Per un còp, me vau passar un drin de bròssa de har lusir e’m pujar lo còth, en un mot har mon fieròt. Sabètz qu’ua de las meas ideas fixas ei l’engana e la manipulacion de l’opinion. Sus aqueste subjècte, que cau estar hèra vigilant pr’amor que’ns podèm aisidament trompar nosautes medish e que “lo drac se tròba dens los detalhs”. Au cap d’un moment, a pos d’examinar documents en ensajar de véser on se pòt lotjar la manipulacion, se pòt començar d’aquesir ua cèrta experiéncia qui ajuda d’i véser mei clar dens tot aquò.  Mès arribam a çò qui hè mon petit trocet de fiertat. Anèm, vos asseguri que serà lo darrèr.
 
Sus un hialat sociau deu quau ne dirèi pas lo nom, lhevat que comença per “Face” et s’acaba per “Book”, èi vist passar un jorn ua tèxte qui s’apelava: “Letra d’ua iraniana a Hollande”, acompanhada de la mencion “De hèr passar urgentament”. L’ora me sembrava grèva e èi legit lo tèxte, quitament s’èra un drin longuet, illustrat de la fòto d’ua hemna deu cap sancèrament esconut per un niqab néguer (véser imatge junt). Per malastre, n’am pas acía plaça entà’u retranscríver en totalitat, doncas peus curiós, que’u podètz consultar en francés dab aqueste ligam. Lo perpaus n’èra sustot ua crida au president francés entà que sia mei sevère de cap a la religion musulmana qui amiaça França e la soa civilizacion.
 
Au cap d’uas minutas, qu’èi sentit l’engana, mercés a la costuma qu’èi aquesida de hèr lo nasponchut e de murguetejar d’un costat e de l’aute entà trobar l’ensai de manipòli.
 
Peus qui n’an pas lo temps de léger lo tèxte, vaquí la retranscripcion de la debuta qui balha era sola l’ambient generau:
 
“Sénher President, soi de soca iraniana, vasuda en 1964 dens la província de Markazi, soi arribada en França en 1982 en huéger la republica islamica de Khomeyni. Èri l’ainada d’ua frairia de 4 dròlles. Am devut huéger lo regime de Khomeyni, mon pair estoc arrestat peus guardians de la revolucion, estoc torturat, jutjat, crestrat e descapitat. Ma mair estoc arrestada e forçada 54 còps que’n perdoc los ovaris. Jo, qu’avèvi a l’epòca 14 ans, ma sòr 12 ans e los mens hrairs 10 e 8 ans. Ma sòr e jo estom forçadas dètz còps, ma sòr que’n moriscoc. Que’ns despolhèn de totis nòstes bens e’ns caloc portar lo niqab. Nos i escadom, ma mair, los mens frairs e jo de huéger Teheran entà’ns refugiar en çò d’un cosin nòste dens la província d’Islam. … Adara soi francesa dempèi 1996 e fièra d’ac estar, èi podut seguir estudis superiors, èi uei lo dia ua bona situacion, ua familha, un espós francés e dus dròlles. E podi afirmar que los Francés ne son pas racistas dens lora grana majoritat.”
 
Aquesta darrèra fin de frasa que’m hascoc m’estancar aquí e qu’escrivoi suu hialat sociau “Aquò me sembla d’estar ua engana”, shens de n’estar segur, mès dab ua presompcion de las hòrtas. Perqué?
 
Podi díser qu’i a vertadièrament un estile “manipòli”. Ei gaireben un estile literari. Purmèr cau esglasiar lo legedor entà qu’accepte tot çò qui seguish. Cau que lo legedor se tròbe davant quauquarren qui’u supera, fàcia a monde qui’n son pas mei ésters umans mès meilèu bèstiaus heròtjas. Un còp aquò hèit, la partida qu’ei dejà ganhada. Per aquò, l’utilizacion de dròlles paga mei que tot, sustot au près d’un public de hemnas. De notar qu’aquesta recèpta s’arretròba sovent dens los escenaris deus filmes americans. L’eròi ne pòt pas aver un sol dobte sus las motivacions inumanas de l’adversari e l’espectator deu estar tocat au perhons deus sons sentits de bontat, de justícia e d’empatia, sentits, ailàs, lo mei sovent utilizats coma lhevader aisits de manipulacion se ne’ns avisam pas.
 
Doncas ací qu’am un pair arrestat, torturat, jutjat, crestrat e descapitat. Ei important de precisar que lo jutjament se debanèc abans la crestrada e la decapitacion entad implicar lo regime dens un castig òrre decidit per un tribunau e non pas deishar pensar que podèva estar ua execcion obrada per soldats isolats de la lora pròpria iniciativa.
 
Mès soscam un drin. Perqué lo pair estoc arrestat? La hilha n’ac ditz pas. Que deisha lo legedor pensar que, dens la republica islamica d’Iran, lo monde son arrestats atau per azard e shens de rason. Complicitat dab l’ancian regime deu Shah? Ne’n sabèm pas arren. Lo regime dictatoriau precedent estoc tanben acusat d’utilizar la tortura contra los son opausants. Venjança? Mistèri …
 
Dusau, la mair e las hilhas forçadas. Lo nombre exacte e precís de còps quan la mair receboc los afronts ultimes ei hèra dobtós. Un cop de mei, aquò que pòt semblar un detalh hastiau destinat a balhar lo desgost au legedor. Se tornam sus la tematica deu tèxte, la de condemnar la religion musulmana, ne podèm pas díser que la forçada sia ua especialitat de l’islam, mès la mira, tornèm ac díser, ei d’esglasiar lo legedor.
 
Lo tresau detalh qui m’a hicat un dobte, ei la frasa, botada aquí ne sabi pas perqué, la qui ditz que los Francés ne son pas racistas. Quin rapòrt dab lo subjècte? Ei evident qu’aqueste tròç estoc hornit entà, un còp de mei, tocar lo còr deu public ciblat enta’u díser qu’ei deu costat bon, que lo son combat ei juste e que pòt s’acarar a la barbaria shens de’s pausar questions. Tanben, l’autor(a) apita lo decòr simplàs d’Iranians islamistas heròtges coma bèstias sauvatjas fàcia a Francés evoluits, non pas racistas e qui balhan aus refugiats la possibilitat de víver dens bonas condicions. D’un costat l’in·hèrn, de l’aute lo paradís. La realitat, qu’ac sabèm, qu’ei plan diferenta.
 
Que prengoi totun precaucions abans de díser qu’aqueste tèxte “semblava d’estar ua engana”, pr’amor que’n podèm pas jamei estar solide aus 100%. Aquí, la filoteria podèva estar estimada aus 90%.
 
Uns dias mei tard, estoc rassegurat sus los mens dobtes peu siti debunkersdehoax.orgqui, a maugrat deu son nom drin estranh, hè un tribalh preciós sus la recèrca e la clarificacion de mensonjas sus la telaranha, siti, qu’ac cau díser, especializat dens l’engana de dreta extrèma. Totis los telaranhaires coneishon los mots debunker, qui vòu díser “desmistificaire” e hoax qui significa “engana” o “intòx” en lengatge modèrne. Lo tèxte i èra analizat e errors de las bèras qui n’i avèvi pas vistas jo i èran expausadas. Un tribalh d’orfèbre.
 
Purmèr, èra explicat que lo sit Le Peuple qui avèva postat lo tèxte ei clarament ua veirina de la suberdreta bèlga. Mès aquò ne constituís pas ua pròva de faussetat, un siti de faishistas pòt hè paréisher ua vertadièra letra de vertadièra iraniana. Ne cadèm pas tanpauc dens l’amalgama denonciat mei de d’ora dens las colomnas deu Jornalet.
 
Puish que seguissèva un petit flòc de conselhs de basa entà l’aprentís desmistificaire: honts mauclaras, honts claras mès non pas datadas, frasas coma “hèits vertadièrs”, “aquò n’ei pas un hoax”, fòtos espectaculàrias, mots qui ahortisson lo messatge coma “escandalós”, “atròce”, elements de lengatge de la dreta extrèma: ”islamonazis”, istòria siropuda e mauclara, crida a tornar mandar lo mei sovent possible … etc …
 
Los detalhs èran estudiats minimosament. Dens lo preambule, calèva notar la frasa: “Cadun e cadua a sa vertat dens un monde en guèrra de religion.” Solide que la nocion de “guèrra de religion” n’ei pas neutra e la frasa era medish veng evidentament de militants qui volon hèr créser que las granas civilizacions s’acaran, çò qui permet de’n pas pensar a ua auta societat ni tanpauc un òrdi sociau diferent.
 
La letra ei signada per ua Madama Shahla Pahlavi, nom d’ostau de l’ancian dictator d’Iran, lo shah Mohamad Reza Pahlavi. Aquò pòt estar la pròva de la manca de coneishença deu país per l’autor, o lavetz un azard trufaire. Cau que sia comparat a la seguida.
 
Puish, purmèra error definitiva: “Que’ns caloc portar lo niqab.” En Iran, lo cohader tradicionau n’ei pas lo niqab mès lo shadòr. Quin ua Iraniana pòt hèr ua tau error? De mei, lo hèit de portar lo shadòr n’estoc pas jamei obligatòri en Iran mès un vela suu cap. L’autor s’èra dejà “autodebunkat”!
 
La familha que huejoc de cap a la província d’Islam … lhevat qu’aquesta província n’existís pas en Iran. I a ua region qui s’apèra “Ilam”, e quauqu’un qui ne coneish pas pòt, vertat, s’enganar. De notar qu’aquesta província estoc la mei nafrada de totas per la guèrra contra Irak, au moment justament on l’autora deu tèxte s’i va “refugiar”.
 
Per malastre ne podi pas ací tornar transcríver tota l’analisi, mès acabarèi en tot citar un extrèit de la letra de “Dauna Pahlavi” qui ei un copiat-pegat d’un tèxte editat suu blòg Le café politique e qui acredita la legenda de “l’invasida demografica musulmana”, un aute hoax favorit de la dreta extrèma.
 
Un pauc mei luenh, un aute copiat-pegat deu siti Atlantico sus la dificultat de s’integrar de las populacions musulmanas. Daune Pahlavi lei hèra sus internèt.
 
Per un especialista de la manipulacion (Parli deu monde de debunkersdehoax.org, jo qu’èi enqüèra hèra d’aprénguer), ei quitament aisit de dessinar lo pertrèit de l’autor deu tèxte atribuit a la dauna iraniana: un òme, qui’n coneish pas l’Iran sonque capvath uns grans arreborits, que mescla nocions diferentas (Shiitas, Sunnitas, Arabis, islamistas, musulmans) mès qui coneish fòrça plan lo devís de la dreta extrèma e los lors tèxtes fondators.
 
Lo dangèr purmèr d’ua engana ei clarament lo hèit que’ns pòt bailinar l’inconscient dens lo sens deu peu en nos hèr pérder tota nocion critica. Aqueste exemple n’ei pas lo cas, solide, mès se cau mauhisar totun de tot çò quin’s hè díser: “Ah, vaquí, l’avèvi plan dit!...” e qui’ns sembla balha rason. Cada informacion deu estar verificada dètz còps meilèu que nau e’s cau formar a la desinformacion.
 
Ei atau, e sonque atau que la telaranha demorarà un espaci de libertat e d’informacion, lo mèdia transversau necessari a l’exercici de la democracia vertadèra.