I a a còps eveniments annaus que ritman las sasons deu medish biaish que la pravada deu legumatge, las lunas e lo cambiament de temps. Au mes de mai, après lo passacarrèra deu purmèr deu mes, la crompada deu muguet, las dimenjadas perlongadas, e abans la dubertura deu hestenau de Canas que davanteja eth medish lo tornei de Roland Garros, torna lo Concors Eurovision de la Cançon. Eveniment adara pèherrat dens lo paisatge europenc dempuèi 1956, aqueste prèmi musicau me lhèva unas soscadissas:
 
 
Jornalistas franceses condescendents
 
Jo, usarèi pas deu ton trufaire adoptat sistematicament dempuèi unas annadas peus jornalistas franceses quan parlan deu concors. Sabi pas perqué, mès poden pas evocar l’eveniment sus un gran mèdia francés shens de hornir dens la frasa lo mot “ringard” o “démodé”. Lo Concors Eurovision es un espectacle unic, dambe un pialat de participants, pas mès modapassat que non pas Des Chiffres et des Lettres o una redifusion de Derrick, e au contra resèrva a còps suspresas coma l’am vist particularament ongan.
 
Que los jornalistas se trufan sistematicament, es una causa, mès que los quites comentators estacats a relatar l’eveniment s’emplegan a criticar lo concors qu’an de comentar es quicòm de susprenent e d’unic dens l’istòria de la television. Com ac ditz lo reproèr: “Se vos agrada pas, ne desgostatz pas los autes.”
 
En 2006, los jornalistas franceses Michel Drucker e Claudy Siar se devón desencusar après la finala pr’amor deu ton jutjat injuriable que prengón, sustot de cap au grop que ganhè, lo grop de heavy metal finlandés Lordi.
 
 
Praubèr lingüistic
 
Teoricament, aqueste concors pòt representar una taula d’enairada de las bonas ende las lengas e la promocion de la diversitat lingüistica en Euròpa. Los paises qu’an botat en valor lo mès sovent sas lengas minorizadas son … França (!): creòle (1992, Monté la riviè - Pujar lo riu), còrse (1993, Mama Corsica), breton (1996, Diwanit Bugale – Florissètz, dròlles) mès sustot purmèr … Austria (!!): vienés (1971, Musik­ – Musica), voralbergés (1996, Weil’s dr guat got – Pr’amor que te sentisses plan), estirian (2003, Weil der Mensch zählt – Pr’amor que l’uman compta), mühlviertlerisch (2012, Woki mit deim Popo – Bolèga-te lo tafanari).
 
Après, trobam una apareishuda deu gaelic irlandés (1972, Ceol an Ghrá – La musica de l’amor), deu romanche (1989, Viver senza tei – Víver shens tu), deu napolitan (1991, Comme è ddoce’o mare – Com es doça la mar), deu, deu samogitian (lenga de Lituania, 1999, Strazdas – lo tord), deu võro (lenga d’Estonia, 2004, Tii – lo camin) de l’odmort dambe un títou anglés (Party for everybody – La fèsta ende totis), cantat per una remarcabla còla de bàboishka.
 
Uns paises an pas tampauc esitat de presentar cançons dens lengas que son pas oficialas sus lor territòri: lo tahician per Monegue (2006, La coco-dance), lo romaní per la Republica Chèca (2009, Aven Romale – Venguètz, los Ròms) e lo swahili per Norvègia (2011, Haba haba – Pauc a pauc).
 
De notar que lo catalàn es present per la participacion d’Andòrra e que, se Belgica en 2003 a presentat una cançon dens una lenga imaginada ende contornejar los problèmas lingüistics deu país, l’Esperanto n’estó pas jamès encara utilizat.
 
Mès aquò, per malastre, son los arbes qu’escónen la seuva. Dempuèi de 1966, lo règlament deu concors autreja aus cantaires l’utilizacion de la lenga de lor causida, çò qu’a per resulta que la màger part de las cançons son en anglés. Un país, me soi desbrombat quin, èra un jorn fièr de díser que lo tèxte de la lora cançon èra estada quitament compausat per un Britanic vertadièr, çò que muisha plan lo nivèu d’autocolonialisme dinc au quau podèm arribar.
 
De mès, l’emission era medish de debana gaireben exculivament dens aquesta lenga, la sola jurada qu’emplega un aute idiòma end’anonciar sas resultas es la jurada francesa, sauvadora (a l’endefòra, solide) de la pluralitat culturala.
 
 
Dusau division musicala
 
Çò d’estonant es que, se la tòca deu concors es de perpausar una cançon que va agradar au mès gran nombre, nos podèm aténguer a un eslit de melodias aisidas de brembar, dambe introduccions energicas, gimmicks a ne poder pas véser la fin, repics en·hadaires, grasilhas d’acòrds gahècas, en uns mots cançons hargadas especialament end’estar un tube o un hit, un succès popular, se volètz.
 
E ben, non pas. Es estranh de constatar que dambe lo nombre de compausitors que compta lo continent, las cançons perpausadas son d’un nivèu sensiblemant inferior a çò que’s pòt ausir a la ràdio. Una mena de dusau division de la cançon. De tot biaish, la causida de las òbras son plan sovent escuranhosas, degun sap pas de cap a qui se virar per ensajar de participar e, per exemple, perpausar una cançon en occitan. Ac sabóssetz, contactar lo Jornalet.
 
Las melodias que podèm díser “etèrnas” son pas jamès estat una troperada dens l’istòria deu concors e se poden comptar dambe los dits d’una man.
 
Podèm citar totun: Non ho l’età (Gigliola Cinquetti), Poupée de cire, poupée de son (France Gall, mès signat Serge Gainsbourg!), Puppet on a string (Sandy Shaw), Waterloo (Abba), e l’excellent Hallelujah (Gali Atari & Milk and Honey).
 
 
Problèmas politics e geografics
 
Lo trèit caracteristic màger d’aqueste concors musicau es que cada caçon representa un país e las juradas tanben. D’aquò una seguida shens de fin de pelejadas politicas o geograficas, que comencèn en 1964, quan la participacion d’Espanha e de Portugal causè una controvèrsia pr’amor deu caractère non-democratic de lors govèrns miats per Franco e Salazar.
 
Après las tensions entre Grècia e Turquia, lo remplaçament per cadenas arabas de la cançon isrealiana per una publicitat (1978), lo cambiament de títol de la cançon georgiana We don’t wanna put in (Lo volèm pas prénguer en compte) comprés coma We don’t wanna Putin (Volèm pas Putin), las tensions entre Armenia e Azerbaidjan, lo public d’ongan s’es particularament hèit remercat per ahups de cap a las cantairas e a la jurada russas.
 
En 2007 e 2008 una polemica, pertoquè l’eliminacion deus paises de l’Oèst per una suspausada conspiracion de paises de l’Èst.
 
D’un aute costat, pareish evident que complicitats amicalas entre vesins o paises culturalament pròches se hèn sentir. En 2014, la jurada de Moldavia balhè los punts mès importants a Russia, Ucraïna e Romania. Las juradas deus paises escandinaus son coneishudas coma las que s’entrebalhan punts “a tu - a jo”, quan totis an remercat la mansuetud deus Chècs endeus Eslovacs, e recipròcament.
 
L’aspècte musicau, atau, es meslèu deishat de costat.
 
 
La barba de Conchita
 
Ongan, la victòria d’un trasvestit barbut austriac deu nom de Conchita Würst a escapat a degun. Se la tòca èra de balhar un signe estinglant ende promòver l’egalitat de drets deus omosexuaus, de hèr càder los prejutjats e de lutar contra l’omofobia, se pòt díser qu’es una escaduda de las bèras. Se lo Concors Eurovision de la Cançon pòt estar utile ad aquò, perqué pas.
 
Mès çò que ganhan d’un costat, lo perdèm de l’aute, es a díser que l’aspècte musicau passa tanben atau au dusau plan. La cançon olandesa Calm after the Storm deu grop “The Common Linnets” m’a semblat dètz còps mès interessanta e milhor compausada, dens la tralha d’una Chrissie Hynde de la mès bèra epòca deus Pretenders.
 
 
Aquò rai
 
Deu son costat, la mostacha francesa, drin “stromaesca”, rostida e pelada per la barba austriaca, ne s’ameritava benlèu pas una culhèra de husta tan pesuga.