Opinion
Leis accents sus lei majusculas
Una legenda tenaça
Una legenda tenaça afirma que “cau pas metre d’accents sus lei majusculas”. L’ausissèm sustot en francés e, amb de variacions, en espanhòu e en italian. Aquela règla es en granda partida imaginària. En tot cas s’aplica pas a la lenga occitana.
Lo tèrme exacte: signes diacritics
La règla que n’es question parla d’“accents”. Per èsser pus exacte, caudriá parlar de signes diacritics o simplament de diacritics: comprenon, delà leis accents, d’autrei signes que tanben òrnan lei letras de basa. En occitan, de diacritics n’avèm cinc:
— L’accent agut, utilizat dins á, é, í, ó, ú; en majusculas Á, É, Í, Ó, Ú;
— L’accent grèu, utilizat dins à, è, ò; en majusculas À, È, Ò;
— Lo trèma, utilizat dins ï, ü; en majusculas Ï, Ü;
— La cedilha, utilizada dins ç; en majuscula Ç;
— Lo ponch interior, tipicament gascon, utilizat dins n·h, s·h; en majusculas N·H, S·H.
Lei lengas vesinas utilizan aquestei signes sus de letras ont l’occitan lei refusa. Per exemple l’italian bota un accent grèu sus ì, ù (Ì, Ù), çò que l’occitan fa pas. Lo catalan utiliza lo ponch interior dins l·l (L·L).
Lei lengas vesinas utilizan tanben de signes diacritics que l’occitan desconeis, coma l’accent circonflèxe tipicament francés (â, ê, î, ô, û; Â, Ê, Î, Ô, Û) e lo tilde tipicament espanhòu (ñ; Ñ).
Dins lei signes estrangiers, encara podèm mençonar lei ligaduras ont doas letras son combinadas (en francés œ, Œ; en alemand ß). Lei ligaduras fan pas partida dei signes diacritics.
L’origina de la règla imaginària
La règla imaginària dei majusculas “sens accents” remonta au grèc ancian e au latin. Dins leis usatges pus reculats de l’Edat Antica, grèc e latin s’escrivián sens diacritics e totjorn en majusculas.
Per exemple, la celèbra devisa grèga “Coneisse-te tu meteis”, dins l’usatge pus classic, la notavan ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ. E en traduccion latina, l’escrivián NOSCE TE IPSUM.
Lei signes diacritics apareguèron pron tard en grèc antic, pendent lo periòde pòstclassic, dich ellenistic, per precisar la pronóncia que cambiava de mai en mai.
Ben de sègles puei, au començament de l’Edat Mejana, lei letras dau grèc e dau latin evolucionèron vèrs de formas doblas: lei majusculas e lei minusculas.
Au cors de l’Edat Mejana, de signes diacritics, ja tipics de l’usatge grèc, tanben apareguèron progressivament dins certanei lengas qu’utilizavan l’alfabet latin. L’occitan medievau descobriguèt la cedilha (ç) mai evitava encara leis accents.
A partir de la Renaissença, e au sègle XVI sustot, leis umanistas raprochèron l’escritura deis usatges antics. En grèc, dins lei sequéncias tot en majusculas, suprimiguèron lei diacritics per copiar leis usatges antics pus ancians. Per còntra gardèron lei diacritics sus lei minusculas. Solet lo grèc n’a fach una règla formala, uei lo dia:
ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ (usatge d’inspiracion antica)
Γνῶθι σεαυτόν (usatge d’inspiracion medievala)
En mai dei rasons esteticas e antiquizantas, leis imprimeires favorizavan lei majusculas sens diacritics perque, sus lei modèls metallics per l’imprimariá, leis accents tenián mau sus lei majusculas (n’avètz una explica completa aquí, sus lo sit web de Jacques Poitou).
Una rason suplementària es que, uei, lei claviers francés e italians son afrosament mau concebuts: an pas de procedura facila per sasir lei diacritics sus lei majusculas (tant sus lei claviers d’ordenadors coma sus lei claviers dei maquinas d’escriure d’a passat temps).
Ara lei tres gròssei lengas dominantas qu’enròdan l’occitan son dins la situacion seguenta:
En occitan
En occitan, lòngtemps, lei melhors autors se pausavan gaire de questions. Sovent copiavan l’usatge sauvatge francés, espanhòu e italian, sens diacritics sus lei majusculas. La quita Gramatica occitana de Loís Alibèrt de 1935, qu’es a l’origina de la nòrma classica, l’an reïmprimida amb una practica confusa. Per exemple, lo riu d’Òlt i es marcat corrèctament Òlt amb l’accent a la pagina 462, mai Olt sens accent a la pagina XXI.
La modernizacion tecnologica a cambiat la situacion. La difusion massissa deis ordenadors, dempuei leis ans 1980, e lo consòrci Unicòde, fondat en 1988, an generalizat una gestion automatica de totei lei caractèrs dins totei lei sistèmas d’escritura dau Mond.
Dins aqueste contèxt, lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO) a decidit, dempuei 1997, que lei signes diacritics son d’usatge obligatòri en nòstra lenga d’òc, e mai sus lei majusculas. Aquesta règla favoriza una practica senada, coerenta e simpla:
Una legenda tenaça afirma que “cau pas metre d’accents sus lei majusculas”. L’ausissèm sustot en francés e, amb de variacions, en espanhòu e en italian. Aquela règla es en granda partida imaginària. En tot cas s’aplica pas a la lenga occitana.
Lo tèrme exacte: signes diacritics
La règla que n’es question parla d’“accents”. Per èsser pus exacte, caudriá parlar de signes diacritics o simplament de diacritics: comprenon, delà leis accents, d’autrei signes que tanben òrnan lei letras de basa. En occitan, de diacritics n’avèm cinc:
— L’accent agut, utilizat dins á, é, í, ó, ú; en majusculas Á, É, Í, Ó, Ú;
— L’accent grèu, utilizat dins à, è, ò; en majusculas À, È, Ò;
— Lo trèma, utilizat dins ï, ü; en majusculas Ï, Ü;
— La cedilha, utilizada dins ç; en majuscula Ç;
— Lo ponch interior, tipicament gascon, utilizat dins n·h, s·h; en majusculas N·H, S·H.
Lei lengas vesinas utilizan aquestei signes sus de letras ont l’occitan lei refusa. Per exemple l’italian bota un accent grèu sus ì, ù (Ì, Ù), çò que l’occitan fa pas. Lo catalan utiliza lo ponch interior dins l·l (L·L).
Lei lengas vesinas utilizan tanben de signes diacritics que l’occitan desconeis, coma l’accent circonflèxe tipicament francés (â, ê, î, ô, û; Â, Ê, Î, Ô, Û) e lo tilde tipicament espanhòu (ñ; Ñ).
Dins lei signes estrangiers, encara podèm mençonar lei ligaduras ont doas letras son combinadas (en francés œ, Œ; en alemand ß). Lei ligaduras fan pas partida dei signes diacritics.
L’origina de la règla imaginària
La règla imaginària dei majusculas “sens accents” remonta au grèc ancian e au latin. Dins leis usatges pus reculats de l’Edat Antica, grèc e latin s’escrivián sens diacritics e totjorn en majusculas.
Per exemple, la celèbra devisa grèga “Coneisse-te tu meteis”, dins l’usatge pus classic, la notavan ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ. E en traduccion latina, l’escrivián NOSCE TE IPSUM.
Lei signes diacritics apareguèron pron tard en grèc antic, pendent lo periòde pòstclassic, dich ellenistic, per precisar la pronóncia que cambiava de mai en mai.
Ben de sègles puei, au començament de l’Edat Mejana, lei letras dau grèc e dau latin evolucionèron vèrs de formas doblas: lei majusculas e lei minusculas.
Au cors de l’Edat Mejana, de signes diacritics, ja tipics de l’usatge grèc, tanben apareguèron progressivament dins certanei lengas qu’utilizavan l’alfabet latin. L’occitan medievau descobriguèt la cedilha (ç) mai evitava encara leis accents.
A partir de la Renaissença, e au sègle XVI sustot, leis umanistas raprochèron l’escritura deis usatges antics. En grèc, dins lei sequéncias tot en majusculas, suprimiguèron lei diacritics per copiar leis usatges antics pus ancians. Per còntra gardèron lei diacritics sus lei minusculas. Solet lo grèc n’a fach una règla formala, uei lo dia:
ΓΝΩΘΙ ΣΕΑΥΤΟΝ (usatge d’inspiracion antica)
Γνῶθι σεαυτόν (usatge d’inspiracion medievala)
En mai dei rasons esteticas e antiquizantas, leis imprimeires favorizavan lei majusculas sens diacritics perque, sus lei modèls metallics per l’imprimariá, leis accents tenián mau sus lei majusculas (n’avètz una explica completa aquí, sus lo sit web de Jacques Poitou).
Una rason suplementària es que, uei, lei claviers francés e italians son afrosament mau concebuts: an pas de procedura facila per sasir lei diacritics sus lei majusculas (tant sus lei claviers d’ordenadors coma sus lei claviers dei maquinas d’escriure d’a passat temps).
Ara lei tres gròssei lengas dominantas qu’enròdan l’occitan son dins la situacion seguenta:
— Lo francés, segon lei règlas oficialas de l’Acadèmia Francesa, deu utilizar lei diacritics sus lei majusculas: ACADÉMIE FRANÇAISE,Académie française. Lei majusculas sens diacritics son un usatge frequent mai incorrècte, e mai se fòrça gents creson qu’es una règla: ACADEMIE FRANCAISE.
— L’espanhòu, segon la Reiala Acadèmia Espanhòla, tanben deu utilizar lei diacritics sus lei majusculas: CONSTITUCIÓN ESPAÑOLA,constitución española. Una practica erronèa suprimís leis accents sus lei majusculas, mai pas lo tilde: CONSTITUCION ESPAÑOLA.
— L’italian a pauc de diacritics: son en generau d’accents sus la darriera letra. Lei cau escriure en italian condrech: VIRTÙ, LIBERTÀ, COSÌ, PERCHÉ; virtù, libertà, così, perché. Un usatge marrit remplaça leis accents sus lei majusculas per d’apostròfs: VIRTU’, LIBERTA’, COSI’, PERCHE’.
— L’espanhòu, segon la Reiala Acadèmia Espanhòla, tanben deu utilizar lei diacritics sus lei majusculas: CONSTITUCIÓN ESPAÑOLA,constitución española. Una practica erronèa suprimís leis accents sus lei majusculas, mai pas lo tilde: CONSTITUCION ESPAÑOLA.
— L’italian a pauc de diacritics: son en generau d’accents sus la darriera letra. Lei cau escriure en italian condrech: VIRTÙ, LIBERTÀ, COSÌ, PERCHÉ; virtù, libertà, così, perché. Un usatge marrit remplaça leis accents sus lei majusculas per d’apostròfs: VIRTU’, LIBERTA’, COSI’, PERCHE’.
En occitan
En occitan, lòngtemps, lei melhors autors se pausavan gaire de questions. Sovent copiavan l’usatge sauvatge francés, espanhòu e italian, sens diacritics sus lei majusculas. La quita Gramatica occitana de Loís Alibèrt de 1935, qu’es a l’origina de la nòrma classica, l’an reïmprimida amb una practica confusa. Per exemple, lo riu d’Òlt i es marcat corrèctament Òlt amb l’accent a la pagina 462, mai Olt sens accent a la pagina XXI.
La modernizacion tecnologica a cambiat la situacion. La difusion massissa deis ordenadors, dempuei leis ans 1980, e lo consòrci Unicòde, fondat en 1988, an generalizat una gestion automatica de totei lei caractèrs dins totei lei sistèmas d’escritura dau Mond.
Dins aqueste contèxt, lo Conseu de la Lenga Occitana (CLO) a decidit, dempuei 1997, que lei signes diacritics son d’usatge obligatòri en nòstra lenga d’òc, e mai sus lei majusculas. Aquesta règla favoriza una practica senada, coerenta e simpla:
FÒRÇA, fòrça (que significa pas FORCA)
Òlt
Àustria
Índia
Èva
Sant Çubran...
Òlt
Àustria
Índia
Èva
Sant Çubran...
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Mercés Domergue per aqueu noveu aclariment
Exemple dins los manuaus de tipografia (francesa) : que ven lo títol seguent si levam los accents ?
"LES ENFANTS LÉGITIMES ET LÉGITIMÉS DE LOUIS XIV"
Nen podem apondre un autre en occitan :
"LENGA DE SÈRP, FÒRÇA MARRIDA" ;-)
Un professor de certificat de "letras" e pas mens amic me diguèt un jorn que caliá pas de cedilha al C majuscul e que s'ecriu FRANCOIS e pas FRANÇOIS. Es un tipe intelligent e que legís fòrça e a mai dins "La Pléïade". Cal veire cossí un clavièr pèc nos pòt far dire d'asenadas. Sustot que pensatz: FRANÇA es pas FRANCA, dieu me damne!
Ai pas d'accions amb la poma mas trabalhi desempuèi 1985 amb ela [Mackintosh 512, Mac S30 (qu'ai totjorn e que marcha), CIIX, ; ai totjorn aimat son clavièr azerty e la facilitat de picar los accents de nòstras lengas romanicas. En mai d'aquò, se sètz pas tròp al fial i a la possibilitat de far montar lo clavièr a l'ecran e d'aprene qualas son las claus (i a benlèu un autre mot qu'aquel me ven de l'anglés) que cal picar per aver las à á é è ë ù ú í ì majusculas o minusculas…
Interessant e clar. Mercés Dormergue Sumien.
Question benlèu mai istorica que linguistica, benlèu : a quina epoca las lengas romanicas comencèron d'utilizar los accents? e qual comencèt? qual inventèt aqueste sistèmi complementari?
Per accentuar (e pas accent tuar) i son los còdes devath Windows Ç = alt 128, À = alt 183 etc. dab clavèr azerty. Devath Linux çò de mei eficaç es crompar un clavèr qwerty, plan adaptat a la lenga nòsta e se deishar gavidar intuitivament. Lo men lo crompèi a Barcelona (dab mon amiga de l'epòca mes vo'n trufatz beròi que n'es pas la question...)
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari