Aicí en Casamança, los arbres son de gigants. Vestisson la tèrra de lor preséncia benvolenta.
 
Paran lor ramada als cants e als nises dels aucèls o als raions de las abelhas salvatjas. Balhan lor ombra e lor frescura als rituals de la pregària, de la sèsta e del tè. Aparan òmes e bèstias de la cremadura del solelh. Balhan lor fusta als artisans, e lor rusca o lors fuèlhas als mètges.
 
Balhan lor frucha als monins, als aucèls, als mainatges. Balhan lor lenha als fornièrs e a las cosinièras.
 
En pul totes los arbres pòrtan de noms en ‑i:lekki (al plural leɗɗe) es “arbre”, ɓokki (al plural ɓowɗe) es “baobab”, l’arbre elefant que sa rusca sembla mai una pèl de bèstia que non pas una pèl d’arbre. Bantaŋi (al plural bantaŋe) es “formatgièr, l’arbre que son tronc fa de plecs que tomban coma una tòga d’emperaire roman o de Vènus grèga, e que sas brancas servisson de quilhador als voltors. Kahi (al plural kahe) es “caïlcedrat”, l’arbre que geta sas brancas als quatre cantons del cèl. Duutaaji (plural duutaaje) o manngoowi (plural manngooje) es lo mango, dels fruches delicioses penjats naut al cap d’una longa coa. Barkeewi (al plural barkeeje) es la ràfia, que sa rusca fa de fibras e de ligams per tenir ensemble bròcs o rastolhs que serviràn a far de barralhas pel bestiar o de cobèrts pels ostals. La ràfia servís tanben per far de caretas pel Kankoran (ceremònia manding de la fin de la circoncision). Kelli (plural kelle) es l’arbre que sos bròcs plan dreches servisson a far de bastons per menar las vacas (especificament, a l’exclusion de tot çò autre). Jaɓɓi (plural jaɓɓe) es lo tamarin, l’arbre dels jinneeji (singular jinne, los jinns) que sos fruches acidulats (semblan un pauc de barraquets jaunes) son utilizats coma condiment del deliciós ceebu-jën (lo ris al peis, plat wolòf) tant coma basa de preparacion d’un siròp refrescant, remèdi contra la constipacion.
 
Los arbres son l’abric de vidas secretas: atal aqueles dos baobabs de Biaro pròche la vila de Velingara, a l’èst de Kolda, que son lo còs de doas filhas punidas per aver vist la nuditat d’un òme vièlh. Èran doas drolletas aluserpidas que volguèron veire de qué ne virava un jorn qu’aquel vièlh se n’èra anat pissar darrièr una mata. Lo vièlh se’n mainèt, o prenguèt mal e las transformèt en dos baobabs, dos ɓowɗe.
 
Dempuèi aquel temps las drolletas son empresonadas aquí dedins, e cada còp qu’un d’aqueles dos baobabs pren un còp de pigassa o de machete, de sang roge ne raja, la sang d’aquelas doas joventas curiosas que se serián melhor avisadas de s’interessar a la nuditat d’un brave gojat de lor atge que non pas d’un vièlh colhon repotegaire.
 
Lo jaɓɓi tanben, arbre dels jinne, aqueles dobles invisibles dels òmes, se ne tombatz ne tombaretz sèt còps en rebombissent sèt còps pel sòl. Sas brancas servisson, en tustant dessús, a sonhar los fòls e las malautiás mentalas.
 
Los arbres en Casamança son de predas pels òmes e per lo fuòc. Aicí coma endacòm mai, per far de lenha o de carbon, o tot simplament per desgatjar l’espaci, per bastir rotas o ostals, los arbres son copats e las drolletas dedins amb eles. Los jinneeji se pòdon anar far veire endacòm mai.
 
Dins un país ont i a pas de proteccion contra l’incendi, los fuòcs de brossa acaban d’afrabar çò que l’òbra de l’òme aviá esparnhat. Lo fuòc o crèma tot, arbres e bèstias, los aucèls blaus de la selva en fuòc cèrcan refugi sus las rotas ont se fan esclafar pels veïculs. Las escòlas e los collègis, “abrics provisòris” bastits de canissas e de palha, crèman tanben.
 
Atal d’arbres n’i a de mens en mens, que nos porgisson lor tranquillitat protectritz e salvadoira. Cal anar a las broas de Niokolo Koba, a l’extrèm sud-èst de Senegal, per aver una idèa de çò que poguèt èsser la selva originala. Lo desèrt s’espandís.
 
Mas d’òmes acarnassits, coma l’Adama Caam, de l’associacion SYSED (Sinergia Senegalesa per l’Educacion e lo Desvolopament) bailejada per l’amic Baydi Njaay, semenan de granetas dins de pichonas saquetas de plastic per i far butar d’arbres, d’autres coma lo ministre senegalés Haidar El Ali s’entestardisson a promòure la reforestacion, d’autres a la Calandreta de Carcassona son pro caparruts per far butar de granetas de baobab.
 
Tot aquò per que se pòsca encara longa mai gaudir de la fòrça caparruda que rondineja dins la sang dels arbres, una fòrça misteriosa qu’a per nom: la Vida.
 
 
Kolda lo 1r de mai de 2014
 
 
 
 
Bruno Peiràs
(en interim d’Abdul Jallo, conegut tanben coma “l’Aurelian”)


 
 







Per sosténer lo projècte, n'avèm encara besonh.