Un palhet de plastic colorat espandit pel sòl, una toalha verda per aculhir “la bòla” e nosautres uèch de cocolons a l’entorn: “anem, cal manjar!”.
 
Partir luènh de son Roergue natal per un brieu es pas forçadament aisit. E òc! Entre salsissa de la pèrga, fetge gras de la mameta, magret rostit del papà o pastís, farsons e autres plats delicioses de la mamà, cossí far per trobar un endrech ont òm manja tan plan coma en Avairon? Totes los roergasses me comprendràn, ne soi segur! 
 
En causissent Senegal, un quiti roergàs chauvinista coma ieu pòt pas èsser decebut per la gastronomia! Ai manjat tantes plats diferents pendent aqueles sièis meses que pòdi pas tot descriure ara. La frucha es estada especialament una plan bona descobèrta per ieu: papaias, mangos, frucha de liana, tamarinds, josibas, pompelmós, etc. Çò que cal notar abans tot es lo biais de prene lo repais dins una familha musulmana senegalesa. Encara un còp, los aspèctes de solidaritat e de convivéncia dominan. Un sol plat es servit e tota la familha i manja dedins, amb la man per la màger part e amb una culhièra per los occidentalizats. Sola la man drecha pòt èsser utilizada, l’autra servís a far d’autras causas incompatiblas amb lo manjar. Pels esquerrièrs subretot: se cal pas enganar! Tradicionalament, lo cap de familha (sovent lo paire) s’assèta cambas crosadas mentre que femnas e enfants se meton de cocolons o a genolhs sens cambiar de posicion de tot lo repais.
 
Se n’i a un que capita pas a espeçar sa carn, crida “ajuda!” e qualqu’un l’ajuda en tirant sul tròç de carn resistent. Pas d’escudèlas, pas de cobèrts, solament un grand plat sonat “bòla” ont tot es partejat. Cadun manja çò que se trapa davant el e va quèrre al mièg un bocinon de peis (fòrça consumat, especialament lo thiof), de carn o de legum... Cadun se pòt levar un còp sadol mas cal saber que lo primièr ausirà de segur de la boca de la cosinièra: “As pas pro manjat! Te cal manjar mai!”. En aquel cas, en país pul, podètz respondre “jaraama” (mercés), “mi hari” (soi sadol). Çò que demorarà al mièg serà balhat als talibes (joves mendicants de las escòlas coranicas) que venon quèrre l’almòina dirèctament dins los ostals: atal pas de degalhatge!

Lo ceebu-jën (wolòf), segurament lo plat mai conegut e mai apreciat pels senegaleses es, coma son nom o indica, de ris (ceeb) al peis (jën) pro sovent accompanhat d’un bocin de yet (mollusc secat sus las plajas) e de qualques tròces de legum (carròtas, caulets, cojas, naps o jaxatu) per la mesa en pagina coma diriá l’autre. Lo maafe gerte es un plat manding a basa de ris blanc e de salsa de pasta d’araquida. Lo yaasa poulet, lo qu’estimi mai, es un plat wolòf a basa de ris e de salsa a las cebas amb de polet e d’òli d’araquida. Lo suppu kannje, qu’aimi fòrça tanben, es un plat a basa de ris e de salsa al gombo amb d’òli de palma. Lo kaldu es un plat diòla a basa de peis, de ris, de cebas e d’òli de palma. Lo mbaxal, fòrça apreciat pel Baydi, es un plat wolòf que manjam pro sovent de ser e qu’es de ris pegós amb de carn. Lo mooni, qu’es de milh menut bolhit, es un plat manding que se manja fòrça dins los vilatges, especialament pel dejunar. Lo cakri, preparat a partir de coscós de milh bolhit e acompanhat de lach calhat, es un plat pul tanben fòrça manjat dins los vilatges. Çò meteis per lo gosi mas a basa de ris bolhit. Aqueles plats necessitan totes d’oras e d’oras de trabalh. Las valentas, las femnas, fan cada jorn d’ajustaments de gostes e de colors que son un vertadièr plaser per las papillas e pels uèlhs. Mancan pas d’aprestar las salsas deliciosas a basa de pebròt (gille en pul) o d’agreta de Guinèa (follere). Fan tanben çò qu’apèlan lo “burre de lach” qu’es liquid e que se fa amb de lach de vaca.
 
Aquesta lista de plats pas pro provesida mòstra ça que la que lo ris ocupa una plaça importanta dins l’alimentacion senegalesa. Pr’aquò lo Baydi me disiá que dins son vilatge, al nòrd del país, coneissián pas aquela cereala abans 1973, annada ont i aguèt una secada de las grandas que condemnèt totas las culturas de milh menut, de milh o de milhòca. Lo ris arribèt alara d’Asia pels batèls que s’amarravan a Saint-Louis, vila ont viviá Penda Mbaye qu’inventèt la recèpta del ceebu-jën, ara vengut plat nacional! Mas abans las annadas 70, ges de ris èra importat e solas las cerealas localas cultivadas dempuèi de sègles sus aquelas tèrras èran consumadas. Pels puls, lo lach representava e representa encara (gosi, cakri, etc.) una part importanta de l’alimentacion, consumat fresc, calhat o en burre. Ara lo ris domina totas las autras cerealas. Lo país depend en quasi totalitat de las importacions. Sola Casamança es pro asagada per produsir un pauc de ris, apelat marro faro (lo ris de la risièra), plan melhor que lo d’Asia. L’annada d’un païsan de Casamança depend doncas de la quantitat de ris qu’aurà pogut produsir pendent l’ivernada. Plan sovent ne produsís pas pro!
 
Per acabar, soi plan content d’aver plan manjat, e Dieu mercés, mas pòdi pas oblidar qu’un grand nombre de personas an pas pro per s’avidar. Lo ris constituís plan sovent l’unic aliment consumat e cosinat amb lo famós “cube Maggi”, per relevar lo gost… La setmana passada vistalhèrem una escòla, vegèrem sa cantina, jos un mango plan bèl ont los mainatges manjavan solament de ris, sens salsa, sens peis, sens res… e lo director nos fisèt qu’èra lo meteis menut cada jorn… Espèri solament qu’un jorn cada senegalés se pòsca avidar en aprofechant la riquesa gastronomica del sieu país.