu capdulh ei meilèu dense (Cau dìser totun que lo “borg” compta una trenta-ueit milions de poblants!) e los noms d’estacions podon representar un in·hèrn vertadèr per un estrangèr (Ushigome-yanagicho, Roppongi-itchome, Higashi-nibombashi, entà balhar uns exemples pres a l’azard). Ei per aquò, qu’ac cresi, que los japonés an engibanat un sistèma finòt qui mescla shifras e letras. Cada linha a ua color, çò qui n’ei pas excepcionau, mès tanben ua letra. E cada estacion a un numèro, tostemps atribuït d’esquèrra a dreta o de haut en baish, çò qui balha a l’estacion Funabori (La deu centre de congrés on se debanava lo jubilèu) lo còde S17. Doncas quan tornatz “a casa” deu centre de la vila estant, pas nat besonh d’espiar la mapa dens lo vagon cada cinc minutas de paur de mancar l’estanc, puish que sabètz que quan n’ètz a l’estacion S11, que’vs demòra 6 tròç de passar. Pas besonh tanpauc, com a París, d’aver de’s brombar deu cap linha de prénguer en cas de cambiament (Qui n’a pas cambiat a Châtelet-Les Halles direccion Porte de Clignancourt entà devarar a Réaumur-Sébastopol?) Imaginatz la dificultat entad un estrangèr, sustot s’ei japonés. A Tòquio, sufís pas que de’s brombar S7 e A10, sabètz dejà quantas estacions vos demòran dinc au cambiament, quina linha prénguer e dinc a on.

Benlèu que lo cervèth deus japonés bronzina mei plan que non pas los deus autes pr’amor que, a l’escòla, an d’aprénguer quate sistèmas d’escrituras deus quaus tres son utilizats cada jorn e pertot, dus sillabaris e los ideogramas chinés dab la lora simbolica e logica. Se hornissètz ad aquò los cinc nivèus de lenga segon los rapòrts qu’atz dab lo vòste interlocutor qui pertòca la quita fòrma deus radicaus deus vèrbes, podètz pensar qu’an ua educacion qui’us acostuma lèu de soscar a causas qui son mei simplòtas per çò nòste.

La tresau causa qui s’arremarca s’atz la possibiltat de parlar un drin dab japonés, ei que son un pòble gaujós e de bon grat trufaire. Luenh de l’imatge plan espandit d’òmis seriós qui perderàn ua ora en mossuralhas e salamalecs, han de las salutacions un minimum e tanben sovent la costuma d’anar brindar entre amics e los agrada de peguejar a l’entorn d’un veire deus bons.

En parlar de metrò, atz arremercat solide que, en çò nòste, la cantèra deu cai èra senhalada aus cecs per ua benda sensitiva au sòl enta’us pervénguer deu dangèr. Adara, imaginatz qu’aqueste sistèma existís a Tòquio dens gaireben totas las carrèras. Lausas jaunas sus cada trepader, dab regas dens lo sens deu camin per dìser “Anatz segon aquesta direccion”, punts per díser “Avisatz-vos, crotzada de camins” e regas perpendiculàrias per senhalar un estanc de hèr.

La vida ei pregondament facilitada. Los comuns ne son lo miralh mei emblematic. Atz dejà agut ua enveja pressada dab un nenet de uas setmanas suus braç? Pas nat problèma, los comuns son equipats d’un pòrta-nenet, quitament en çò deus òmis! Un petit pisson un dia de ploja? Lo pòrta-paraploja au ras de las “vespasianas” que’vs ajuda d’utilizar las duas mans. E lo som de la tecnologia s’arretròba devath la fòrma d’un tablèu de bòrd au ras deu cagador on, se volètz, que’ vs podètz cauhar las pèrnas o vs’enviar un petit briu d’aiga a la temperatura desirada en causir d’escotar musica.

Mès si tota medalha a lo son revèrs, lo de Japon s’apèra lo Pachinko. Imaginatz l’in·hèrn sus tèrra, mès plan sordeish. Ua sala rambalhosa ed enlugarnanta d’un lum suberagressiu on rengadas de maquinas de jogar que’vs convida caduna per sa pròpria musica uglanta possada au maximum. Sufís pas que de véser de matin la cordiòla de monde qui ateng davant de l’entrada entà comprénguer l’ahuegament deus japonés entad aquestas maquinas de sòus de la tresau generacion.

Vaquí çò qui’m sautèc aus uelhs ed a l’esperit quan arribèi sus l’iscla, ne’vs hascoi ua seleccion pr’amor que la civilizacion japonesa a de qué vos susprénguer per mei d’un aspècte. Un viatge au Japon ne pòt pas deishar l’estrangèr indiferent. Podi jogar que, hascossètz lo viatge vosautes tanben, seretz sedusits per aqueste pòble aimader qui pas nat tèrratrem (Que’n sentissoi un segotit), pas nat tifon (Lo tifon Wipha – 17 mòrts a las darrèras navèras - que’ns passèc au ras quan i èri), pas nat tsunami, pas nada bomba atomica ne harà plegar ni empachar de minjar onigiri[1]o dançar l’awa[2].