Opinion
Toponims e tribus indoeuropèas
En Occitània, nòstrei noms de luòc an d’originas tras que divèrsas. Avèm una categoria de toponims que reflectisson lei noms dei populacions ancianas de l’Edat Antica.
Dins lo territòri que vendriá pus tard Occitània, lei populacions anticas parlavan lei lengas seguentas:
Me vau concentrar sus lei populacions que parlavan de lengas indoeuropèas. S’organizavan en tribus de talhas variablas. Arboravan de noms representatius d’un sistèma de valors ont la guèrra aviá una granda importància.
Certanei noms de tribus an laissat de traças dins de toponims de l’occitan modèrne. Vos en doni quauqueis exemples. Lei tiri dau remirable libre de sintèsi de Bernard Sergent, Les Indo-Européens, histoire, langues, mythes (Leis indoeuropèus, istòria, lengas, mites)[1].
Aquestei noms de tribu an evolucionat en tres estapas: 1º forma dins la lenga antica originària; 2º forma adaptada en latin o en grèc; 3º forma finala en occitan. Per simplificar, vos presenti sonque la forma en occitan amb lo sens supausat dins la lenga antica iniciala.
Auvèrnhe es l’ancian país dei cèltas arvèrnes qu’èran “lei superiors” o, mens segurament, “lei dau vèrnhe”.
Lo País de Bug, en Gasconha, remonta ai cèltas bòis, “lei tustaires”.
La contrada de Carcin e la vila de Caors devon sei noms ai cèltas cadurcs, lei “senglars de combat”.
Lo parçan de Cairàs, dins leis Aups, remonta ai quariatsqu’èran de ligurs o de cèltas. Èran “lei dau pairòu”. Lo pairòu simbolizava la generositat dau rei a la tèsta de la tribu.
Lo parçan de Comenge, en Gasconha, remonta ais ancians convènas, benlèu de cèltas o d’aquitans celtizats, qu’èran “lei de la meteissa familha”.
La contrada de Gavaudan o Gevaudan èra la pàtria dei cèltas gabals, “lei conquerents”.
L’anciana region medievala de Gòtia, que compreniá lo Bas Lengadòc amb Catalonha Nòrd, fasiá allusion au pòble germanic dei gòts, que son nom significava benlèu “lei cavaus” o, senon, “leis òmes, lei guerriers”. Abans d’arribar dins nòstre país au sègle V après lo Crist, lei gòts venián d’un lòng periple de quauquei sègles per Suècia, Polonha, Ucraïna, lei Balcans e Itàlia.
Lemosin es l’ancian país dei cèltas lemoviç, “lei que vençon amb l’oume”. En aqueu cas l’oume èra la fusta per fabricar lei lanças de combat.
La contrada de Peiregòrd, amb sa capitala Peireguers, es l’ancian país dei cèltas petrocorians, la “quadrupla armada”.
Lo vilatge de Riés, en Provença, dins lo Bas Verdon, foguèt a passat temps una vila antica importanta. Son nom s’explica ultimament per la tribu ligura dei reians, “lei reiaus”.
Lo país de Santonge, amb sa capitala Santas, parla uei l’aguiainés (o peitavin-santongés). Fins au sègle XIII èra de lenga occitana. Lo nom de la region ven dei cèltas santons, “lei dau camin”, valent a dire, “lei que migrèron per lei camins” abans d’arribar dins aquela region.
La contrada de Roergue, amb sa capitala Rodés, èra lo país dei cèltas rutèns, “lei blonds”. Aquela color de peu simbolizava sovent lei guerriers dins lei mites indoeuropèus. Aquò a pas lo mendre rapòrt amb una vision raciala o racista, maugrat leis elucubracions de quauqueis autors incultes d’extrèma drecha.
En realitat, Bernard Sergent nos explica que leis ancians pòbles indoeuropèus valorizavan un ensemble de colors simbolicas que tenián de sens ben precís, correspondent ai tres grandei foncions socialas e miticas (e aquò rejonh la teoria trifoncionala dau celèbre istorian Georges Dumézil):
Me siáu limitat a d’exemples qu’an marcat nòstre País d’Òc. Mai trobam de noms de tribus amb de simbòls similars dins totei lei vielhs país de cultura indoeuropèa, de l’Índia septentrionala fins a Escandinàvia.
__________
[1] Bernard SERGENT (2005 [1a edicion de 1995]) Les Indo-Européens: histoire, langues, mythes, París: Payot
Dins lo territòri que vendriá pus tard Occitània, lei populacions anticas parlavan lei lengas seguentas:
(1) Dins la familha dei lengas indoeuropèas:
— Lo ligur antic: se parlava sustot en Provença, dins leis Aups, en Piemont e en Ligúria. Lo cau pas confondre amb lo ligur modèrne, dialècte nòrd-italian d’origina latina.
— Lo grop cèlta o celtic: fòrça estendut, èra representat en cò nòstre per lo gau o gallés, lenga mau delimitada. Dins la futura Occitània, lo cèlta se parlava sustot en Lemosin, Borbonés, Auvèrnhe e Lengadòc. Tanben s’infiltrava dins de partidas deis Aups e de Provença (en concurréncia amb lo ligur) e de Gasconha (en concurréncia amb l’anciana lenga aquitana).
— Lo grèc: se parlava dins lei colònias grègas de la còsta mediterranèa coma Marselha, Agde, Ieras, Antíbol, Niça e Mónegue.
— Lo latin: arribèt pus tard amb la conquista romana e remplacèt lentament totei leis autrei lengas anticas. Lo latin fasiá partida dau grop italic.
— Lo grop germanic: s’installèt encara pus tard, a la fin de l’Empèri Roman, especialament pendent leis invasions dei gòts, dei burgondis e dei francs. Lei lengas germanicas en cò nòstre foguèron sustot lo gotic e, segondàriament, lo burgondi e lo francic. Lei nòuvenguts germanics parlèron de mai en mai la lenga latina e fin finala se romanizèron.
— Lo grop cèlta o celtic: fòrça estendut, èra representat en cò nòstre per lo gau o gallés, lenga mau delimitada. Dins la futura Occitània, lo cèlta se parlava sustot en Lemosin, Borbonés, Auvèrnhe e Lengadòc. Tanben s’infiltrava dins de partidas deis Aups e de Provença (en concurréncia amb lo ligur) e de Gasconha (en concurréncia amb l’anciana lenga aquitana).
— Lo grèc: se parlava dins lei colònias grègas de la còsta mediterranèa coma Marselha, Agde, Ieras, Antíbol, Niça e Mónegue.
— Lo latin: arribèt pus tard amb la conquista romana e remplacèt lentament totei leis autrei lengas anticas. Lo latin fasiá partida dau grop italic.
— Lo grop germanic: s’installèt encara pus tard, a la fin de l’Empèri Roman, especialament pendent leis invasions dei gòts, dei burgondis e dei francs. Lei lengas germanicas en cò nòstre foguèron sustot lo gotic e, segondàriament, lo burgondi e lo francic. Lei nòuvenguts germanics parlèron de mai en mai la lenga latina e fin finala se romanizèron.
(2) L’aquitan: mau conegut, èra pas indoeuropèu. Èra emparentat au basco e, probable, èra tot simplament lo basco dins sa fasa antica. Se parlava vèrs Gasconha e lo Bascoat.
(3) L’ibèr: mau conegut, èra pas indoeuropèu tanpauc. S’èra parlat dins una partida dau Bas Lengadòc abans de recular davant lo cèlta. Lo gròs de l’ibèr se parlava sustot dins l’èst de la Peninsula Iberica. L’ibèr e l’aquitan èran de lengas ben diferentas. Siam pas segurs que foguèsson emparentadas.
(4) Lo fenician: s’èra parlat dins la colònia de Mónegue abans qu’aquela vila se faguèsse annexar per lei grècs de Marselha. Dins l’illa d’Eivissa tanben se parlava fenician. Originari de Liban, lo fenician èra de la familha semitica e de la superfamilha afroasiatica (o camitosemitica).
(3) L’ibèr: mau conegut, èra pas indoeuropèu tanpauc. S’èra parlat dins una partida dau Bas Lengadòc abans de recular davant lo cèlta. Lo gròs de l’ibèr se parlava sustot dins l’èst de la Peninsula Iberica. L’ibèr e l’aquitan èran de lengas ben diferentas. Siam pas segurs que foguèsson emparentadas.
(4) Lo fenician: s’èra parlat dins la colònia de Mónegue abans qu’aquela vila se faguèsse annexar per lei grècs de Marselha. Dins l’illa d’Eivissa tanben se parlava fenician. Originari de Liban, lo fenician èra de la familha semitica e de la superfamilha afroasiatica (o camitosemitica).
Me vau concentrar sus lei populacions que parlavan de lengas indoeuropèas. S’organizavan en tribus de talhas variablas. Arboravan de noms representatius d’un sistèma de valors ont la guèrra aviá una granda importància.
Certanei noms de tribus an laissat de traças dins de toponims de l’occitan modèrne. Vos en doni quauqueis exemples. Lei tiri dau remirable libre de sintèsi de Bernard Sergent, Les Indo-Européens, histoire, langues, mythes (Leis indoeuropèus, istòria, lengas, mites)[1].
Aquestei noms de tribu an evolucionat en tres estapas: 1º forma dins la lenga antica originària; 2º forma adaptada en latin o en grèc; 3º forma finala en occitan. Per simplificar, vos presenti sonque la forma en occitan amb lo sens supausat dins la lenga antica iniciala.
Auvèrnhe es l’ancian país dei cèltas arvèrnes qu’èran “lei superiors” o, mens segurament, “lei dau vèrnhe”.
Lo País de Bug, en Gasconha, remonta ai cèltas bòis, “lei tustaires”.
La contrada de Carcin e la vila de Caors devon sei noms ai cèltas cadurcs, lei “senglars de combat”.
Lo parçan de Cairàs, dins leis Aups, remonta ai quariatsqu’èran de ligurs o de cèltas. Èran “lei dau pairòu”. Lo pairòu simbolizava la generositat dau rei a la tèsta de la tribu.
Lo parçan de Comenge, en Gasconha, remonta ais ancians convènas, benlèu de cèltas o d’aquitans celtizats, qu’èran “lei de la meteissa familha”.
La contrada de Gavaudan o Gevaudan èra la pàtria dei cèltas gabals, “lei conquerents”.
L’anciana region medievala de Gòtia, que compreniá lo Bas Lengadòc amb Catalonha Nòrd, fasiá allusion au pòble germanic dei gòts, que son nom significava benlèu “lei cavaus” o, senon, “leis òmes, lei guerriers”. Abans d’arribar dins nòstre país au sègle V après lo Crist, lei gòts venián d’un lòng periple de quauquei sègles per Suècia, Polonha, Ucraïna, lei Balcans e Itàlia.
Lemosin es l’ancian país dei cèltas lemoviç, “lei que vençon amb l’oume”. En aqueu cas l’oume èra la fusta per fabricar lei lanças de combat.
La contrada de Peiregòrd, amb sa capitala Peireguers, es l’ancian país dei cèltas petrocorians, la “quadrupla armada”.
Lo vilatge de Riés, en Provença, dins lo Bas Verdon, foguèt a passat temps una vila antica importanta. Son nom s’explica ultimament per la tribu ligura dei reians, “lei reiaus”.
Lo país de Santonge, amb sa capitala Santas, parla uei l’aguiainés (o peitavin-santongés). Fins au sègle XIII èra de lenga occitana. Lo nom de la region ven dei cèltas santons, “lei dau camin”, valent a dire, “lei que migrèron per lei camins” abans d’arribar dins aquela region.
La contrada de Roergue, amb sa capitala Rodés, èra lo país dei cèltas rutèns, “lei blonds”. Aquela color de peu simbolizava sovent lei guerriers dins lei mites indoeuropèus. Aquò a pas lo mendre rapòrt amb una vision raciala o racista, maugrat leis elucubracions de quauqueis autors incultes d’extrèma drecha.
En realitat, Bernard Sergent nos explica que leis ancians pòbles indoeuropèus valorizavan un ensemble de colors simbolicas que tenián de sens ben precís, correspondent ai tres grandei foncions socialas e miticas (e aquò rejonh la teoria trifoncionala dau celèbre istorian Georges Dumézil):
(1) Lo roge dau sang èra per lei guerriers. De còps s’associava au blond, la color de peu percebuda coma la pus pròcha dau roge. Lo ros, coma color de peu, èra pas disponible car èra mau vist.
(2) Lo negre de la tèrra caracterizava lei païsans. De còps òm lo remplaçava per lo verd de la vegetacion.
(3) Lo blanc de la puretat rituala èra la color dei prèires.
(2) Lo negre de la tèrra caracterizava lei païsans. De còps òm lo remplaçava per lo verd de la vegetacion.
(3) Lo blanc de la puretat rituala èra la color dei prèires.
Me siáu limitat a d’exemples qu’an marcat nòstre País d’Òc. Mai trobam de noms de tribus amb de simbòls similars dins totei lei vielhs país de cultura indoeuropèa, de l’Índia septentrionala fins a Escandinàvia.
__________
[1] Bernard SERGENT (2005 [1a edicion de 1995]) Les Indo-Européens: histoire, langues, mythes, París: Payot
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Tà çò qui ei de las mapas, que'm soi podut avisar de que las IGN au 25.000ᵃᵘ èran ua hont d'informacion sus la lenga e l'istòria, tà'u qui s'i hè a léger-las en har compte deus detalhs. Plan solide la toponimia que pateish malament de las grafias pagalhosas, mes be damòra relativament aisit de léger los mots darrèr las letras e de n'apréner hèra atau.
Ja m'interèssan los articles d'aquèra mena, qui'm hèn viatjar capvath los sègles. Ne'n légem pas pro au men gost. Hètz-nos profieitar mei sovent de lutz d'aquèras, En Sumien, en vos pregar.
#4 La teoria del basco-iberisme es ara abandonada.
A l'ora d'ara, tot çò qu'an pogut tradusir de l'iberic es mercés a las coneissenças de basco, e cresi qu'es per d'empruntaments lexicals mas per que s'agiá de la meteissa lenga o de lengas emparentadas.
Amb l'escriptura iberica, semisillabica, se pòt escriure lo basco actual, mas pas las lengas romanicas, per exemple. Per l'estructura de las sillabas, per que i a solament cinc vocalas e per que "p" e "b", "t" e "d", "k" e "g" son d'allofònes, eca.
http://ca.wikipedia.org/wiki/Bascoiberisme
Segurament lo basco e lo aquitan no eran pas una unica lenga, mas lengas emparentadas.
Lo iberic credi que no seria pas una sola lenga; era un conjunt de lengas plan similaras; pensi que als pirineus e a la val del riu ebre i auria lengas "pont" entre lo basco-aquitan e las lengas ibericas.
#1 Òc Antalya, i a encara tròp d'individualisme e tròp d'amatorisme. Aquò explica lo desòrdre inacceptable dins lei toponims d'Occitània.
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari