Lo dimenge matin dins la miá vilòta, jovenet, anavi cromprar lo pan e los pastissons amb mon paire o ma maire. En camin, sul baloard qu’enròda lo vièlh centre e qu’anomenam “la Passejada”, cada còp rescontràvem Victor Crabòl una coneissença de la familha. L’òme agusava la miá curiositat. Vendiá un jornal per carrièras e compreniái pas perqué o fasiá ja que la librariá campava a tres passes d’aquí. Un jorn demandèri a mos parents perqué fasiá lo vendeire cap als passants e me respondèron que çò melhor per ieu seriá de li demandar. Me menèron cap a el e timidament li pausèri la question. L’òme me diguèt que vendiá un jornal especial que disiá la vertat. E ieu de li demandar: “Mas los autres jornals parlan pas de las meteissas causas?”. Alara el m’expliquèt: “Parlan de las meteissas causas mas pas de la meteissa manièra: eles parlan pel borgeses e pels rics, e nosautres parlam pel pòble, per nosautres”. Lo Victor Crabòl èra un militant comunista de sempre, un òme de conviccion, ancian deportat e resistent al nazisme, una figura locala plan respectada. Cada dimenge matin vendiá L’humanité Dimanche, alara organ central del PCF. Lo paure el moriguèt accidentalament abans l’arribada de l’esquèrra al poder en 1981. Aurà pas conegut aqueste moment que ne somiava de longa. Uèi lo dia, lo sedença del partit comunista local pòrta lo sieu nom.
 
Dins lo còr del mieu vilatge, lo paure Victor Crabòl me donèt la primièra leiçon de subjectivitat de la premsa. Comencèri de comprene melhor perqué la menina, que ela legissiá Le Pèlerin, bramava quand lo Georges Marchais passava a la TV, perqué l’amic Milon, que el legissiá Le Figaro, s’enfadava contra los russes e contra lo vesin Joanòt que legissiá L’humanité e que daissava pas de parlar del bonaür a la mòda sovietica.
 
Nosautres los adults sabem ben que l’objectivitat de la premsa existís pas. La premsa es faita per d’òmes que son divèrses per natura. La premsa dels òmes representa la diversitat de las opinons umanas. Es completament natural que los mèdias tengan de linhas editorialas diferentas. Es completament natural que los eveniments sián descrits e interpretats amb un vejaire que diferís segons los mèdias que los relatan. Es completament natural que cada legeire faga una lectura diferenta d’un meteis eveniment. Un atemptat contra una gendarmariá francesa en Corsega es pas percebut parelhament dins un jornal parisenc a çò que se’n ditz dins la premsa nacionalista còrsa. La situacion en Palestina es pas descrita del meteis biais segons qu’es comentada per Al Jazeera o per i24news. Los jornals Les échos e L’humanité faràn una analisi diferenta de la deslocalizacion d’una fabrica e cadun, obrièrs e accionaris faràn una lectura diferenta de la meteissa situacion.
 
Se prenem l’exemple de çò que se passèt en França a l’entorn del maridatge per totes, vesem ben que los racontes dels debats e de las manifestacions faits pel jornal catolic La Croix d’un caire e lo quotidian d’esquèrra Libération de l’autre caire son completament diferents. Talament diferents que quitament es a se demandar se parlavan de la meteissa causa. Lo vejaire de la crisi economica, forçadament es diferent segons que ne parla un jornal d’esquèrra o un de la dreita. La revòlta bretona del bonets roges es interpretada d’un biais diferent segons que ne parla lo jornal francista Le Monde o l’e-jornal patriotic breton 7seizh. Lo primièr descriu aqueste movement coma un simpla contestacion economica e sociala. Lo segond i vei un movement global de la nacion bretona contra la politica bretonicida de l’estat francés.
 
La premsa régionale occitana es rica de la siá diversitat. Vertat qu’es. N’i a per totas las opinions. Lo nombre i es, mas qué’n serà de la qualitat cap a nosautres los occitans? Aquesta premsa régionale ten pas cap (o pauc se’n manca) de vision occitanista de l’actualitat, valent a dire d’una vision que considèra Occitània coma un país e los sieus abitants coma un pòble madur dotat de son engenh pròpri. Quines que sián los subjèctes tractats sempre i naseja lo supremacisme francés. Cada còp que se parla de la cultura nòstra, de l’economia nòstra, de las questions socialas nòstras, de la lenga nòstra, lo vejaire donat sempre es provincialista e reductor: “Perdon d’èsser de provincials”, çò semblan dire de longa...
 
Qué nos demòra a far a nosautres aimadors d’Occitània se volem téner accès a una vision occitanista de l’actualitat? De segur e çò primièr, legir Jornalet e la premsa occitanista! Ja aquò ajuda bravament a se dexagonalizar l’esperit. Es indispensable per nos metre sus una bona dralha. Aprèp, calrà confessar que sèm plan solets dins un ocean mediatic francés que nos nèga dins la siá propaganda. Es aquí que nos cal reaccionar. Mas coma sovent per çò de la matèria occitana, nos cal adobar de per nosautres sols se volem sortir lo cap d’aqueste estorbilh. Es a nosautres d’interpretar l’actualitat francista, de la traduire en tèrmes occitanistas. Es a nosautres de destriar dins los eveniments publics la part d’intoxicacion francista de la realitat occitana. Es quicòm de dificil. Occitània es talament alienada que l’occitanitat de la vida vidanta es de maissant trapar. Cal anar fins a rosegar l’òs dels eveniments per ne poder chucar l’occitana mesolha. Es una cabussada dins çò mai pregond del nòstre inconscient collectiu, de las nòstras retengudas e paurs, dins çò indicible nòstre.

Prendrai qualques exemples volontariament forçats. Dins l’afar Mohammed Merah, la premsa francesa en bon papagai de l’estat francés a simplament constatat que la polícia a pas capitat d’arrestar lo terrorista viu. Qualques voses diguèron que l’operacion foguèt mal perpensada, mas rapidament se calhèron. Una lectura occitanista d’aqueste eveniment poiriá pausar la question de l’eficacitat dels espleits de l’estat francés en Occitània. Basta pas se demandar se la polícia es eficaça o pas. Aquí s’agís de la polícia de l’estat francés al País d’Occitània. Òm se pòt demandar s’aquesta polícia francesa es adaptada per garantir la seguretat dels occitans e doncas, s’es legitima. Aprèp tot, la Catalonha autonòma remplacèt la Guardia Civil per de fòrças de l’òrdre pròprias e aquò fonciona.
 
Fa unes paucs jorns lo president Hollande anèt a Carmauç per far omenatge a Joan Jaurés. La populacion l’aculhiguèt per una brava fiulada e una robusta abramassada. La lectura que n’an fait los mèdias franceses es de ligar aquesta freja recepcion a l’impopularitat del cap d’estat que, segons eles, seriá deguda a las contraresultas economicas. La lectura occitanista poiriá èsser que quand l’estat francés ven en Occitània, las occitanas e los occitans li dison “escampa-te”. D’efièit, quand òm fiula qualqu’un es per li dire “Te volem pas aquí”. Quand òm fiula lo simbòl de l’estat en la persona del sieu cap, es per dire “Tu, l’estat francés, te volem pas aquí”. Sembla mai util de se concentrar sul quite reget de l’estat francés que de se questionar sus las motivacions que, plan solide, son individualas e doncas impalpablas. Per contra, lo reget es indenegable. Las rasons del reget son de puras conjonturas.
 
Fa qualques jorns la finala de la copa de França de fotbòl opausèt las doas vilas bretonas de Resnn e Gwingamp. Abans la partida, la cantaira bretona Nolwenn Leroy cantèt lo Bro gozh ma zadoù, l’imne nacional breton. Pel trochaman del jornal Le Monde, que se posiciona gaireben coma l’organ oficiós de l’estat, la lectura que França fa d’aqueste moment de bonaür per Bretanha es lo de l’umiliacion e de la solhadura lançadas a la cara del pòble breton. Le Monde, dins un article vergonhós, ensaja de lordejar l’imne en imputar qu’i auriá una fosca istòria de plagiat e d’autor de l’imne colpable de collaboracion amb los nazis. De segur, aquò son de manòbras de manipulacion amb tòca de discreditar lo patriotisme breton. La lectura occitanista d’aquestes eveniments (lo cant de l’imne e l’article antibreton) poiriá èsser la jòia compartida per Bretanha, al nom dels ligams de frairança amb lo nòstre pòble e tanben la denonciacion e la franca condemnacion de las manipulacions francesas.

L’alienacion que patissem es pregonda e multipla. L’alienacion mediatica n’es sonque un aspècte. Gausi pensar que lo nòstre país val la pena que lo suenhem e que li portem la dignitat que li fa mestièr. Occitània a pas besonh d’èsser asservida a la pensada mediatica unenca francesa e francista per èsser se-meteissa. Cadun a sa manièra es capable de li portar sa part d’independéncia e de dignitat intellectuala.