Non m’espantèron ges las declaracions del Sénher Francesc Homs, ministre de la Presidéncia del govèrn catalan, sus la responsa qu’auriá lo govèrn catalan se jamai la Val d’Aran reclamèsse tanben lo dreit de decidir lo sieu futur mai enlà de Catalonha. En fait, foguèt quitament risolièr d’ausir la reaccion immediata del ministre quand lo jornalista li demandèt se lo Govèrn catalan respectariá lo dreit de decidir d’Aran: “oi tant!”, responguèt Homs sul pic. Conscient o inconscient, foguèt una responsa de polit regost occitan, que sempre fa plaser.

Es vertat que fa longtemps que disèm que l’independéncia de Catalonha aurà de consequéncias per Aran e, donc, indirèctament tanben per Occitània tota. I a una tièra longa de politics, d’intellectuals, d’economistas... qu’an fargat ja d’ipotèsis sus cossí se deuriá organizar la nòva Catalonha-Estat. I a agut tanben de partits qu’an redigit de documents e d’estudis de proposicion d’organizacion territoriala, competenciala, electorala, politica e lingüistica, per aqueste nòu estat d’Euròpa. Sèm obligats de dire que tròp sovent aquestas formulacions sus l’avenir de Catalonha non an agut (pro) en compte lo fait aranés.

Imagini que per aquesta rason i a ja agut un partit aranés, CDA, qu’a definit las grandas linhas de la siá proposicion sus qué e cossí deu èsser Aran, s’avèm una Catalonha independenta. Eles prepausan que quand Catalonha siá independenta, Aran devenga una mena de Comunitat Autonòma dins Catalonha, es a dire, çò que uèi es Catalonha dins Espanha. O afirmava ièr lo Síndic d’Aran, Carlos Barrera, sus la ràdio catalana RAC1. E es, mai o mens, çò que lo deputat aranés e cònsol de Vielha, Àlex Mòga, a ja exprimit d’autres còps. Qu’Aran foguèsse una Comunitat Autonòma de la nòva Catalonha-Estat voldriá dire que devendriá un territòri amb de competéncias legislativas e executivas prigondas. Es a dire, que podriá redigir de leis e de reglaments pròpris, qu’auriá cèrta autonomiá fiscala, qu’auriá de notablas competéncias executivas pròprias coma uèi a Catalonha dins Espanha, etc.

Es evident qu’açò significariá una evolucion positivia de l’autogovèrn aranés a rapòrt de çò que se passa a l’ora d’ara –qu’es ja, o cal dire, quicòm de mai avançat que çò que trobam a l’Occitània francesa. E cal reconéisser que CDA, Moga e Barrera, son plan valents per aver lançat ja un debat tan complèxe coma aqueste.
 
Totun, pensi que i a quicòm que truca per çò qu’es d’aquesta proposicion. Daissatz-me remembrar que lo tèxt de l’Estatut qu’aprovèt lo Parlament de Catalonha en 2005, qu’après las Corts espanhòlas copèron en 2006, definissiá Aran coma una realitat nacionala occitana. Se fin finala, donc, los araneses decidiguèssen d’acompanhar los catalans al bastiment d’un nòu Estat europèu, aquò voldriá dire –en acòrd amb l’Estatut aprovat pel Parlament catalan– que la nòva Catalonha independenta auriá doas nacions dedins: la nacion catalana –o, de fait, una partida de la naciona catalana– e un bocin de la nacion occitana.

Gaireben totes los partits catalans an exprimit dempuèi longtemps qu’Espanha deviá abandonar lo regim de las Comunitats Autonòmas e deviá devenir un estat federal assimetric o confederal. Un dels arguments èra qu’a Espanha i convivián divèrsas nacions, caduna amb lor personalitat, e que la melhor manièra de gerir un estat plurinacional èra la federacion assimetrica o la confederacion, coma fasián d’autres estats coma Canadà, Soïssa, o Belgica. Un autre dels arguments èra que las Comunitats Autonòmas èran una invencion de l’Espanha de la transicion (1975), unicas a la planeta. Se ditz que se creèron las Comunitats Autonòmas per poder donar cèrtas competéncias a cèrtas regions espanhòlas, e a l’encòp calmar las fòrças franquistas en tot garantir l’indissolubla unitat d’Espanha. A la fin, çò que s’es passat en Espanha es que los ciutadans de las vertadièras nacions coma Catalonha o Euskal Herria vòlon daissar d’èsser Comunitats Autonòmas perque desiran un estatut superior amb mai de competéncias e, al meteis moment, los ciutadans dels territòris coma Múrcia, La Rioja, Castilla-La Mancha, etc., s’estiman mai que lors presidents autonomics tornen de competéncias al Govèrn central e que l’Autonomiá devenga de mai en mai una region a la francesa. Es a dire: en Espanha, degun non vòl las Comunitats Autonòmas, degun non vòl èsser Comunitat Autonòma: ni los ciutadans de las nacions istoricas, ni los purament espanhòls. Las Comunitats Autonòmas son estadas un fracàs. Una invencion postfranquista sens cap de succès. Una engana. Una trapèla.  

Alavetz, vist que las Comunitats Autonòmas son estadas un fracàs, vist que l’organizacion naturala d’un estat amb doas o mai entitats nacionalas es la federacion assimetrica o la confederacion –çò que demandan encara uèi per Espanha los antiindependentistas–, vist que l’independéncia de Catalonha nos dona l’escasença de tornar bastir un nòu estat de zèro sens cap d’apriorisme ni de marrit eiretatge –encara mens espanhòl–, e vista la revolucion que significariá per Occitània tota qu’una partida de la nacion devenguèsse Estat –quitament se foguèsse dins l’organizacion d’una federacion assimetrica o d’una confederacion–, perqué non auriam lo coratge de prepausar que la nòva Catalonha independenta foguèsse un Estat Federal o Confederal, amb dos estats associats, Catalonha e Aran? Encara mai: se foguèsse aital, lo nom oficial del nòu Estat Federal o Confederal benlèu non deuriá èsser solament Catalonha... Benlèu deuriá èsser Catalonha-Aran? O Confederacion catalano-aranesa? O Estat Federal catalano-aranés? Lèu-lèu arribaràn los creatius e prepausaràn Republica (Con)Federala CatArana!

Galejadas a part, es evident que devèm felicitar CDA pel debat qu’a obèrt e que cap dels autres partits aviá obèrt abans. Soi convençut que la proposicion de far d’Aran una Comunitat Autonòma es faita amb la melhor de las intencions per Aran e los ciutadans araneses. Ça que la, me sembla indispensable de soscar un còp de mai se l’organizacion mai pertinenta pel nòu estat independent es una Comunitat Autonòma o ben, dirèctament, un Estat associat a Catalonha. Perqué non un estat occitan als Pirenèus..? Val d’Aran, Estat d’Occitània. Val d’Aran, l’Estat d’Occitània.