Παπαῖ, οἷον τὸ πῦρ ἐπέρχεται δέ μοι.
Ai!Ai!Qual es aquest fuòc que se ronça sus ieu? (Esquil, Agamèmnon, v.1256).
 

Introduccion: parlar e escotar
 
Quand soi en cors amb d’escolans, dròlles e dròllas, i a d’un biais general doas actitudas plan marcadas que separan los gojats de las gojatas: los mascles parlan fòrça, es-a-dire, an una participacion sovent activa a la reflexion e balhan lors opinions dins l’audiéncia de tots e totas.
 
Se los dròlles, consideran que l’escota de la lor votz es una exigéncia legitima de respècte, en rason del drèch a l’expression de l’opinion de cadun, ai remarcat tanben qu’eles-meteisses avian de difficultats d’escotar los autres. Parlan fòrça, mas escotan pauc e sustot las autras, las filhas, quand, e aquò’s pron rare per ésser remarcat, elas prenon la paraula publicament de manièra autonòma.
 
En contrapunt, doncas, las filhas, de biais general, participan pauc, mas escotan fòrça; e soi segur que dins mon cas, aquò’s la rason per la quala, los mieus escolans mai rigoroses e metòdics (ben que discrèts) amb de resultats remarcables son totjorn (o gaireben) d’escolanas.
 
 Una de las questions que me soi pausada èra aicesta: perqué los òmes an tant de difficultats d’escotar las femnas en general, e en particular quand prenon la paraula publicament o qu’elas se trapan dins una qualsevòl posicion de poder (una posicion autonòma e publica, digam)? Aquò’s un efièch particular de las personalitats de cadun o ben quicòm de mai estructural, que se pòt vèire tre la societat tota? Quin diu a doncas condemnat las femnas dins las nòstras societats patriarcalas a ésser d’etèrnas Cassandra?
 
 
1. “L’automne del Patriarca” e lo “Complexe de Cassandra”
 
Coneissèm totxs l’istòria de la paura Κασσάνδρα (Kassándra), sòrreta de Pàris-Alexandre, filha d’Hècuba e de Príam, lo Rei de Tròia. Òm raconta qu’èra d’una granda beltat, e qu’un bèl jorn lo dieu Apollon li prepausèt, en càmbi d’un estonet amb el, de li acordar lo don de profeciaper venir sacerdotesa de son culte. Impressionada, la gojata aceptèt, mas, al darrièr moment, li refusèt sas favors. Tant lèu, lo dieu li escopiguèt dins la boca, e amb el don profetic, la condamnèt a non ésser pas jamai creguda, mai en disent la veritat.
 
Aquesta istorieta faguèt son camin dins l’occident e apareissèron mantas referéncias a la Cassandra amb lo desvolopament d’aquesta maquina de far de mite que foguèt la psicanalise al sègle XX, tanplan coma amb l’emergéncia del feminisme. Mas lo “complexe” de que voliái parlar concerna mens las femnas en situacion de paraula que los que las devon escotar, e que las escotan tant pauc, vòli dire, los òmes, dins las societats patriarcalas.
 
Cassandra me sembla un tràgic simbòl de la condicion feminina, ailas! puèi que l’innocenta foguèt “presa de fòrça” per un diu masculin, e condemnada per el a predire lo futur e dire la veritat sens ésser creguda per una sola anma: pòt aver drèch a la paraula, mas l’escotaram pas ges. Quant de femnas an conegut aquò!
 
L’istòria de Cassandra començèt al cant XIII de l’Iliada e al cant XI (v. 421 sqq) de l’Odissèa, mas ela a pres sa vertadièra dimension tragic amb los apondis del poeta Esquil, dins sa pèça Agamèmnon, ont Cassandra es qualificada de  ἀληθομάντις (Ag., 1241) alethomantis “profeta vertadièra” disent çò verai e non ψευδομάντις (Ag., 1195) pseudomántis es-a-dire “falsa profeta”, disent çò fals. Lo Còr de la pèça admet que la paraula de Cassandra es probabla, o cresibla (πιστά, pistaAg., 1213). E quand Esquil ne ven a descriure lo trabalh de manifestation de la veritat, la descriu aital: la profetesa es “subrexcitada” (φρενομανής, phrenomanès, Ag., 1140),’’menada per un diu’’ (θεοφορητός, theorètosAg., 1141), çò probant l’autenticitat religiosa de son dire-verai.
 
Pasmens, l’abséncia d’escota de que patís l’inocenta, la menará a la mòrt segura, jos los còps de Clitemnestre, l’eposa legitima del patriarca Agamemnon, que l’aviá presa de fòrça el tanben. Cassandra aviá vist, entre autras, la sieuna pròpria mòrt e la del patriarca, e res poguèt far per l’empachar, e aquò per manca d’escota. Aital es la destinada d’un eroïna de tragedia greca.       
 
Mas perqué Cassandra a pogut parèisser un simbòl de la condicion feminina dins las societats patriarcalas modèrnas?
 
Tradicionalament d’efièch, consideram la participacion verbala, la presa de paraula, l’enonciacion d’una opinion coma quicòm d’actiu, quand l’escota es vista coma passiva. E mai que mai (al mens dempuèi Aristòteles[1]), aquela dimension activa/ passiva es estada interpretada en tèrmes de genre, de comprendre: lo mascle es “actiu”, la femèla “passiva”. Un enjuòc sociologic passionant seriá de mostrar qu’aquela concepcion genrada[2] de la relacion a la paraula influencia encara las nòstras comprenensons, fasent de l’escota una passivitat, de la paraula una activitat. Una critica d’aqueles presupausats “de genre” (o genrats, coma dison) deuriá ensajar de mostrar que, se la paraula pòt ésser una activitat, l’escota n’es pas mens una tanben, e benlèu una activitat mai importanta encara ja que la paraula, per ésser efectiva, la presupausa.      
 
Lo nòstre modèl politic occidental considera la participacion, la presa de paraula coma lo fondament de l’agir democratic. En un mòt, l’egalitat de las votzes de totxs lxs ciutadanxs es supausada coma lo fondament de l’espàci public ont la “volontat generala” se pòt exprimir e decidir.
 
Es per aquò que valorizam, a l’escola, l’escolanA que sap prene e mestresar la paraula, per formular sas idèas, sas opinions. L’aprentissatge del modèl e de las valors democraticas passa per aquí, res de mai segur. Mas se totxs avèm drèch egal a la paraula, es verai tanben qu’avèm totxs drèch egal a l’escota? Es aperaquí que adara vòli menar ma reflexion.
 
 
2. In a different voice:  l’etica del care
 
Dins un libre important, In a different voice (1982) que marquèt l’istòria del feminisme occidental de la fin del sègle vint, la psicològa sociala Carol Gilligan, fa una critica fondamentala de las teorias psicologicas del desvolopament moral e en particular la del psicològ american Lawrence Kolhberg qu’a teorizat un modèl del desvolopament per estadis, inspirat per lo del francés Jean Piaget. A partir d’una serie de tests psicologics, Kolhberg ne concluguèt que la moralitat se desvolopava dins l’enfant jos un mòde sequencial, es-dire seguent mantunas etapas en progression. Repreni aíci esquematicament los resultats de sa teoria[3]:
   
Gilligan fa una analise precisa de las responsas fachas per de dròlles e dròllas a la meteissa serie de problèmas morals que los de que Kohlberg se serviguèt per elaborar sa teoria, en particular l’istòria del pauret Heinz que, per salvar sa femna d’una malautiá, es obligat de raubar lo medicament a un farmacian: dins son cas, que fariatz-vos? 
 
Ela mostra que las responsas prepausadas al dilèma son diferentas segon que son d’un òme o d’una filha. En d’autres tèrmes, ela vegèt que lo tipe de comportament fàcia als problèmas etics èran pas fondats sus los meteisses princips segon qu’èran gojats o gojatas. Pertant, las concepcions psicològics en vigor, e particularament la de Kohlberg posicionava las responsas fachas per de filhas sus una escala sovent inferiora als gojats dins la progression morala. Se vei que las filhas avian mai de dificultats d’accedir als mai nauts nivèls de moralitat. Aquùo valiá a dire que segon Kohlberg, l’estàdi 6 del nivèl post-convencional, lo de la moralitat pura e desinteressada, seguissent de princips etics universals, es rarament accesible per de femnas, donant rason a çò que lo sens comun apela la “psicologia feminina” o lo “sentimentalisme” caracteristic de la feblesa morala del “bèl sèxe.” Kohlberg pas jamai diguèt aquò, mas es una consequéncia de sa teoria dels estadis de desvolopament de la moralitat.
 
Lo geste de Gilligan es de capvirar los princips del rasonament à la Kohlberg:  son pas las filhas qu’an de mal amb la moralitat al estadi 6, es aquela teoria de la morala que passa al costat de la realitat humana de las femnas. Dins sos pròpris tests Gilligan remarquèt que los mascles avian d’efièch tendéncia a privilegiar lo respècte de valors universalas, abstractas, independentament de las particularitats de situacion o de la complexitats dels diferents tipes de cas, es-a-dire, sens prene en compte los risques de conflictes, de rompaduras o mai de violéncia, en nom d’aquels principes. Una vision “heroïca” de la Justiça, en un mòt.
 
Las filhas, segon çò ditz A different voice, se mostrèron abans tot mai sociosas de “manténher la relacion amb autrú”, mai sensiblas a las particularitats e las complexitats dels cas, reconeissent en general que “tot aquò depend” e qu’i a jamai de solucion universala per tots los tipes de problèmas. Se son mostradas mai sensiblas a la possibilitats d’adaptar las solucions a cada situacion particulara per que degús se trape en situacion de sofrença, au luòc de seguir una nòrma que cal valer en tots temps e tots luòcs.
 
Dins un certan sens aquò reven a dire que, en luòc de rejetar las femnas en defòra de las mai nautas esfèras possiblas de la moralitat, cal dire mai qu’elas an unaexperiéncia autra de la moralitat, experiéncia que, en general, los òmes comprenon pas e desvalorizan tre las lors teorizacions (filosoficas o psicologicas) del desvolopament moral “normal” e lors concepcions de la “Justiça” supausadament universala. L’etica de la Justiça universala, basada sus un rasonament “abstract e formal”, segon de princips valables en tots temps e tots luòcs es fin-finala pas que genrada,  es-a-dire una concepcion que foguèt l’experiéncia pròpria del genre masculin, quand las femnas, la “votz diferenta”, prepausa una vision divergenta “mai contextuala e narrativa” de l’etica, fondada sus lo socit del ben-ésser d’autrú, en causissent de solucions en fonccion d’aquò.
 
A aquesta experiéncia feminina de la moralitat, Gilligan li balha lo nom de care[4]. Gràcia a aquel trabalh, “L’etica del care” es venguda uèi dins las universitats un domèni d’estudis important dins lo cadre de las gender studies. L’interés del libre de Gilligan es alavetz de donar un espàci conceptual a una autra concepcion de las relacions eticas, en privilegiant aquela votz diferenta que degús escota vertadièrament, la de las femnas:
 
Espèri qu’aquest trabalh ofrira a las femnas una representacion del lor mòde de pensada que lor permetrà de distinguir melhor son integritat e sa validitat, de comprene sa progression et de reconòisser las experiéncias al cors de las qualas se tradusís. Mon objectiu es de compene melhor lo procès del desvolopament human en utilizant lo grop qu’es estat doblidat al moment de las elaboracions de la teoria, a fin d’atirar l’atencion sus sas mancas. Examinada jos aquest angle, l’experiéncia divergenta de las femnas ven lo fondament d’una nòva teoria que deuriá suscitar una vision mai globala de la vida dels dos sèxes.[5]
 
Tentarai per finir d’aplicar aquela teoria a l’analise del concèpte d’escota coma categoria politica del care dins un règim democratic de la paraula.
 
 
 
3. L’escota coma categoria politica del care.
 
Segon ieu, es en part per aquestas rasons socialas e politicas de construccion de l’identitat de genre, que dins mon cors de filosofia, las filhas escotan fòrça, parlan pauc, quand los gojats parlan fòrça e escotan pauc. Es tanben gràcia a aquela construccion que, de biais general, las filhas an de melhors resultats a l’escola, al men fins al licèu: d’efièch, òm lor demanda sustot d’escotar e los exercícis que lor balham son rarament dificiles per aquelA qu’a escotat çò que se passèt en classa. E ajusti: es benlèu per aquò que trapam mens de filhas dins los mai nauts nivèls universitàris ont la competicion entre cercaire-a-s, las valors d’iniciativa, d’autonomia e de rivalitat son mai presentas, en un mòt, ont se trapan de comportaments genrats valorizats dins un sens masculinista, certament insostenibles per fòrça gents.
 
 Nos cal alara tentar apercebre que l’escota pòt representar un autre modèl etica de mesa en relacion de la paraula al poder e a la politica. En relacion a la categorias de populacion minorizadas, en premièr luòc, las femnas, aquela manca d’escota es justament una part de l’ipocrisia democratica del temps nòstre: “podètz parlar tant coma volètz, de que vos planhatz-vos encara?” cò ditz lo patriarcat triomfant.
 
Ja pòdi ausir los que diran que las femnas an pas jamai agut tant de drèches coma uèi. Lo drèch a la paraula, a aver una votz dins l’espàci public, tre lo vòt representatiu, foguèt de segur una granda avançada. Mas d’aver balhat la paraula a las femnas implica pas que lor ajam balhat atanben l’escota. Aquel “cassandrisme” ipòcrit e atavic de l’occident durarà benlèu, mas d’un autre costat, amb lo desvolopament dels genderstudies, e de l’atencion filosofica a la “votz diferenta” de las femnas e de totxs las minoritats, tala coma Gilligan a sauput nos o mostrar, podèm esperar la fin del complexe de Cassandra, venent amb l’automne del patriarcat.
 
Filosofar es aprene a escotar. La pratica de la filosofia, se vòl aver una qualsevòl importància, es mens dins l’aprentissatge de la retòrica, l’art de la paraula, que dins l’escota. Benlèu qu’aquò es fin-finala çò que separa encara un filosòf d’un sofista: n’i a un que parla e l’autre qu’escota. Escotar es prene part a l’elaboracion d’un espàci comun, d’una societat e de tot un mond; l’escota es l’activitat filosofica per excelléncia, sens la quala la paraula auriá pas ges de sens. Un tèxt d’una granda beltat, del filosòf francés Merleau-Ponty, extrach de sa Fenomenologia de la percepcion, descriu ansi la naissença del monde a partir de l’eveniment del dialòg, es-a-dire de la sortida de se, gràcia a l’escota de la paraula d’autrú, aiçò rendent possibla la convivéncia rica e constructiva d’un mond comun:
 
 
Dins l’experiéncia del dialòg, se constituís entre autrú e ieu un terren comun, ma pensada e la sieuna fan pas qu’un sol teissut, mos prepaus e los de mon interlocutor son apelats per l’estat de la discussion, s’inserísson dins una operacion comuna de que degús es lo creator. Aquí ven un ésser a dos, e autrú es pas pus aíci per ieu un simple comportament dins mon camp transcendantal, nimai d’alhors ieu dins le sieu, sèm l’un per l’autre collaborators dins una reciprocitat perfacha, las nòstras perspectivas resquilhan l’una dins l’autre, coexistissèm tre un meteis mond. Dins lo dialòg present, soi liberat d’ieu-meteis, las pensadas d’autrú son plan de pensadas sieunas, non es pas ieu que las formi, ben que las sasiguèssi tant lèu coma nasquèsson o que las davançe, e mai, l’objeccion que me fai l’interlocutor m’arranca de pensadas que non sabiái pas possedir, de manièra que s’ieu li presti de pensadas, el me fai pensar en retorn. Es sonque aprèp, quand me soi retirat del dialòg, e que m’o rementi, que pòdi o reintegrar dins ma vida, ne far un episòdi de mon istòria privada, e qu’autrú dintra dins son abséncia, o, dins la mesura ont me resta present, es sentit coma una menaça per ieu. [6]
 
Merleau-Ponty vei dins lo dialòg l’experiéncia de la construccion d’un mond comun ont dos éssers ne constituísson pas qu’un: aquò se sona “l’intersubjectivitat.” La constitucion d’un “terren” commun de dialòg m’insèri dins una existéncia qu’es pas la mieuna, e que me força a pensar a sa plaça, dempuèi son punt de vista. Aquesta situacion d’una pensada en alargament es tanben la d’un enriquissament: me descobri de pensadas que  “sabiái pas possedir” tanplan coma un mond que paratgi amb autrú. Lo dialòg e sa condicion de possibilitat, l’escota, es doncas un escàmbi d’existéncia a existéncia, un rescontre, del qual nais un mond. Es mai que la conversacion o lo bavardatge (ont i a ges de rescontre, o sonque sul terren del luòc comun), es la construccion d’un espàci singular ont dos pensadas s’encaran, se descobrísson  e se desvelan. Per l’avenidor podèm definir un objectiu filosofic pron simple a las generacions que venon, e ja podèm començar a lor mostrar l’exemple: mai de que parlar, nos cal aprene a escotar.
 
Per conclure, remarqui qu’una femna, uèi encara, es mens escotada qu’un òme quand pren publicament la paraula, e que lo dialòg, tant al nivèl intersubjectiu que politic patís sovent del cadre “neo-cassandrista” - se me passatz l’expression,- daissant la colèra legitima de las femnas dins l’incompreneson, e las condemnant a la violéncia del silènci, de l’abséncia d’escota, o piètjer encara.
 
 
Conclusion: filosofia de l’escota
 
Se la paraula s’apren e permet d’agir e de conviure, de far naissèr un mond, l’escota n’es una condicion de possibilitat indepassabla e necessària per que la maquina democratica se meta en marcha,  qu’un mond melhor, mai just, mai democratic posca un jorn advenir. En un mòt:  l’escota es politica. E se la filosofia pòt aver un sens, aquò podiá ésser dins l’edificacion comuna d’una politica efectiva e institucionala de l’escota, del socit (care) d’autrú dins sas diferéncias, sas asperitats e sas riquesas. Doblidem pas que, per que tota paraula aja un sens, cal que siá escotada. Doncas, emplegam la lenga, segur, mas aprengam a escotar Cassandra que - qui sap? -  aurà benlèu plan de veritats a revelar al patriarca, sus sa mòrt anonçada.