Abans de poder estudiar los besonhs dels joves païsans de l’airal me cal conéisser un pauc de la lor istòria e de la lor cultura. Sens aquò, seriá dificil e malbiaissut de prepausar de cambiaments de practicas que se poirián averar inadaptadas al contèxt e al biais de viure local.
 
 
Fuladu, qu’es aquò?
 
Es un país, un territòri, que correspond a quicòm prèp a la region administrativa actuala de Kolda en Senegal.
 
Lo mot Fuladu ven de la lenga manding e vòl dire “país dels puls”, fula designant “pul” e du (contraccion de dugu) designant “país”. Lo tèrme Fulakunda, tanben d’origina manding, vòl dire “ostal dels puls” e servís tanben a designar aquel territòri. Aqueles noms nos permeton ja de comprene que l’istòria locala mesclèt un jorn las doas comunautats que son los puls e los mandings.
 
 
Abans Fuladu, lo Reialme de Kaabu
 
Los mandings dominèron lo territòri del sègle XIII fins a la mitat del sègle XIX en estant lo pòble majoritari del grand Reialme de Kaabu, vassal de l’Empèri de Mali. Al sègle XIV, mentre que cercavan un pauc d’èrba fresca pels tropèls, los pastors nomadas puls arribèron en massa dins la region ont la verdura èra plan espessa. Dins un primièr temps, puls e mandings s’endevenguèron plan. Los primièrs, grands elevaires plan estacats a lors vacas, escambiavan de lach contra los produches de las recòltas dels mandings, agricultors sedentaris.
 
Mas, pichon a pichon (seda seda en pul), los mandings entamenèron, a respècte dels puls, un sistèma que s’aparentariá a la servitud. Los puls foguèron victimas d’umiliacions creissentas e foguèron someses a de talhas de mai en mai importantas fins a la revòlta del sègle XIX.
 
 
De la revòlta pul a la colonizacion francesa
 
Es Alpha Molo Baldé, un pul servil, que capitèt de mobilizar totes los puls del Reialme de Kaabu e mai los puls del país vesin (Fota Djalòn) per véncer los mandings e fondar en 1860 lo Reialme de Fuladu que ne foguèt rei fins a l’an 1881. Aprèp s’èsser batut pendent dos ans amb dos autres pretendents al poder, Moussa Molo Baldé, filh d’Alpha Molo, venguèt lo segond e darrièr rei de Fuladu en 1883. Es a aquela epòca que los franceses arribèron dins l’airal per s’apropriar las tèrras dels negres. Moussa Molo, que patissiá per prene aisidament lo poder aprèp la mòrt de son paire, s’aliguèt als colonizaires per se poder impausar coma rei. En 1859 Fuladu foguèt restacat a la colònia francesa de Senegal e es alara que Moussa Molo comencèt a s’aflaquir per renonciar en 1903 a son aligança amb los franceses en fugissent en Gàmbia. Aquel eveniment va marcar la fin del Reialme de Fuladu: bonjorn la dominacion francesa!
 
 
L’impacte de la colonizacion francesa sus la vida en Fulakunda
 
En 1912, las regions administrativas de Nauta, de Mejana e de Bassa Casamança son creadas pels franceses amb, coma capitalas, Kolda, Sédhiou e Ziguinchor. Los braves colons, pas colhas, portèron amb eles l’araquida qu’impausèron coma unica cultura. Las tèrras de la region estant plan fertilas, la man d’òbra negrièra puslèu a bon mercat e las novèlas capitalas plan posicionadas sul flume Casamança, corredor natural plan comòde per evacuar las marchandisas, òm pòt pensar que l’afar èra plan calculat (coma totjorn dins l’istòria, tot depend de qual costat òm se plaça...).
 
Çò qu’òm m’a dich sus las costumas localas d’autres còps es que los puls vivián essencialament dels tropèls e del lach que ne tiravan. Los plats o preparacions a basa de lach èran nombroses mentre que la carn èra practicament pas consumada levat qualques aucèls de la forèst. Las principalas cerealas cultivadas pendent l’ivernada, naturalament plan asagada, èran lo foniò e lo milh, benlèu lo ris dins los fonzals. Las doas ortalissas indispensablas pendent tota l’annada èran, e son encara, lo gombo e l’agreta que servisson a aprestar la salsa que li dison follere. Mas lo colon, dins son gaireben sol interès, desgrunèt las semenilhas d’araquida dins Senegal tot per far que, uèi encara, lo país dependa d’aquesta sola produccion.
 
En 1960, Senegal obtenguèt son independéncia aprèp que certanas comunautats coma los wolòfs s’especializèron dins lo desbosigatge sistematic necessari a la monocultura d’araquida. Se dubriguèt doncas una segonda fasa de colonizacion desforestaira facha per aqueles colons expansionistas enquadrats per de marabots goluts. Aürosament, certanas regions longtemps isoladas, coma Fuladu, son pas encara estadas colonizadas, mas ne son pas luènh... vos daissi en suspens fins a la setmana que ven ont anarem de l’independéncia fins a la naissença de l’FJPA en passant per la colonizacion wolòf.













Per sosténer lo projècte, n'avèm encara besonh.