Opinion
La plaça de Borbonés en Occitània
Borbonés (o Barbonés) es una contrada istorica de lenga occitana au sud e de lenga francesa au nòrd. Sos abitants, los borbonés, an un sentiment regional pro fòrt. Lo chal prene en compte per concebre la mapa d’Occitània e per dessenhar una politica lingüistica en favor de l’occitan.
Situacion administrativa
Borbonés, uei lo jorn, a ges de reconeissença administrativa. Coïncidís essencialament amb lo departament d’Alèir (dins la region oficiala d’Auvèrnhe) e amb una franja sud dau departament vesin de Char (dins la region oficiala dau Centre). Sas vilas principalas son Montluçon, Vichèi e Molins.
Istoric brèu
Borbonés existiguèt coma entitat politica a l’Edat Mejana e a l’Edat Modèrna, que foguèt una senhoriá, puei un duchat e una província.
Nasquèt au sègle X quand los senhors de la petita ciutat de Borbon (o Borbon d’Archambaud) engrandiguèron lor domeni politic.
Los documents medievals venent de Borbonés èran escrits en latin au començament. Los primèirs documents en “lenga vulgara” (diferenta dau latin) apareguèron vèrs 1245 en lenga francesa, mas amb de traças importantas d’occitan dedins.
D’especialistas supausan que la lenga populara e quotidiana de las populacions borbonesas èra l’occitan. S’explica dificilament perqué lo francés escrit s’utilizèt en luòc de l’occitan en plen sègle XIII, quand l’occitan èra encara a la cima de sa glòria (lo mesme fenomèn se vei dins la Marcha lemosina, maitot au sègle XIII).
Au sègle XV Borbonés èra una granda poténcia politica regionala que dominava Auvèrnhe (en Occitània) mai Forés e Beujolés (en Arpitània). En 1527, lo rei de França Francés Ir trobava que Borbonés èra una region tròp poderosa, donc pretextèt una “traïson” dau duc de Borbonés, Charles III (lo conestable de Borbon) e destruguèt lo Duchat de Borbonés. De 1527 a 1790, Borbonés foguèt retrogradat au reng de simpla província dins lo Reiaume de França. En 1790 despareguèt oficialament per laissar plaça aus departaments d’Alèir e Char. Au sègle XX, l’estat francés creèt sas regions administrativas; ansin Alèir entrèt dins la region d’Auvèrnhe e Char dins aquela dau Centre.
Las lengas en preséncia
Las lengas de Borbonés se repartisson ansin:
Lo francés estandard menaça d’eliminar totas aquelas varietats, dau sud e dau nòrd.
Las representacions popularas
Las populacions an gardat un sentiment d’apertenéncia borbonesa, se sentisson gaire auvernhatas.
Lo movement occitanista es pauc present en Borbonés. I a d’iniciativas per “la lenga” o “la cultura” que pòdon prene las caracteristicas seguentas:
En partent d’aquelas realitats, lo movement occitanista deu pensar la question borbonesa de manèira seriosa se vòl reüssir una implantacion locala. Li chal avançar en fasa amb los sentiments daus abitants.
Chal arrestar de considerar necessàriament Borbonés coma una partida d’Auvèrnhe. Fòrça Borbonés se dison pas auvernhats. An una memòria istorica distinta.
Chal enregistrar lo sentiment d’unitat de Borbonés, unissent lo Sud e lo Nòrd. Sembla contraproductiu de prepausar un Borbonés talhat en dos, amb un Sud en Occitània e un Nòrd automaticament exclús d’Occitània (una tala proposicion poiriá provocar un refús de l’occitanisme). Au contrari l’occitanisme se deuriá presentar coma un garent de l’unitat de Borbonés.
Precisions
Aquela mena de gestion ja s’experimenta alhors en Euròpa. Lo projècte cultural o nacional daus País Catalans intègra de comarcas de lenga espanhòla dins lo País Valencian. Aquelas comarcas coneisson un sentiment valencian fòrt e lors abitants considèran pas de se separar dau País Valencian.
N’i a que me diràn que chal pausar lo mesme problèma per lo Daufinat, que parla occitan au sud e arpitan au nòrd. Mas lo cas se presenta pas. Los movements culturals daufinencs dau sud aderisson a l’occitanisme istoric, a l’IEO, au Felibritge... Los grops dau nòrd son dins una dinamica arpitana.
Precise ben encara que l’integracion dau Borbonés Nòrd dins Occitània deu pas aver ges de caractèr dogmatic ni obligatòri. Es una opcion facultativa dins la construccion dau país d’Occitània. Ansin volèm respondre respectuosament au sentiment d’unitat borbonesa de la populacion.
En politica lingüistica, vòle pas impausar de fòrça l’usatge de l’occitan en Borbonés Nòrd e eradicar lo francés popular local. L’occitan lai se pòt prepausar coma lenga de cultura, de la mesma manèira que se prepausa de cors de catalan —amb succès— dins las comarcas ispanofònas dau País Valencian.
L’occitan per la comunicacion larja, en Borbonés, a vocacion de prene los traits de l’occitan estandard auvernhat (dins l’esquèma pluricentric, qu’ai ja explicat). E mai se los borbonés se sentisson pauc auvernhats, lors parlars occitans, eles, an de traits dialectals auvernhats.
Situacion administrativa
Borbonés, uei lo jorn, a ges de reconeissença administrativa. Coïncidís essencialament amb lo departament d’Alèir (dins la region oficiala d’Auvèrnhe) e amb una franja sud dau departament vesin de Char (dins la region oficiala dau Centre). Sas vilas principalas son Montluçon, Vichèi e Molins.
Istoric brèu
Borbonés existiguèt coma entitat politica a l’Edat Mejana e a l’Edat Modèrna, que foguèt una senhoriá, puei un duchat e una província.
Nasquèt au sègle X quand los senhors de la petita ciutat de Borbon (o Borbon d’Archambaud) engrandiguèron lor domeni politic.
Los documents medievals venent de Borbonés èran escrits en latin au començament. Los primèirs documents en “lenga vulgara” (diferenta dau latin) apareguèron vèrs 1245 en lenga francesa, mas amb de traças importantas d’occitan dedins.
D’especialistas supausan que la lenga populara e quotidiana de las populacions borbonesas èra l’occitan. S’explica dificilament perqué lo francés escrit s’utilizèt en luòc de l’occitan en plen sègle XIII, quand l’occitan èra encara a la cima de sa glòria (lo mesme fenomèn se vei dins la Marcha lemosina, maitot au sègle XIII).
Au sègle XV Borbonés èra una granda poténcia politica regionala que dominava Auvèrnhe (en Occitània) mai Forés e Beujolés (en Arpitània). En 1527, lo rei de França Francés Ir trobava que Borbonés èra una region tròp poderosa, donc pretextèt una “traïson” dau duc de Borbonés, Charles III (lo conestable de Borbon) e destruguèt lo Duchat de Borbonés. De 1527 a 1790, Borbonés foguèt retrogradat au reng de simpla província dins lo Reiaume de França. En 1790 despareguèt oficialament per laissar plaça aus departaments d’Alèir e Char. Au sègle XX, l’estat francés creèt sas regions administrativas; ansin Alèir entrèt dins la region d’Auvèrnhe e Char dins aquela dau Centre.
Las lengas en preséncia
Las lengas de Borbonés se repartisson ansin:
— La mitat meridionala, lo Borbonés Sud, es de lenga occitana, a l’entorn de las vilas de Montluçon e Vichèi. Lai parlan un occitan de tipe dialectal auvernhat, marcat per d’influéncias fòrtas dau francés. Mas los traits occitans dominan. Lo Borbonés Sud fai partida, donc, de la granda zòna dau Creissent (vejatz mon article dins Jornalet dau 30.4.2012). Trobam tanben d’influéncias arpitanas dins lo sud-èst de Borbonés, vèrs Ferrèiras de Sichon.
— La mitat septentrionala, lo Borbonés Nòrd, es de lenga francesa, a l’entorn de Molins. Segon d’especialistas, podiá èsser de lenga occitana pendent l’Edat Mejana e lo francés lai se seriá impausat de manèira progressiva. Uei encara, lo francés dialectal dau Borbonés Nòrd garda de traças importantas de l’occitan.
— La mitat septentrionala, lo Borbonés Nòrd, es de lenga francesa, a l’entorn de Molins. Segon d’especialistas, podiá èsser de lenga occitana pendent l’Edat Mejana e lo francés lai se seriá impausat de manèira progressiva. Uei encara, lo francés dialectal dau Borbonés Nòrd garda de traças importantas de l’occitan.
Lo francés estandard menaça d’eliminar totas aquelas varietats, dau sud e dau nòrd.
Las representacions popularas
Las populacions an gardat un sentiment d’apertenéncia borbonesa, se sentisson gaire auvernhatas.
Lo movement occitanista es pauc present en Borbonés. I a d’iniciativas per “la lenga” o “la cultura” que pòdon prene las caracteristicas seguentas:
— Quauques personas, excepcionalament, celèbran lor apertenéncia a Occitània. I a agut de temptatius d’implantacion de l’IEO en Borbonés. Lo grand escrivan borbonés Valèri Larbaud (1881-1957), originari de Vichèi, escriviá en francés. Pasmens afirmèt amb fiertat un sentiment patriotic occitan: imaginèt per lo futur una Occitània emancipada, que brilhariá dins lo Mond e que sa capitala seriá Montpelhièr (dins Jaune, bleu, blanc, en 1927).
— D’erudits locals, que de còps son mai o mens occitanofòns, publican d’opusculs, de libres o quitament de sits web sus la cultura borbonesa e los parlars locals. Lors coneissenças de la lingüistica son vagas e, per tant, tendon a presentar Borbonés coma una tèrra de transicion entre “lenga d’òc” e “lenga d’oïl”. N’i a que parlan d’una vaga “lenga borbonesa” que seriá un pauc “d’òc” e “d’oïl”. Sentisson una granda fiertat d’èsser dins una zòna de transicion. Una chausa frapanta es que veson totjorn Borbonés coma un ensemble cultural unit.
— D’erudits locals, que de còps son mai o mens occitanofòns, publican d’opusculs, de libres o quitament de sits web sus la cultura borbonesa e los parlars locals. Lors coneissenças de la lingüistica son vagas e, per tant, tendon a presentar Borbonés coma una tèrra de transicion entre “lenga d’òc” e “lenga d’oïl”. N’i a que parlan d’una vaga “lenga borbonesa” que seriá un pauc “d’òc” e “d’oïl”. Sentisson una granda fiertat d’èsser dins una zòna de transicion. Una chausa frapanta es que veson totjorn Borbonés coma un ensemble cultural unit.
En partent d’aquelas realitats, lo movement occitanista deu pensar la question borbonesa de manèira seriosa se vòl reüssir una implantacion locala. Li chal avançar en fasa amb los sentiments daus abitants.
Chal arrestar de considerar necessàriament Borbonés coma una partida d’Auvèrnhe. Fòrça Borbonés se dison pas auvernhats. An una memòria istorica distinta.
Chal enregistrar lo sentiment d’unitat de Borbonés, unissent lo Sud e lo Nòrd. Sembla contraproductiu de prepausar un Borbonés talhat en dos, amb un Sud en Occitània e un Nòrd automaticament exclús d’Occitània (una tala proposicion poiriá provocar un refús de l’occitanisme). Au contrari l’occitanisme se deuriá presentar coma un garent de l’unitat de Borbonés.
— L’occitanisme cultural pòt veire lo Borbonés Nòrd, francofòn, coma una tèrra que garda de traças de l’occitan. Chaudriá valorizar aquel susbtrat en relacion amb lo Sud.
— L’occitanisme politic pòt considerar lo Borbonés Nòrd, francofòn, coma una tèrra benvenguda dins un projècte d’Occitània autonòma o independenta. Las populacions serián en tot cas liuras de decidir se voudrián èsser o non dins Occitània. A partir dau present, un paramètre s’impausa: s’una Occitània autonòma vei lo jorn, probable se farjarà a partir de las regions administratiavs actualas, donc comprendrà probable tota la region oficiala d’Auvèrnhe, amb l’essencial de Borobonés ja dedins.
— L’occitanisme politic pòt considerar lo Borbonés Nòrd, francofòn, coma una tèrra benvenguda dins un projècte d’Occitània autonòma o independenta. Las populacions serián en tot cas liuras de decidir se voudrián èsser o non dins Occitània. A partir dau present, un paramètre s’impausa: s’una Occitània autonòma vei lo jorn, probable se farjarà a partir de las regions administratiavs actualas, donc comprendrà probable tota la region oficiala d’Auvèrnhe, amb l’essencial de Borobonés ja dedins.
Precisions
Aquela mena de gestion ja s’experimenta alhors en Euròpa. Lo projècte cultural o nacional daus País Catalans intègra de comarcas de lenga espanhòla dins lo País Valencian. Aquelas comarcas coneisson un sentiment valencian fòrt e lors abitants considèran pas de se separar dau País Valencian.
N’i a que me diràn que chal pausar lo mesme problèma per lo Daufinat, que parla occitan au sud e arpitan au nòrd. Mas lo cas se presenta pas. Los movements culturals daufinencs dau sud aderisson a l’occitanisme istoric, a l’IEO, au Felibritge... Los grops dau nòrd son dins una dinamica arpitana.
Precise ben encara que l’integracion dau Borbonés Nòrd dins Occitània deu pas aver ges de caractèr dogmatic ni obligatòri. Es una opcion facultativa dins la construccion dau país d’Occitània. Ansin volèm respondre respectuosament au sentiment d’unitat borbonesa de la populacion.
En politica lingüistica, vòle pas impausar de fòrça l’usatge de l’occitan en Borbonés Nòrd e eradicar lo francés popular local. L’occitan lai se pòt prepausar coma lenga de cultura, de la mesma manèira que se prepausa de cors de catalan —amb succès— dins las comarcas ispanofònas dau País Valencian.
L’occitan per la comunicacion larja, en Borbonés, a vocacion de prene los traits de l’occitan estandard auvernhat (dins l’esquèma pluricentric, qu’ai ja explicat). E mai se los borbonés se sentisson pauc auvernhats, lors parlars occitans, eles, an de traits dialectals auvernhats.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Qu'es surat que le monde dau borbornés se sentissont pas auvernhats dau tot! Quand èra petiot, en vacancas, avià vist 'na velha femna 'mei una placa de voeitura marcada 03, li avià dit: "Bonjorn dama d'Auvèrnhe..." E elha m'aviá respondut: "Non non non que non!!! Sèi pas una Auvernhata, sèi 'na borbonesa!" Mas èra tot petiot e z-avià pas ren compres... ;-)
Adiu vautres,
Per viure en Lemosin e aver viscut a La Sostrana (Sostrane) en Cruesa, remarquei que los marchés o coneissen pas lu terme "occitan", o se disen alai mai marchés que lemosins o enquera moens occitans.
Qu'es un problema bien vielh, la gent saben ni lu nom de lur linga, ni son territòri fora de lu de lur micro-dialecte. Qu'es entau. E los jòunes, ilhs, ilhs s'en foten.
Alora per me, pense que quò sirà pas aisat de sensibilisar los borbonés a nòstra preoccupacion de lur integracion o non dins l'espaci occitan.
Mercés per ton article totparier. Plan interessant.
Jiròni B.
lu-chapeu.jimdo.com
Per aver viscut 2 ans a Molins, pòde dire que n'i a tres biais diferents d'èsser borbonés. Desjà, los que se disen borbonés, son los borbonés d'oil. Un jorn una collega me disset qu'eran bobonés quitament si eran estachats administravament a l'Auvernhe. Eran pas auvernhats !
Mas lo monde de Montluçon o de Vichèi se pòden dire auvernhats sens problema. Montluçon es mi virat vers lo Lemosin e las Combralahs, Vichèi mai que mai Clarmont que ne'n es un pauc la granda banlèga. Mas tròbe que dins lo biais de parlar francés se sent mai que mai l'influéncia arpitana per queu bocin de Borbonés.
En 1977-1978, a Cucet, au ras de Vichèi, seguissia los corses d'auvernhat a la mòda de Piare Bonaud. Mas las professora emplegava lo mot "occitan". E demest los liceans, quauques parlaires de lenga mairala de la Montanha barbonesa.
L'influs arpitan se fai sentir dinqu'a Vichei e Gannat : chaüta de la dentala intervocalica, morfèma de 1era pers. en -o, segond los testimònis dau sègle XIX, avans que las finalas tomben coma normau dins lo Creissent. Mas maugrat aquò, aquelos parlars demòran ben occitans ( manten de -a liure (chantar minjar), morfologia dels articles (los/las), dels demonstratius, elements de lexic (anar., pas alar/aller). Aquò es estat estudiat per Simonne Escoffier 60 ans en reire. E l'i a agut au mens un escriveire locau vès Vichei, Louis Lasteyras a la fin dau sègle XIX. As rason de tirar l'atencion sus aquela franja extrema de l'occitan, que degun conois...
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari