La relacion de la lenga e de la pensada es estada un subjècte de meditacion dempuèi l’iníci de la filosofia fins a nòstres jorns. Ja Platon, dins un dialòg sieu, Κρατύλος, Cratil o sus los noms[1] menava una reflexion fòrça prigonda sus la relacion dels mòts amb las causas, e anticipava, amb lo discors d’un dels personatges del dialòg, Hermogèn, sus çò qu’apelam uèi, dempuèi lo trabalh del linguista Saussure, “l’arbitràri del signe”, en pausant que benlèu la relacion entre una paraula (lo “significant”, dins lo langatge saussurian) e la causa (lo “significat”) èra una pura convencion, e qu’entre las paraulas e las causas non aviá res de “natural” (çò precisament èra la tèsi del personatge Cratil).
 
Dins las annadas 1960, lo corrent dit “estructuralista” inspirat pelas teorias saussurianas mostrava la relacion essenciala e determinanta de las nòstras “categorias de pensada” amb nòstras “categorias de lenga”: aquesta formula es precisament lo títol d’un article famós[2] del grand linguista Benveniste, continuador del trabalh de Saussure, dont l’objectiu èra de provar l’artificialitat lengatgièra de certas categorias filosoficas comunas coma per exemple la de “subjècte” o de “substància”, a travèrs una impressionanta demostracion, a partir de la metafisica artistoteliciana, dins la quala vesèm qu’aquela es pas que l’abstraccion filosofica de las categorias de la lenga greca e non pas una simpla  tentativa de descriure lo “real”. L’exemple significatiu es que se podem pensar en un “subjècte” coma substrat d’un pluralitat d’atributs, es perqué dins nòstra lenga existís la fonccion “subjècte” tras lo “ieu”, coma primièra persona. 
 
Per o dire melhor, la consequéncia d’aquela idea es que lo “real” existís abans tot perqué sèm dotats d’un lengatge per lo significar e li donar un sens, que, lo “real”, se butam fins al sieu limit la tèsi estruturalista, es relatiu a las estructuras del lengatge e non subsistís pas “en si” independament de nosautres. Aqueste exemple nos rementa que pensam totjorn dins una lenga determinada, e que la nòstra pensada es compausada essencialament e “materialament” pel lengatge. Uèi vòli afrontar aqueste problèma, de saupre dins quina mesura nòstra pensada, la pensada dels occitans, entra en relacion amb l’occitan el-meteis? Car, qual seriá lo sens d’un independéncia politica d’Occitània, se nòstra pensada demòra dependanta d’autras originas qu’ela-meteissa? Coma far per “pensar occitan” e de qué voldriá dire aquesta expression?
 
 
1) pensar l’occitan 
 
Podèm dire en primièr qu’istoricament, l’occitanisme s’es subretot preocupat de pensar l’occitan. O vesèm aqui en Jornalet, los articles que sortisson son, en majoritat, de reflexions, perfièchament legitimas e interessantas, sus la plaça, l’interés, la lucha a l’entorn de l’occitan e de sa subrevivéncia. Disi pas aiçò per polemicar, mas podèm o constatar clarament, que la majoritat de l’occitanisme es estada menada per de pensadors amb una formacion de linguista (lo melhor exemple es encara Robert Lafont) e aquò mai un còp, es pas una critica, e çò perqué la linguistica e mai la sociolinguistica a permés a numerós occitans de se desliurar dels prejutjtas socials e politics a prepaus de lor lenga, gràcia a un trabalh scientific rigorós e just, atal meteis s’uèi aquel trabalh es luenh d’ésser acabat.
 
Ça que la, me sembla dire de banalitats, qu’es pas pron de parlar una lenga per pensar amb o “dins” ela. La pròva d’aquò es que la “disparicion” de l’occitan es deguda en majoritat a de generacions d’autentics occitanofòns, qu’abandonèron l’idèa de pensar amb la lenga, e donc de la transméter a las generacions seguentas, al profièch de lenga ditas “superioras.” Es malurós e triste de vèire d’individus, decòps fòrça cultivats, e çò malgrat una vaga consciéncia d’apartenéncia “regionala”, contunhar de legitimar çò qu’es una pura absurditat scientifica e politica. L’exemple d’aquest actitud es la del (pasmens) grand filosòf e epistemològ Miqueu Serres, aquò’s conegut, reveni pas dessus, un article de Domergue Sumien o explica clarament sus Jornalet; de tota faiçon avèm tots un jorn o l’autre conegut qualqu’un avent aqueste discors, e aquò s’acabarà pas atal.
 
Mas donc, l’occitanisme fins a uei, e per de rasons evidentas d’urgéncias e de luchas, a sustot privilegiat de  “pensar l’occitan”, per a/ comprendre al mejan, principalament, de la linguistica sa situacion politica e sociala b/ convéncer los occitans alienats de quitar los prejutjats, c/ a fin de menar un combat politica eficaç e legitim. Mas o vesèm plan, s’aqueste nivèl es essencial, demòra pasmens insufisant, e seriá una bestiesa de crèire que los quites linguistas se contentan de “pensar l’occitan” e de pas far autra causa (lo melhor exemple seriá  encara lo Robert Lafont[3]), ça que la, en tant que linguistes, lor trabalh es pas qu’aquò. Car, per anar rapidament, se la matèria de la linguistica (aquò va de si) es la lenga, la de la filosofia es la pensada. Alavetz, ont son passats los pensadors e filosòfs occitans?
 
 
2) Pensar “occitan”
 
Pòt paréisser pretensiós, mas lo mestièr d’un filosòf es al fons fòrça modèst: trabalhar amb la pensada. Un filosòf es pas qu’un artesan de la pensada. Los concèptes son pas que d’otils per construire una vida coerenta, assumida, explicabla e justa. Trabalhar a bastir una pensada per s’orientar dins l’existéncia, sens prejutjats o al mens sens prejutjats inconscients e non assumits, segur qu’es pas lo privilègi de la filosofia, mas si una de sas principalas motivacions: s’emancipar d’una tutèla extèrna, viure una vida autonòma (i.e que se dona a ela-meteissa sas pròprias règlas) e anar cercar donar un sens a de paraulas coma: libertat, veritat, justiça. Aquò’s es pas que la motivacion primièra de la filosofia dempuèi mai de 2500 ans. Quina plaça per l’occitan dins tot aquò, qual seriá lo sens d’un “pensada occitana”, d’un “pensar occitan”?
 
Coneissèm fòrça filosòfs “nascuts” occitans. A partir de la dita “Renaissença”, n’i a d’universalament reconeguts coma importants per la tradicion occidentala, uns coma Montaigne o Maine de Biran. Un article d’Alem Surre-Garcia per Jornalet fa lo punch sus tot aquò. E justament, salvat benlèu, qualquas frasòtas del Montaigne, degun d’eles a escrich de filosofia en occitan, al mens una frasòta que auriá agut una repercussion filosofica importanta per la tradicion. Mas donc aquò voldriá dire qu’aquels an pas jamai pensat en occitan? O sabèm pas, o podèm pas saupre, e i a pas gaire interés a cercar saupre. Çò segur es que, a la diferéncia del mallorcan Ramon Llull, qu’a escrich en catalan, e qu’a inaugurat ansi una literatura e una pensada catalana, al sègle XIV, en portant dins sa lenga pròpria de formas nòvas e prigondas del pensar, la pensada occitana a pas pogut (e per de rasons politicas evidentas) se desvolopar entièrament fins a produire una òbra filosoficament marcanta en occitan.
 
I a donc un element que seriá a méter en valor: al-delà de l’ancoratge linguistic de la pensada, al-delà del fach que pensem amb de mòts e dins una sintàxi particulara, i a una dobla determinacion istorica que limitèt l’emancipacion d’una tala pensada occitana: la pròpria dominacion politica dels territòris d’Occitània, qu’empachèt la cultura d’una tradicion de pensada e d’un desvolopament cultural pròpri.
 
Es per aquò que las recèrcas sus una possibla pensada occitana son mai interessadas per l’epòca medievala, abans l’annexion francesa e los vicissituds politics que coneissèm plan. La pensada religiosa del Catàrs, per exemple, (amb lo bèl libre de Nelli, Filosofia del Catarisme[4]) pòt ésser considerada atal coma autenticament occitana, facha en lenga occitana, pensada en occitan, mas dificilament filosofica. A mai, la repression de tots los mòdes heterodòxics de pensar religiós, a rejetat los esrichs catàrs sul terren de l’istòria, per interessant que sian aquels tèxtes, podon pas pus nos tocar vertadièrament, en defòra del camp istòric. I auriá encara, benlèu, une autre biais, e aiçò m’interessi particularament, de renovar e de revitalizar aqueste patrimòni, en reflectissant sus las condicions istòricas d’elaboracion d’une “heresia”, lo sens filosòfic d’una posicion religiosa “heretica”, los enjòcs politicas e anti-dògmatics de tala “religion”, e donc d’una certa forma de filosofia a travèrs la pratica de la religion; existisson ja fòrça d’estudis tocant dins aquest sens lo catarisme (Anna Brenon[5], e d’autres, coma tanben l’especialista francés del Lengadoc Emmanuel Leroy-Ladurie[6]) e se tot aquò’s plan interessant, non se fa pas en occitan, a l’imatge de la revista Heresis[7], menada per René Nelli e qu’a avuèi desparegut del paisatge intelectual “occitan.”
 
“Pensar occitan”, s’aquò nos sembla un objectiu essencial d’aténher, demòra concretament fòrça dificil, pr’amor de la nòstra dobla determinacion: la determinacion linguistica (coma far per “pensar occitan” se los pensadors occitans del passat an daissat la lenga?) e la pròpria determinaction istòrica de la lenga nòstra (coma pensar occitan, se sèm obligats de pensar en francés/espanhol/italian d’en primièr, per poder pensar en Occitània?)
 
 
3) Pensar en occitan 
 
Ma solucion a aqueste problèma pòt paréisser banala, e es a pena una solucion: seriá non pas sonque de pensar l’occitan o mai d’anar cercar un dificil pensar occitan mas de far un trabalh quotidian de pensar en occitan, çò que significaria tanben pensar en Occitània. A la veritat, es mai una necessitat qu’una solucion, e ieu aici-meteis, tenti d’o mostrar performativament. En mai de pensar l’occitan, amb las ressorças de l’istòria, de la sociologia o de a linguistica, e puèi que “pensar occitan” demòra un ideal quase inacessible pr’amor de nòstra “dobla determinacion” una sortida possibla a aquesta androna seriá encara de performativament escriure, léger, e pensar en occitan, (re)integrar l’occitan dins la tradicion filosofica a laquala apartenem, e aiçò per perméter que la filosofia torne en Occitània e qu’ela s’i cultive en occitan.
 
Segur, que çò que disi es res de nòu. Me sembla evident que fòrça occitanistas valorizen ja aquest trabalh; mas justament, es un trabalh, un mestièr, e la pensada, o mai “l’art de la pensada” (autre nom possible de la filosofia) es pas quicòm de natural e dedonat, s’aprèn e se cultiva.
 
E per o aprendre, cal legir, s’exercir e dialogar. Mai materialament, i a lo projècte, ja elaborat per mantunes occitanistas d’un trabalh massiu de traduccion e de reapropriacion dels tèxtes de la tradicion filosofica. L’emancipacion politica qu’esperam non auriá pas de sens, se nòstres esperits demoravan colonizats pels que nos an dominat e nos dominan encara.
 
Es un paradòxe, de constatar que dins fòrça paises descolonizats, per exemple, en Africa o en América del Sud, las gents contunhan d’ésser colonizadas per la pensada “occidentala”, e acaban per ésser dependentas de lors ancians mestres, malgrat la lor libertat politica. Me sembla important de far remarcar que, benlèu mai important que la libertat politica, o mai, per qu’una libertat politica aja un eficiéncia, cal que la pensada dels emancipats o siá  tanben, cal entrar dins çò que Kant apelava, dins son bèl pichòt tèxte Responsa a la question: dequé son las Lutzes?[8], la “Majoritat”: la filosofia a de sens sonque que dins lo camin vèrs l’independéncia e la “majoritat”, l’emancipacion de l’entendement fins a son usatge liure e public. Lo mòt d’òrdre demorarà totjorn: sapere aude! Ausatz pensar! E se vos plai, en occitan.
 
 Mas es verai que podèm pas separar aquestas duas causas: l’emancipacion de l’esperit d’un costat, la politica de l’autre. Pensar, publicament e liurament, contra tota autoritat injusta, al nom de çò que Kant apelava “l’usatge public de la rason” es un acte politic a part entièra. Es per aquò qu’avém besonh de filosofia, de concèptes, d’otils per la nòstra pensada, a fin de donar a la nòstra emancipacion collectiva, un sens novèl,  mai fòrt, mai just, e mai eficient. Mas abans que poscam reussir dins aqueste entrepresa, de traduccion-reapropriacion, d’emancipacion intellectuala collectiva, cal que fagam aqueste esforç, de pensar en occitan, e de nos donar los mejans d’o far. Serà pas l’òbra de qualques individus isolats e privilegiats, mas la d’un pòble. E aquò, benlèu, per que la pensada occitana, dempuèi l’epòca dels trobadors, posca tornar, jos una lutz novèla, una lutz mai granda, e tornamai esclairar lo mond, tant coma ésser esclairada per el.