Dins lo periòde interminable de la Preïstòria luenchenca, pendent lei nombrós millennis dau Paleolitic, sabèm pas grand causa sus lei lengas que se parlavan dins lo territòri que vendriá pus tard Occitània.
 
I aguèt lòngtemps de populacions neandertalianas que, segon la recèrca recenta, parlavan un lengatge uman tan complèxe coma lo lengatge actuau e avián de capacitats intellectualas identicas a aquelei de l’umanitat actuala.
 
Lei populacions representativas de l’umanitat actuala, leis “umans modèrnes”, arribèron pauc a cha pauc vèrs la fin dau Paleolitic e coexistiguèron amb lei neandertalians pendent quauquei millennis. I aguèt pas de remplaçament violent e massís deis uns per leis autres, jamai...
 
Après de decennis de debats e de descobèrtas contradictòrias, i a pas encara d’unanimitat entre lei scientifics per saupre: 1º se lei dos tipes, neandertalian e “modèrne”, èran interfegonds e pertanhián a una soleta e meteissa espècia; 2º o ben se formavan doas espècias distintas (podent far d’ibridas, mai esterils, non fegonds). En tot cas, sembla de mai en mai segur que lei doas populacions escambiavan de coneissenças, de tecnicas, de trachs culturaus, e que se mesclavan. Podèm imaginar rasonablament que lei frontieras lingüisticas e culturalas d’aqueleis epòcas coïncidissián pas obligatòriament amb lei frontieras biologicas entre neandertalians e umans “modèrnes” (en admetent que n’i aguèsse, de frontieras biologicas).
 
La desparicion dei neandertalians, fa 30 000 ans aperaquí, foguèt lenta e progressiva e sei rasons rèstan misteriosas.
 
Es probable que pendent lei nombrós millennis dau Paleolitic, pron de lengas distintas se succediguèron e se parlèron dins de territòris pron pichons, car lei grops umans èran pichons. Se remarca una succession de culturas materialas, dichas “indústrias”, mai sabèm pas se correspondián a de familhas de lengas.
 
A l’extrèma fin de la Preïstòria, pendent lo Neolitic, de culturas materialas liadas a l’elevatge e l’agricultura se succediguèron o coexistiguèron. Per aquelei temps, leis especialistas arriban de far d’ipotèsis un pauc pus precisas sus lei lengas parladas per aquelei populacions.
 
Tota una sèria de culturas neoliticas, en Euròpa, se faguèron remplaçar pauc a pauc per de culturas neoliticas novèlas en relacion amb de lengas novèlas de la familha indoeuropèa.
 
Lei lengas e culturas indoeuropèas partián d’una cultura pastorala e guerriera situada probable, au començament, vèrs lo nòrd de la Mar Negra e de la Mar Caspiana, dins leis estèpas entre Ucraïna e Cazacstan, e s’espandiguèron progressivament dins una granda partida d’Euròpa e fins en Índia, en engendrant de culturas filhas, de tipe indoeuropèu, mai en integrant de trachs dei culturas conqueridas (aquò es l’ipotèsi majoritària sus l’origina deis indoeuropèus).
 
Ansin, nòstre país d’Occitània vegèt arribar, pendent la fin dau Neolitic e pendent l’Edat Antica, diferentei culturas d’origina indoeuropèa, portadas per de lengas indoeuropèas ja pron diferenciadas: i aguèt un grop “vièlh europèu” misteriós que laissèt fòrça noms de rius. Puei i aguèt lo grop ligur vèrs Provença e leis Aups e tanben lo grop cèlta un pauc pertot. Pus tard, d’autrei grops indoeuropèus venguèron e laissèron de traças escrichas pus abondosas: lei grècs, que fondèron de colònias sus la còsta mediterranèa, e fin finala lei romans de lenga latina.
 
De grops non-indoeuropèus se mantenguèron solidament dins de regions d’Occitània pendent l’Edat Antica: leis ibèrs foguèron presents vèrs l’èst dei Pirenèus e lei bascos (o aquitans ancians) ocupèron de tèrras correspondent mai o mens a la Gasconha actuala (maugrat d’infiltracions celticas, donc indoeuropèas, fins en Gasconha).
 
L’Empèri Roman favorizèt pauc a cha pauc l’usatge majoritari de la lenga latina dins totei lei populacions que parlavan anteriorament cèlta (gau), ligur, grèc, aquitan e ibèr.
 
Es aquí que cau precisar la diferéncia entre lei movements de culturas e de lengas d’un costat, e lei movements de populacions de l’autre costat.
 
Lei movements de culturas e de lengas (bòrd que la lenga es una partida de la cultura) se transmetèron a de populacions geneticament diferentas. Impliquèron pas, en generau, de remplaçaments de populacions. I aviá solament d’apòrts genetics minoritaris dei populacions novèlas que portavan lei lengas e culturas novèlas.
 
Ansin:
   
Un còp la romanizacion ben avançada, la fin de l’Empèri Roman anonciava ja una futura Occitània en gestacion, prefigurada per lo territòri de Vianesa o dei Sèt Províncias, prefigurada puei per lo Reiaume Visigòt au sègle V, puei confirmada a l’inici de l’Edat Mejana per un ensemble de territòris de cultura latina conservatritz, luenh de l’influéncia franca massissa dau futur País d’Oïl.
 
Donc, au sègle VIII aperaquí, una lenga e una cultura occitanas apareisson a partir d’un latin parlat que s’èra fòrça transformat e d’un eiretatge roman solid.
 
La francizacion lingüistica d’Occitània s’anoncièt superficialament vèrs lei sègles XV e XVI quand lo francés venguèt la lenga dau prestigi sociau, mentre que l’occitan restava la lenga dau pòble. La francizacion se faguèt sustot massissament au sègle XX, quand lo francés s’impausèt coma lenga d’usatge majoritari de la populacion occitana. Sens oblidar l’imposicion de l’italian dins lei Valadas e de l’espanhòu en Aran, atanben au sègle XX.
 
Aquelei cambiaments de lenga, que vesèm uei lo jorn, s’acompanhan pas d’un remplaçament massís de populacion. Avèm una populacion globalament identica, mai que càmbia de lenga e de cultura.
 
Es verai que uei, lei movements de populacions son pus fòrts que pendent leis epòcas anterioras: fòrça occitans an degut partir viure en defòra d’Occitània, a París, Lion, Turin o alhors. E fòrça personas d’origina estrangiera se son vengudas installar en Occitània dempuei lo sègle XX, que vengan de França (dau “nòrd”), d’Itàlia, d’Espanha, de Catalonha, de Polonha, de Magrèb, d’Africa Negra, d’Indochina o d’alhors... Mai aquelei movements indican pas un remplaçament fisic dau sòcle de populacion, ne son una modificacion marginala. Lei nòuvenguts an, devèrs la lenga occitana, de comportaments similars a aquelei deis abitants de soca: quora son favorables a l’occitan, quora son ostils, quora son indiferents... La pròva es que lei cors d’occitan e lei mitans occitanistas se compausan d’occitans d’adopcion e d’occitans de soca.
 
Aquò deu èsser ben clar dins lei polemicas lamentablas que la drecha e l’extrèma drecha francesas assajan d’empurar d’aquesta passa, en estigmatizant certanei comunautats. De nòstre ponch de vista occitan e patriotic, lo perilh de desparicion culturala e lingüistica pertòca pas la França etèrna (qu’es pas nòstra nacion). Lo perilh de desparicion pertòca ben Occitània e la lenga d’òc. Lo perilh ven pas dei ròms, ni dei maugrabins, ni dei musulmans, ni dei francés “dau nòrd” d’alhors, car toteis aquelei grops se pòdon occitanizar quand li ne donam l’ocasion, cada còp que l’occitanisme es present e atractiu sus lo terren. Lo solet perilh vertadier ven de l’imposicion dei lengas francesa, italiana e espanhòla, a causa dei maquinàrias estatalas nomenadas França, Itàlia e Espanha.