Aquesta serà segurament la miva darrèra Cronica deu Cèdre, pr’amor que l’aventura libanesa s’acaba aqueste estiu, damb un retorn au país. Com l’avèvi pas encara hèit, voldrí aqueste còp evocar la question d’un Liban occitan, a partir de las marcas actualas de la preséncia tolozenca a l’Edat mejana, quan seré pas qu’ua part infima de l’istòria complèxa e plena de colonisacions d’aquesta region deu Mond[1]. Tanpòc pòt pas èster un subjècte de fiertat patriotica entà nosautes, pramor que la preséncia tolosenca en tèrra mejan-orientala escasoc pendent l’epòca herotja de las crotzadas…
 
Pr’aquò, es interessant de conéisher melhor aqueste pan de l’istòria nosta e lora, sovent amagat peus libes franceses. Subretot que la descobèrta de la civilizacion aràbia, tant per Andalosia com per le Levant, avoc segurament ua influéncia grana sus la civilisacion trobadorenca occitana, coma ac escrivoc l’especialista deu trobar En Henri Iréné Marrou[2]. Enfin, veiram tanben que, per èster pas anjos dins aqueras guèrras, les tolozencs se hascón sovent remarcar entre tots les Franjs – nom balhat peus Arabis a tots les crotzats, per referéncia aus Francs[3] – mercés a un comportament més dobèrt e ua interaccion mès grana damb las poblacions invasidas, segon les quites mots deus cronicaires arabis deu moment[4].
 
Parlam donc deu periòde de la conquèsta e deu Comtat de Trípol, entre le sègle XI e le sègle XIII, més o mens. Entre tots les caps deus crotzats, un deus més importants, le guerrèr més citat peus cronicaires arabis, es Raimon de Sant-Gili, comte de Tolosa, IVen deu nom,  “installat a l’entrada“ de Trípol tanlèu 1103[5], on hè contrusir un fòrt, que les Tripolitans le van nomar dinc a ara, au sègle XXI,  “Qalaat Santdjili “[6], de l’occitan arabizat, e que se pòt encara véser e visitar, quan seré en maishanta conservacion, a costat deu centre istoric de la grana vila libanesa deu Nòrd. Tanben, construsiscoc un aute casteràs dins la vila de Jebeil (tanben nomada Byblos peus Grècs), qu’a l’epòca prengoc le nom occitanizat de Giblet, segurament pramor d’ua semblança damb Gili. Aqueth tanben contunha de hèr la bohòla au ras deu portet toristic. Mès le comte escaigoc pas de prénguer la vila de Trípol e moriscoc dins le siu castèth tripolitan on sembla qu’i demòra encara auèi la tomba…[7] Estoc son hilh Bertran que conquistoc la vila en 1109, quate ans aprèp la mòrt de son pair. Alavetz, comencèc l’istòria deu Comtat de Trípol.
 
Se le pair Sant Gili se hagoc remarcar subretot per ua fòrça —e un coratge— e tanben ua violéncia grana dins les combats, en contre, son aute hilh, Raimon III de Trípol —Raimon V de Tolosa— estoc hòrt més estimat peus Arabis. Cau plan díser que le mond arabi èra dirigit alavetz per le gran Salaheddin, esperit dobèrt e tolerant que sabèva demorar respectuós e magnanime fàcia l’invasidor, quan eth le respectèva pas ça que la. Les cronicaires arabis notàvan plan la diferéncia importanta entre Sant Gili e les autes franjs. Parlava l’arabi e s’interessava au Coran, e se permetèva d’encontrar les scientifics e intellectuaus arabis. Tant per son fisic com per sa cultura, Raimon les pareishèva fòrça mès pròishe que les guerrèrs nordics:
 
 “Fòrça brun, lo nas en bèc d’agla, parlant correntament l’arabi, lector atentiu dels tèxtes islamics, Raimon seriá passat per emir sirian coma los altres se la seuna grandesa non traïssiá pas las seunas originas occidentalas“[8].
 
Sovent comparat au quite Salaheddin per la siva saviessa com per la siva tolerància, l’aliança momentanèva entre les dus caps militars e politics non estonèn pas cap les analistas arabis:
 
 “Non i aviá pas, entre los Franj d’aquel temps, nat òme mai coratjós ni mai savi que lo senhor de Trípol, Raimon Ibn Raimon as-sanjili. […] Èra ambiciós e fòrt volontava de venir rei [de Jerusàlem]. Pendent un temps, n’assegurava la regéncia, mas foguet lèu apartat. Tant venguèt plen de rancòr qu’escriguèt a Salaheddin, se botèt als seus costats e li demandèt de l’ajudar a venir rei dels Franj. “[9]
 
E mèma se Raimon accèpta de seguir, contra la siva volontat, la decision deus crotzats de combàter Salaheddin un còp més —çò que rompèc l’aliança— podem, çò me sembla, considerar aquestes ligams e escambis com significatius d’un biais particular de véser le mond e l’aute, que non diu pas èster complètament estrangièr a la valors defendudas per la civilisacion occitana d’aqueths temps. Segur, desbremberam pas tanpòc que la tòca principala demoràva ua volontat de conquèsta e de manipulacions politicas (“vénguer reis deus franjs “). Mès ça que la, se les quites cronicaires enemics deu moment ac tròban remarcable, tanben nosautes ac podem considerar atau auèi.
 
Donc, en mès de tots aquestes fèits de guèrra, caudré pas desbrembar tanben les escambis culturaus e artistics que se desvelopèn a costat. Cadun sap plan qu’es dins aqueste Comtat de Trípol que le trobador Jaufre Rudel, aprèp aver tant saunejat e poetisat sus la comtèssa d’enlà, decidiscoc, ça ditz la legenda, de se’n anar rejùnher la bèra, e que moriscoc dins un aubèrgue a costat deu pòrt de Trípol, dins les braces de l’aimada. Aquera polida istòria de fin’amor nos poiré díser més auèi. Nos poiré parlar d’ua atraccion, d’un interés mutuau entre las ribas de la mare nostrum, d’ua cultura mediterranenca que sap subrepassar e desconstrusir le famós conflicte de civilisacion orient-occident, e tornar botar en lum les ligams istorics entre nosautes tots. E en particular, d’ua cultura d’òc capabla de balhar un aute punt de vista suus rapòrts entre nòrd, sud, èst e oèst de la mediterranèa, a condicion de la plan conéisher, aquera cultura, e de balhar un sens modèrne e pertinent a las valors de convivéncia e de paratge (l’amor, le vos dèishi per çò intime…). L’istòria la nos podèm pas cambiar, mès podem per contre causir les eròis que volèm…
 
Serà donc mon darrèr mot dempèi aqueste Liban tant polit e tant complèxe. Ua region que tostemps a atirat las envejas e las gelosias extèrnas, servidas per conflicts intèrnes (politics, confessionaus, etc…). Mès meslèu que de parlar deus —nombroses— problèmas politics e sociaus actuaus, aimi més de vos mandar, com ultim imatge deu país, l’aulor deus arguilets dins les estanquets e la deu cafè per las ruas, le lugrejar deu sococ sus la mar e la claror de la lua que puja darrèr las montanhas, la cacofonia deus claxons de las veituras e le murmura de l’od, las campanas de las glèisas qu’acompànhan le cant deu muezzin, las andetas deu còs de las dançairas e la fiertat deus òmes, le vent d’estiu sus las terrassas, e un bon gòt d’araq dins la man, solide!
 
Aicí le país de l’amor de lonh, adishatz, e yalla bye!