De Baroncelli alias “Zind Cala Uaste” (aucèl fidèl) ambals Lacòtas (Lakotas) fins a l’associacion Oklahoma-Occitània ambals Osages
 
Folco de Baroncelli (qu’avèm evocat dins un autre article d'opinion) es pivelat per lo monde de Camarga, que territorializa un espaci de libertat dins “Miegjorn”. Farà tot per donar de dignitat a la lenga e enfortir l’identitat d’aquel territòri que lo flume Ròse n’es ges frontiera: i es ni riba reialme ni riba empèri. I es lo breç dubèrt dal monde d’Òc portat per la Nacioun Gardiano, qu’unisse Provença e Lengadòc.
 
En 1905, lo Marqués empara (apren) que “Buffalo Bill” fa sa viraa europea dal “Buffalo Bill’s Wild West Show” en lo caire. Letrat e cultivat qu’es, es evident qu’es al corrent de la situacion dals amerindians. E mai que segur, lo provençal defenseire dals pòbles minoritaris (caracos, boers), fa un parallèl entre nacions amerindianas en los Estats Units d’America- Canada e lo pòble d’Òc en França-Itàlia-Espanha.
 
La pròva, après d’aver segurament saluat cortesament “Cody”, l’objectiu per el es d’anar al rescòntre dals “sioans”, mai precisament de Lacòtas (o “Nacòtas”, “Dacòtas” cf. lo nom d’estat estatsunian “Dakota”). Seràn los “sious” que parlarà Baroncelli. Aicestos descuèrbon lo sieu país e lo pivelatge deven recipròc. Dins aquel escambi van emparar (apréner) de lor cultura e de lor biais de resistre a la temptativa de desaparicion coma nacion.
 
Per aprefondir lors escambis, los convia per qualques meses a viure amb el a las Santei Marias de la Mar. Los lacòtas se tròban dins una natura que lor recòrda elos dins lor país, coma los cavals camargueses liures. Los lacòtas reconóisson Baroncelli coma un d’elos. En omenatge li regalan un vestit complet de cap amerindian (cf. fòto, lo vestit es totjorn visible sota veirina) en lo nomenar “Zind Cala Uaste” (aucèl fidèl). Aquel escaisnom es ben trobat vist que fidèl als sieus amics, quitament après lor partença, los ajuarà en lor balhar d’argent per mandats postals per facilitar lor vita que restarà precària tant en viraa coma après en lor resèrvas.
 
Un d’entre elos, Jacòb Uèlhs blancs (“Ish Ta Sca” en lacòta) un lacòta iuaiosòta oglala qu’escriu tanben correntament anglés a ben comprés ce qu’incarna e pòrta Baroncelli. Es sensible a las sieus ideas. Pertejan lo sentiment “d’indianitat” dins lo sens d’estacament a una lenga, a una terra, a una natura (principi d’ecologisme?), a una cultura e a sa resisténcia al desrasigament e a la submersion per un imperialisme. Correspondràn fins en 1917 amb de letras que parlaràn de lors valors, de lors projèctes e de lor vita per far renàisser lors pòbles. D’evidéncia per un aparaire de la cultura roge e aur, Baroncelli escriu que “ rouge èi moun cor [roge ei mon còr]” en auctòbre de 1905. Sus l’ària d’una “dança dals Esperits” lacòta, compausa la sansonha “Soulòmi rouge” (literalament “dança roja”), que tornam publicar daval. De notar qu’inspirèt la creacion teatrala, coma la comedia eroïca eponima dal Théâtre du maquis en omenatge als minaires de Provença. Tot en èstre oposat a la guerra e a l’armaa (cf. en 1915 es mobilizat e serà afectat a un regiment de Toul en Lorrena per mesura disciplinària en causa de "paraulas antimilitaristas") escriurà dins l’Armana prouvençau en auctòbre de 1918 "Lunado Indiano". Es un poèma que sa soleta tòca es de rénder omenatge als amerindians “que pilhèron part a la guerra dals Blancs d'Euròpa”, après s’èstre faches envasir per la fòrça per de quites Blancs.
 
Ancuei, lo ligam entre occitans e amerindians existe sempre amb Oklahoma-Occitània. L’eveniment fondator ven de tres amerindians uazházhes o osages (parierament grop de la lenga sioana) qu’arribèron en novembre de 1829 a Montalban. Avian trevat mai de dos ans en Euròpa après d’aver desbarcat a l’Havre en julh de 1827. Cercavan de rejónher l’estat de Cansas e la generositat de la populacion montalbanesa lor permetèt d’i tornar. D’aquel recòrdi, los fondators d’aquela associacion volguèron ancuei far conóisser e difusir melhor las culturas amerindianas, lor istòria e realitat. E volguèron far préner consciéncia dal renovèl occitan e dal sentiment d’urgéncia a desvelopar e adaptar la cultura occitana al monde modèrn dins la mesa en parallèl de las doas problematicas. Una reactualizacion de l’accion de Baroncelli en soma.
 
Los ligams entre occitans e amerindians es un simbèl multiple e mai que renovelat. De notar ancuei la continuïtat de las relacions entre amerindians e lo monde de Baroncelli : a la Sant’Estello de 2011 se faguèt un omenatge sus la tomba dal Marqués de Baroncelli amb la Nacioun Gardiano, per d’allocucions dal Capolier dal Felibrige, dal Capitani de la Nacioun Gardiano, dal Cònsol de las Santei Marias de la Mar, dal representant dals Caracos e dals Amerindians. De mai, lo parallèl e la comunitat de pensier entre occitans e amerindians son sovent revisitats. Per exemple me’n aviso d’una aficha pareissua dins La Bugada jornal occitanista de Provença dins las annaas 1970 que mòstra una ipotetica resèrva occitana per amusar los toristas a la maniera de las resèrvas amerindianas. E parier dins la creacion musicala, signalam lo títol “Indians de las Americas” trach dal CD de Mauresca “Bartàs” de 2008.
 
 
 
_____
Referéncias:
 
"Folco de Baroncelli "lou marquès" (1869-1943)"
“1905, des Indiens au Cailar…”
“La Camargue rouge et Baroncelli... “Lou Marqués” et Jacob White Eye”
Associacion Oklahoma-Occitània
Un blòg personal qu’evòca Camarga, Baroncelli
“Prix Zind kala waste”
 
_____
Nòta: una enigma per ieu, sabèm ren exactament perqué lo sieu mas, “Lou Simbèu”, serà dinamitat en 1944 per las tropas alemandas quora fugisson la region.
 
 
 
SOULÒMI ROUGE
(sus l’èr indian de la Danso di Trèvo (1))
 
I Chèfe Co-de-Fèrri, Ourse-Soulitàri e Jóusè d Arbaud.
 
Moun fraire Rouge
Canto, ferouge.
Es un cant de mort.
Moun fraire indountable a lou pitre fort.
Rouge èi moun cor!
Ai! rouge èi moun cor!
 
Avié, moun fraire,
Un emperaire
Grand e renouma
Au draiòu guerrié pèr l’acamina:
Mountesuma!
Ai! Mountesuma!
 
Avié de vilo
Superbo, à milo,
De tèmple flouri
De tóuti li gèmo e d’or pur, óufri
Au Grand Esprit,
Ai! au Grand Esprit!
 
Avié, sóuvage,
Pèr si carnage,
Li plano e li mount
D’un mounde e, sarra coume uno meissoun,
Quant de bisoun!
Ai! quant de bisoun!
 
E libre e sàvi,
Tau que sis àvi
Felen dóu Soulèu (2),
Fumavo, ourguious, au fiò dóu Counsèu,
Soun calumèu,
Ai! soun calumèu.
 
**
 
Mai l’ome Pale,
Que fai soun chale
De tout embruti,
Un jour pareiguè, chin aloubati,
Lengau sourti,
Ai! lengau sourti!
 
Plouro, moun fraire (3),
Plouras, ma maire!
Caminas en dòu.
Enfugissès-vous vers un païs nòu:
Lou Paire vòu,
Ai! lou Paire vòu!
 
La plano inmènso,
Que recoumenço
Sèns fin e toujour,
Te coungreiara belèu quauque jour,
Liberatour!
Ai! Liberatour!
 
**
 
Las! quant de luno,
L’uno après l’uno,
Au founs di desert,
Vous an vist mouri, pàuri fraire fèr,
Gardant l’espèr,
Ai! gardant l’espèr!
 
O raço unico!
Raço erouïco!
Toumbant pèr milioun,
Avès apara coume de lioun
Vòsti nacioun,
Ai! vòsti nacioun!
 
Sabès l’usanço
Di grand venjanço.
Uno mar de sang
Rajo à vòsti pèd e pren vosto man
Milo aus uman,
Ai! Milo aus uman!
 
**
 
Pamens sus terro,
Baile de Guerro,
A l’iue di curious
Vous an rebala, Revenge pïous,
Ours-Reguignous,
Ai! Ours-Reguignous (4)!
 
Mai em’ la caro
Pu fièro encaro,
Mut coume li gres,
Vous pestelavias dins voste mesprés,
Gibla pèr res,
Ai! gibla pèr res!
 
Que lis annado
Fugon coumtado:
Couvo, recata,
Lou fiò divinau (5) que faguè bounda
Tau-Asseta,
Ai! Tau-Asseta (6)!
 
E lou Messìo
Di proufecio,
Sènso arc, pinta, nus (7),
Vendra redeme terraire e vièis us
Pèr soun trelus,
Ai! pèr soun trelus!
 
Moun fraire, escouto:
Counchado, routo,
Sèt siècle en entié,
Ma nacioun tant lasso à la fin venié
Que se vendié,
Ai! que se vendié!
 
Vuei, nosto estello
Se desmantello;
Un grand redemtour,
Tau que l’esperas, sauvo moun Miejour
resplendour,
Ai! pèr resplendour!
 
 
MANDADIS
 
O Nivo-Rouge (8),
Vièi chèfe aurouge,
Menen estrambord!
Couifo-te de plumo e pinto toun cors.
Rouge èi moun cor!
Ai! rouge èi moun cor!
 
Toulouso, 15 d’Outobre de 1905.
 
Trach de Folco de BARONCELLI, 1910. Blad de luno: recuei de pouesio prouvençalo revist e aumenta. Ed. Alphonse Lemerre, Paris.
 
[Nòtas:]
 
1) Danso de guerro que s’acoumpagno d’un cant ounte èi fourmalamen predicho la vengudo d’un messìo indian que dèu deliéura la raço Roujo de la douminacioun di Blanc e ié rèndre la poussessioun di terraire d’antan. Tóuti li guerro indiano dóu siècle darrié e especialamen la grando revòuto de 1890-1891, pendènt laqualo periguè lou famous chèfe Tau-Asseta, se soun empurado i paraulo d’aquéu cant religious.
Desempièi, lou gouvèr dis Estat-Uni l’a enebi dins li terradou indian. Vèire la musico à la fin dóu voulume, p. 193.
 
2) Lis Indian se creson descendènt dóu Soulèu.
 
3) Aquesto estrofo èi traducho di paraulo indiano “Ina be kuye misunkala ceya amani ye-e. Ina be kuye. Ate be lo..., Ate be lo..., etc.” (Danso di Trèvo).
 
4) La darriero revòuto indiano, en 1890-1891, couneigudo dins l’Istòri souto lou noum de “Guerro de la Danso di Trèvo”, aguè pèr chèfe de guerro Ours-Reguignous e pèr chèfe de religioun Revenge. Vincu e fa presounié pèr l’armado americano, èron garda dins un fort quouro Buffalo-Bill, que lis estimavo, óutenguè dóu gouvèr dis Estat-Uni la permessioun de li mena em’ éu à travès lou mounde. Ours-Reguignous èi mort desempièi dins sa reservacioun.
 
5) Mountesuma, quand se veguè à mand de peri emé soun empèri, acampè si guerrié e ié diguè: “Sabe que me vau enaura vers moun Paire lou Soulèu, mai vous fise lou fiò que me vèn d’Éu e que crèmo dins moun palais. Empourtas aquéu fiò sacra liuen de l’iue di Caro-Palo e lou leissés jamai mouri en souvenènço de iéu, car, se fasès acò, revendrai un jour e vous deliéurarai dis ome Blanc.” Lis Indian counservon encaro jalousamen, dins de rode couneigu de ges de Blanc, aquéu fiò que s’èi plus amoussa e que ié dèu adurre un messìo.
 
6) Tau-Asseta (Sitting-Bull) es esta lou plus famous chèfe noun soulamen de l’indountablo nacioun di Sious mai encaro de tóuti li nacioun indiano de l’Americo dóu Nord, desempièi la counquisto. Inteligènt, fin, elouquènt, courajous coume un lioun e rendu terrible pèr li calamita que plouvien sus sa malurouso raço, avié tóuti li qualita d’un grand generau. Es éu qu’en 1876, à la bataio dóu pichot Big-Horn, fretè de man de mèstre l’armado dis Estat-Uni, aneientant fin qu’au darrié lis American, tuiant lou generau Custer éu-meme. Fourça, après aquelo vitòri, de s’enfugi au Canada pèr espargna à sa nacioun la ràbi ferouno di Blanc, revenguè en Dakota quàuquis annado après e fuguè assassina en 1890.
 
7) D’après li proufecìo Roujo, lou messìo indian qu’aura la caro blanquinello de Mountesuma, pareira à la tèsto di guerrié sènso armo, tout nus e lou cors pinta segound la coustumo indiano, e lis enemi s’esvaliran à la visto souleto de sa glòri.
 
8) Nivo-Rouge, mort aquest printèms, èro lou chèfe suprème de la nacioun Sious. Èro aja de 104 an e avugle. Es esta un di proumié chèfe qu’agon agu afaire emé li Blanc e a assista à l’esterminacioun quàsi toutalo de soun pople. Li Sious èron, vers 1800, sèt o vue cènt milo e soun vuei à peno trento milo.
 
 
_____
 
Assaber de Revèst Laurenç sus la prononciacion de la grafia dicha mistralenca.
 
N.B. : “l’accent tonic” s’escriu ges, levat s’es fòra d’una règla o que precisa una valora de son (“e” o “è” per ex.) e deven per aquò un “accent escrich”.
En grafia mistralenca s’escriu solament l’accent grèu per “à, ì, ò, ù” mas se pòl utilizar los dos accents (agut e grèu) per “é” e “è”. “ó” s’escriu solament per “dóu” [“dau”].
 
1- Per un parlar que l’-a finala se pronóncia plus [a] mas [O] e autras variantas (e mut), dich "Parlar en -O" (majoritat de la Provença linguistica e dals païses d’Òc), règla generala :
— l'accent tonic dals mòts acabats per las letras “-a, -i, -u” o acabats per una consonanta pòrta -coma en francés- automaticament sus la darriera sillaba, exemples : “vesti”, “aqui”, “dança”, “moussu”, “vengu”, “oustau”, “unioun” [grafia occitana “vestit”, “aquí”, “dançar”, “mossur”, “vengut”, “ostau”, “union”];
 
— l'accent tonic pòrta sus l'avant darriera sillaba unicament per los mòts acabats en “-o” e en “–e” o per las desinéncias verbalas de la segonda persona “-os”/ “-es” e de la seisena persona “-on”, ex. : “femo”, “autre”, “parlos”, “dison” [“femna”, “autre”, “parlas”, “dison”].
 
Excepcions :
— se un mot acabat en “-a, -i, -u” pòrta alora l'accent sus l'avant darriera sillaba –qu’es pasmens l’accentuacion generala de totas las lengas latinas fòra lo francés-, s’i nòta un accent escrich sus aquela sillaba, ex : “tóuti li bèlli femo”, “lis àutri sàvi”, “Gélu” (patronim, autor marselhés), Grimàldi (patronim) [grafia occitana “totei lei bèlei femnas”, “leis autrei savis”, “Gelu”, “Grimaldi”] ;
 
— se un mot acabat en “-o” pòrta l’accent sus la darriera sillaba, cal alora notar un accent escrich, ex. : “acò” [“aquò”] ;
 
— parier per un mòt en -e que pòrta l'accent, cal alora notar un accent escrich : “fasié, Italié” [“fasiá”, “Italiá”].
 
Autrament, quora avèm un parlar en -o que garda las consonantas, e n'i a una part bèla fòra de Provença linguistica (Alps, Lengadòc, Gasconha), la règla mistralenca se modifica e se deu ajustar “los mots acabats per “-s” de plural” a la règla “l'accent tonic pòrta sus l'avant darriera sillaba unicament per los mòts acabats en “-o” e en “–e””.
 
 
2- Per un "Parlar en -A" (rar en Provença linguistica, mas pasmens entorn de Bolena, e senon esparpalhat en diferents cantons d’Occitània : entorn de Niça, de Montpelhier, en país mentonasc e Ubaia...), règla generala :
— l'accentuacion tonica generala dals mots acabats per una vocala o per las desinéncias verbalas de la segonda persona “-as”/ “-es” de la seisena persona “-on” pòrta sus l'avant darriera sillaba, ex. : “ela”, “parla”, “parlas/ parles”, “la fenna” (montpelhierenc), “paure”, “quauqui belli frema” (niçard), “aquelu” (niçard) mas “pescadou” [“ela”, “parla”, “parlas/ parles”, “la femna”, “paure”, “quauqui bèli fremas”, “aquelu”] ;
 
— tots los mots acabats per una consonanta e per “-ou”pòrtan l’accent tonic sus la darriera sillaba, ex : “lou saboun” [“lo sabon”], “pescadou” [“pescador”] ;
 
Excepcions :
— se l'accent pòrta alora sus la darriera sillaba d'un mot acabat per una vocala, s’i nòta un accent escrich, ex. : “a parlà”, “acabà”, “saupé” (alpenc), “aquì”, “acò”, “balicò”, “moussù”, “vengù” (alpenc) [“a parlat”, “acabar”, “sauper”, “aquí”, “aquò”, “balicò”, “mossur”, “vengut”].
 
— se l’accent pòrta alora sus l’avant darriera sillaba d’un mot acabat per “-ou”, s’i nòta un accent escrich, ex. “embourìgou”, “bùlou” (niçard) [“emborígol”, “bulo”].
 
La regla d'escritura mistralenca es adaptaa al provençal rodanenc, es un parlar occitan qu’a quasi plus de marcatge de plural (levat sus los articles e sus los adjectius avant lo nom) e a la pèrdia de totas las consònas finalas (coma en d'endreches dal nòrd occitan).