L’occitan inicial englobava lo catalan
 
Es incontestable que l’occitan e lo catalan formavan al començament una sola e meteissa lenga que la podèm apelar “occitan” al sens larg.
 
L’occitan nasquèt aital coma lenga, a partir del latin, vèrs lo sègle VIII après lo Crist. Tre l’inici i aguèt de dialèctes occitans diferenciats, mas units per una dinamica comuna e per de similituds fòrtas.
 
Aquel occitan inicial cobrissiá, del sègle VIII al sègle XIII, un grand espaci qu’anava de Peitau a Barcelona e de l’Atlantic als Alps. Lo catalan e lo peitavin-santongés èran alara de dialèctes de la lenga occitana e se’n separèron solament vèrs lo sègle XIII.
 

1. A la fin del sègle XII, e probable durant tot lo sègle XIII, lo peitavin-santongés s’alonhèt de l’occitan e se francizèt per de rasons mal elucidadas. Lo lingüista Jakob Wüest supausa que lo territòri peitavin-santongés orientèt sas relacions mai vèrs lo Bacin Parisenc e mens vèrs Occitània^[1]. Aital nasquèt lo peitavin-santongés actual (o aguiainés), qu’es una varietat d’oïl amb de traças d’occitan.
    
2. Del sègle XIII enlà, lo domeni lingüistic catalan coneguèt una expansion radicala vèrs lo sud: s’i estendèt quand la Corona d’Aragon conqueriguèt las Balearas (1229-1287) e lo País Valencian (1233-1245), qu’èran fins alara de tèrras musulmanas parlant arabi. La Balearas e Valéncia se repoblèron amb de catalans, d’occitans e d’aragoneses que s’apondèron als arabofòns. La lenga comuna que s’impausèt foguèt finalament lo catalan (e l’aragonés dins l’oèst del País Valencian, ont es remplaçat uèi per l’espanhòl). Del sègle XIII al sègle XV, lo catalan s’alonhèt lentament del còr de l’occitan. La poderosa Corona d’Aragon coneguèt en aquel periòde un vam important. Lo catalan i ocupèt un usatge de mai en mai prestigiós e estendut, s’i elaborèt en prenent de formas novèlas que foguèron pas totjorn seguidas dins la rèsta de l’occitan (especialament dins lo desvolopament estilistic e dins certans mots cultes grècolatins). Aital lo catalan comencèt d’aver una elaboracion e una existéncia sociala distintas de l’occitan.

 
Lo destacament ancian del catalan
 
A la fin del sègle XV, lo catalan comencèt de subir la dominacion de l’espanhòl. Aquesta aumentèt après 1479, quand Aragon s’uniguèt amb Castelha per formar lo Reialme d’Espanha. Lo catalan restèt pasmens una lenga institucionala importanta e gardèt qualque prestigi. De 1707 a 1716, Madrid impausèt encara pus durament l’espanhòl dins los Païses Catalans amb los Decrets de Nòu Plan (o de Nòva Fondacion, en espanhòl Decretos de Nueva Planta). Mas la Renaissença Catalana, als sègles XIX e XX, restaurèt facilament la grafia catalana e de mots catalans autentics. E en 1913, arribèt a la codificacion del catalan modèrne, dirigida per Pompeu Fabra e l’Institut d’Estudis Catalans (IÈC).
 
L’occitan, a partir de la fin del sègle XV, foguèt somés sustot a la dominacion del francés. E tanben a aquela de l’italian dins las Valadas e la Comtat de Niça. L’usatge institucional e lo prestigi de l’occitan baissèron pus radicalament que dins lo cas catalan. Tanben la grafia classica de l’occitan (tipicament: la montanha) daissèt la plaça a de grafias afrancesadas (‘la mountagno’) o italianizadas (‘la muntagno’). Sol Bearn gardèt un usatge fragil de la grafia classica fins en 1789. I cal apondre la repression longa e violenta de l’occitan dins las escòlas de l’estat francés, entre los ans 1880 e 1950. Dins aquela situacion, la Renaissença Occitana dels sègles XIX e XX foguèt pus dificila que la Renaissença Catalana. Lo retorn de la grafia classica d’òc, puèi la codificacion de l’occitan modèrne, se son realizadas pus lentament, e sustot a partir de 1935 amb Loís Alibèrt.
 
Aital podèm explicar un desfasament creissent e continú entre occitan e catalan del sègle XIII fins a uèi.
 
 
Una reünificacion jamai realizada
 
Aquò empacha pas que de contactes entre occitan e catalan se son mantenguts. Fòrça occitans anèron viure e trabalhar dins los Païses Catalans pendent lo Regim Ancian. Fòrça catalans s’installèron en Occitània al sègle XX. Dempuèi lo sègle XIX, occitanistas e catalanistas entretenon de relacions coralas. Als sègles XIX e XX, d’unes que i a assagèron de restaurar una unitat occitanocatalana. Certans catalanistas revendiquèron per lo catalan lo nom de lemosin (llemosí) e lo Felibritge occitan creèt una seccion en Catalonha.
 
Catalan e occitan, malgrat l’escart creissent, an gardat de formas fòrça similaras. Seriá donc tecnicament possible d’inventar una nòrma e un estandard comuns al servici d’una granda lenga “occitana” inclusent lo catalan. Si que seriá possible. Mas aquò s’es pas fach.
 
La dinamica culturala es restada devesida, amb la Renaissença Occitana d’un costat e la Catalana de l’autre. Las doas renaissenças an pas fusionat. Degun a pas reüssit a installar una dinamica comuna, ni una nòrma comuna, ni un sentiment de lenga comuna, ni solament un sentiment de nacion comuna. Al contrari, los sègles XIX e XX an ben gravat de vias separadas:
 

1. La Renaissença Occitana espandiguèt la nòrma mistralenca (pro afrancesada) a partir de 1854, amb lo sosten del Felibritge. Aquela nòrma s’espandiguèt dins tot l’occitan a la fin del sègle XIX. E cal ben constatar que s’adoptèt pas jamai en catalan.
    
2. Al començament del sègle XX, lo grand lingüista occitanista Juli Ronjat (mòrt en 1925) constatava que lo catalan aviá un foncionament definitivament separat de l’occitan^[2].
    
3. Lo catalan creèt sa nòrma pròpria en 1913 amb Fabra e l’IÈC. Aquela nòrma s’adaptèt al catalan valencian en 1932 amb las nòrmas de Castelhon. En vint ans, tot l’espaci catalan l’aviá generalizada definitivament.
    
4. En 1934, un manifèst d’intellectuals catalans, menats per Pompeu Fabra, declarèt solemnament que lo catalan èra una lenga pròcha mas distinta de l’occitan (“Desviacions en els conceptes de llengua i pàtria”, tèxt publicat dins las revistas Òc e La Veu de Catalunya). L’argumentari detalhat d’aquel manifèst me sembla fòrça contestable. Pasmens reflectís la realitat: i a ben un desvolopament social separat entre catalan e occitan.
    
5. En 1935, Loís Alibèrt publiquèt sa Gramatica occitana amb lo sosten dels catalanistas. Amb aquel libre fondèt l’actuala nòrma classica de l’occitan. I combinèt l’eiretatge de la grafia classica (en retorn progressiu al sègle XIX e sustot dempuèi 1890), de solucions inspiradas de la nòrma catalana e mai qualques traches de la nòrma mistralenca. Dins l’introduccion de sa gramatica, Alibèrt desirava que lo catalan se reïntegrèsse dins una granda lenga occitana mas constatava qu’èra dificil. Dins los ans 1950-1960, la nòrma classica d’Alibèrt finiguèt de se generalizar a l’ensemble dels dialèctes occitans (malgrat un antinormisme irresponsable que retarda la vida normala de l’occitan... e que constatam quasi pas en catalan).

 
Dos espacis, doas dinamicas, doas lengas bessonas
 
Al nivèl sociologic, las doas lengas son donc institucionalizadas de manièra plan distinta.
 

1. I a ben un espaci lingüistic occitan que fonciona, amb una nòrma classica comuna e amb una rèsta de nòrma mistralenca, dins un espaci occitan ben delimitat. Las autoritats sancionan aquela realitat en fasent de l’occitan (nomenat aital) una lenga oficiala en Aran, una lenga legalament protegida dins las Valadas e a La Gàrdia, e una matèria d’ensenhament dins l’estat francés. E aquela dinamica de foncionament s’estend pas jamai al catalan.
    
2. En parallèl, i a ben un espaci lingüistic catalan, que fonciona tanben —e melhor—, amb una nòrma comuna aplicada dins un espaci ben delimitat. Aquel catalan normat es oficial dins lo Principat, al País Valencian e en las Balearas, es legalament protegit a L’Alguer e es una matèria d’ensenhament en Catalonha Nòrd. E aquela dinamica de foncionament s’estend pas jamai a l’occitan.

Los assages de secessionisme gascon, provençal, auvernhat, valencian, balear e de la Franja son tròp febles e arriban pas de trencar las unitats respectivas de l’occitan e del catalan.
 
Aqueles dos foncionaments distints, en doas lengas, en dos blòcs normatius e institucionals, degun pòt pas contestar que son de realitats plan solidas e plan ancoradas. Reflectisson exactament los concèptes de lenga per distància e de lenga per elaboracion del sociolingüista alemand Heinz Kloss:
 

1. Occitan e catalan forman ben una sola lenga per distància(lenga Abstand, diasistèma) car an gardat d’estructuras fòrça identicas. E l’intercompreneson rèsta sovent possibla.
    
2. Per contra occitan e catalan se son separats amb de foncionaments socials distints, illustrats per doas elaboracions independentas. Forman donc doas lengas per elaboracion (lengas Ausbau). Dins lo detalh istoric, es puslèu lo catalan qu’es vengut una lenga per elaboracion en se destacant de l’occitan.

 
Lo quite Heinz Kloss mençona l’occitan e lo catalan per illustrar sa teoria:
   
Òm pòt pas pretendre, objectivament, que l’occitan e lo catalan foncionan coma una sola e meteissa lenga... Son de lengas bessonas, pròchas, mas fusionan pas.
 
En essent clara aquesta realitat, rèsta legitim de voler raprochar l’occitan e lo catalan. Ne parlarai dins un article venent.
 
 

________
^[1] WÜEST Jakob (1969) “Sprachgrenzen im Poitou”, Vox Romanica 28, p. 14-58.
^[2] Ronjat o diguèt en presentant sa gramatica de l’occitan: “òm i a comprés los parlars de Gasconha, Bearn, etc., rassemblats sota la denominacion d’aquitans, mas non pas lo catalan que, malgrat son estrecha parentat amb lo provençal, figura al Tresòr dau Felibritge [diccionari occitan de Mistral] sonque a títol estrangièr, coma l’italian, lo francés o l’espanhòl; d’alhors lo trabalh es degudament organizat sus plaça per estudiar son considerable desvolopament lingüistic, social e literari.” Traduccion del francés. Extrach de: RONJAT Juli = RONJAT Jules (1930-1941) Grammaire istorique [sic] des parlers provençaux modernes; reed. 1980, Marselha: Laffitte reprints, 2 volums; p. xvii-xviii.
^[3] Traduccion de l’alemand. Extrach de: KLOSS Heinz (1978) Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800, coll. Sprache der Gegenwart-Schriften des Instituts für Deutsche Sprache nº37, Düsseldorf: Schwann, p. 25.