Opinion
La Chovaishia veng pas d’un album de tintin
Es pas de créser coma i a pòbles qu’an besonh d’un agent de premsa e d’autes non pas. Se comparam lo pòble tatar e lo pòble chovaish, vesèm lèu qu’un es coneishut e l’aute fòrça mensh. E totun, aquestas duas republicas autonòmas de Rússia son vesinas.
Ende trobar aqueste beròi país drin magic qu’es Chovaishia, vos calerà anar dinc a Moscòu. Puèi, vos calerà arribar a la gara de Kazan (Казанский вокзал) una de las nau garas de la vila. Aqueste edifici a la particularitat de’s trobar sus la plaça enchafrada “Plaça de las tres garas “ (Lo nom oficiau en rus: Комсомoльская плoщадь, plaça deu Komsomòl) on, l’atz comprés se costejan tres estacions ferroviàrias: la de Leningrad (Ленингра́дский вокза́л), la de Iaroslavl (Ярославский вокзал) e la de Kazan. Aquesta darrèra desservís la region de la Vòlga mejancèra. Crompatz un bilhet endeu trin de nueit, la magia contunha.
Solide passaratz la nueit en batalar dambe los vòstes companhs de compartiment que vos balharàn de qué minjar (e benlèu de qué béver) dens un ambient fòrça amistós.
A las aubetas, devararatz a Chebocsari (en chovaish Шупашкар), lo capdulh de Chovaishia. La distància entre Moscòu e Chebocsari es comparadera dambe la que dessepara París de Tolosa. La grandor de las duas vilas chovaisha (468 725 poblants ongan) e occitana tanben. Una sola diferéncia d’importància: la Vòlga, quitament s’es pas sonque mejancèra es fòrça larga e fòrma una concha on los batèus que venguen de Kazan (capdulh de la republica deu Tatarstan) hèn lo reviret ende se’n tornar. Empacha pas, l’invèrn, d’i véser camions traversar lo riu torrat, pr’amor que, quan es torrat, es torrat !
Un aute punt comun dambe la Vila Ròsa: possedís tanben una “ciutat de l’espaci “, fòrça mès modèsta, mès que testimònia de l’origina chovaisha deu cosmonauta sovietic de las annadas siessanta Andrian Nicolaiev e de son collèga mès joen Nicolai Bodarín. Es en hèit un petit musèu.
Lo pòble chovaish es pacific, e coneishut màgerment per çò que son eths los famoses “naulèrs de la Vòlga “ de la cançon, s’estant hèit una especialitat dens aquesta activitat.
Se uei lo dia practican la religion ortodòxa, se desbromban pas per tant las tradicions deus temps on èran animistas, e nombrosas ceremonias paganas son encara practicadas, tostemps en ligason dambe los cicles de la natura, la fertilitat, lo sorelh, etc … Lo quite drapèu nacionau representa l’àrber de vida, simbèu de renavida, acompanhat de tres solelhs.
La republica autonòma es tanben coneishuda per son art de la broderia tan importanta dens los rapòrts sociaus (se podèva saber en tot espiar la ròba se la hemna es rica, quants dròlles a, quantas vacas possedís, se demòra au ras d’un riu, com gran es son ostau, etc …), sons vestits tradicionaus fòrça rics, lo bonet de las hemnas hèit de pèças de moneda (Тухья, “tóhia “ véser imatge) que, dubèrt suu dessús, muisha que la dauna es maridada.
Los poblants deu país son de raça blanca mès lor cara, sovent fòrça bèra e natra, muisha una origina eurasiana qu’evòca l’Orient. Las hemnas chovaishas son celèbras per la lora beutat.
Lo béver tradicionau, lo qu’acompanha totas las ceremonias paganas es … la cervesa. Lo país es un important productor dempuèi bèra pausa e a Chebocsari un musèu l’es consacrat.
Los pòble chovaish es de soca bulgara, e per aquò son aperats los “protobulgars “, mès lor lenga, que s’escriu dambe l’alfabet cirillic, aparteng a la familha de las lengas turcas, quitament s’es la mès aluenhada deu turc d’Anatolia. Los fonèmas son tròp diferents ende qu’i aja intercompreneson. Per exemple, las inicialas y deu turc correspónen a un ç que’s prononcia coma una “sh “ molhat, çò que nos balha yol en turc (vos brembatz deu filme que recebó la palma d’aur a Canas en 1982?), “lo camin “ que correspón en chovaish a çул, prononciatz “shiol “.
La particularitat de la lenga que le balha sa grana doçor es que gaireben totas las consonantas son sonòras a l’endehens d’un mot. Per exemple, lo nom deu capdulh Шупашкар, se s’escriu “shopashkar “, se prononça meslèu “shobajgar “. Peus manlhèus a d’autas lengas e transcríver una consonanta shorda, las letras son dobladas.
E, solide, la lenga chovaisha, quitament s’es oficiala suu territòri de la republica autonòma, es minorizada e doncas en dangèr. La premuda deu rus es fòrta e la transmission, solide mès bona au campèstre que non pas a la vila, sembla drin se pérder, a maugrat deus esfòrces de la associacions de reviscòl e de sauvagarda.
Una situacion que vos bremba benlèu quicòm?
Espèri aver jogat lo ròtle de l’agent de premsa que manca a Chovaishia e qu’aqueste petit tèxte vos a balhat l’enveja d’i anar hèr una passejada.
Ende trobar aqueste beròi país drin magic qu’es Chovaishia, vos calerà anar dinc a Moscòu. Puèi, vos calerà arribar a la gara de Kazan (Казанский вокзал) una de las nau garas de la vila. Aqueste edifici a la particularitat de’s trobar sus la plaça enchafrada “Plaça de las tres garas “ (Lo nom oficiau en rus: Комсомoльская плoщадь, plaça deu Komsomòl) on, l’atz comprés se costejan tres estacions ferroviàrias: la de Leningrad (Ленингра́дский вокза́л), la de Iaroslavl (Ярославский вокзал) e la de Kazan. Aquesta darrèra desservís la region de la Vòlga mejancèra. Crompatz un bilhet endeu trin de nueit, la magia contunha.
Solide passaratz la nueit en batalar dambe los vòstes companhs de compartiment que vos balharàn de qué minjar (e benlèu de qué béver) dens un ambient fòrça amistós.
A las aubetas, devararatz a Chebocsari (en chovaish Шупашкар), lo capdulh de Chovaishia. La distància entre Moscòu e Chebocsari es comparadera dambe la que dessepara París de Tolosa. La grandor de las duas vilas chovaisha (468 725 poblants ongan) e occitana tanben. Una sola diferéncia d’importància: la Vòlga, quitament s’es pas sonque mejancèra es fòrça larga e fòrma una concha on los batèus que venguen de Kazan (capdulh de la republica deu Tatarstan) hèn lo reviret ende se’n tornar. Empacha pas, l’invèrn, d’i véser camions traversar lo riu torrat, pr’amor que, quan es torrat, es torrat !
Un aute punt comun dambe la Vila Ròsa: possedís tanben una “ciutat de l’espaci “, fòrça mès modèsta, mès que testimònia de l’origina chovaisha deu cosmonauta sovietic de las annadas siessanta Andrian Nicolaiev e de son collèga mès joen Nicolai Bodarín. Es en hèit un petit musèu.
Lo pòble chovaish es pacific, e coneishut màgerment per çò que son eths los famoses “naulèrs de la Vòlga “ de la cançon, s’estant hèit una especialitat dens aquesta activitat.
Se uei lo dia practican la religion ortodòxa, se desbromban pas per tant las tradicions deus temps on èran animistas, e nombrosas ceremonias paganas son encara practicadas, tostemps en ligason dambe los cicles de la natura, la fertilitat, lo sorelh, etc … Lo quite drapèu nacionau representa l’àrber de vida, simbèu de renavida, acompanhat de tres solelhs.
La republica autonòma es tanben coneishuda per son art de la broderia tan importanta dens los rapòrts sociaus (se podèva saber en tot espiar la ròba se la hemna es rica, quants dròlles a, quantas vacas possedís, se demòra au ras d’un riu, com gran es son ostau, etc …), sons vestits tradicionaus fòrça rics, lo bonet de las hemnas hèit de pèças de moneda (Тухья, “tóhia “ véser imatge) que, dubèrt suu dessús, muisha que la dauna es maridada.
Los poblants deu país son de raça blanca mès lor cara, sovent fòrça bèra e natra, muisha una origina eurasiana qu’evòca l’Orient. Las hemnas chovaishas son celèbras per la lora beutat.
Lo béver tradicionau, lo qu’acompanha totas las ceremonias paganas es … la cervesa. Lo país es un important productor dempuèi bèra pausa e a Chebocsari un musèu l’es consacrat.
Los pòble chovaish es de soca bulgara, e per aquò son aperats los “protobulgars “, mès lor lenga, que s’escriu dambe l’alfabet cirillic, aparteng a la familha de las lengas turcas, quitament s’es la mès aluenhada deu turc d’Anatolia. Los fonèmas son tròp diferents ende qu’i aja intercompreneson. Per exemple, las inicialas y deu turc correspónen a un ç que’s prononcia coma una “sh “ molhat, çò que nos balha yol en turc (vos brembatz deu filme que recebó la palma d’aur a Canas en 1982?), “lo camin “ que correspón en chovaish a çул, prononciatz “shiol “.
La particularitat de la lenga que le balha sa grana doçor es que gaireben totas las consonantas son sonòras a l’endehens d’un mot. Per exemple, lo nom deu capdulh Шупашкар, se s’escriu “shopashkar “, se prononça meslèu “shobajgar “. Peus manlhèus a d’autas lengas e transcríver una consonanta shorda, las letras son dobladas.
E, solide, la lenga chovaisha, quitament s’es oficiala suu territòri de la republica autonòma, es minorizada e doncas en dangèr. La premuda deu rus es fòrta e la transmission, solide mès bona au campèstre que non pas a la vila, sembla drin se pérder, a maugrat deus esfòrces de la associacions de reviscòl e de sauvagarda.
Una situacion que vos bremba benlèu quicòm?
Espèri aver jogat lo ròtle de l’agent de premsa que manca a Chovaishia e qu’aqueste petit tèxte vos a balhat l’enveja d’i anar hèr una passejada.
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Dues precisions lingüístiques sobre el txuvaix:
- Шупашкар es pronuncia (amb grafia occitana) "Shobashkar". En els mots txuvaixos no hi ha cap diferència fonològica entre consonants sordes i sonores (fet poc usual en les llengües del món). En principi p, t, k, s, sh, etc. es pronuncien sordes, excepte si estan soles entre vocals o consonants sonores (m, n, l, r, v). Per això a Шупашкар la "п" se sonoritza, però no "ш" o "к". De fet, la sonorització solia ser un poc més feble que en les nostres llengües (no feien exactament b, d, g, z, j, etc.), però per influència del rus la sonorització és ja molt sovint igual que en la llengua dominant.
- Тухья té accent tònic a la a (я) final. En txuvaix l'accent recau en l'última vocal que no sigui ă o ĕ. Si la paraula només té aquestes dues vocals, llavors recau en la primera vocal. La lletra я, per cert, no existia en l'ortografia txuvaixa abans de mitjan anys 30 del segle XX (s'escrivia йа). Va ser llavors quan van reformar l'ortografia perquè seguís les normes del rus. La idea és que l'única cosa important és que la gent sàpiga llegir i escriure rus, per la qual cosa, se suposa, que si escriuen йа en txuvaix, ho escriurien també en rus i farien faltes d'ortografia. Per això les paraules d'origen rus s'escriuen i es pronuncien igual que en el rus (p. ex. литература). Així doncs, l'ortografia que tenen ara és russocèntrica i poc basada en les particularitats del txuvaix mateix.
Un beròi viatge tà ua destinacion de las raras.
Be n'i auré tà contar sus l'istòria deus Bulgars de Vòlga, un pòble deus fascinants.
Quan lo capdau rús Vladimir (enqüèra drin mei que mitat víking) e voló unificar las tribús eslaus, que's pensè de daishar lo paganisme e d'adoptar lo monoteïsme.
Alavetz qu'envièc ambaishadas taus quate quartièrs :
- ua taus Bulgars de Vòlga, qui en aqueth temps èran musulmans,
- ua taus Kazars de la mar Caspiana, deus quaus lo khagan, per un asard de l'istòria èra de confession judaïca,
- ua taus "Romans" d'occident a Colonha,
- e ua tau basileus de Bisanci.
Au tornar, los emissaris que'u contèn çò qui avèn vist e Vladimir que's daishè lèu convéncer que la religion de Bizanci èra la de qui'u calè, non pas per consideracions teologicas, senon pr'amor de l'esplendor shens rivau de la ciutat deus grècs. Atau Russia que vadoc ortodòxa — mes que seré poduda estar judiva o musulmana…
Los Bulgars que's disèn descendents deus Huns, e los lors khans arrèrhils d'Attila. Mes que sembla lo nom "bolghar" que volosse díser "mesclanha" e que sian estats ua confederacion de tribús nomadas de totas cauçs, coma mantun pòble de l'estèpa, dab tipes indo-europèus e turco-mongòus amassa, e turcs de lenga e de cultura.
Que daishi aus especialistas la cuenta de destrigar l'istòria e la legenda en tot aquerò !
Mercés plan Domergue ende las precisions. Va plan lavetz ende Chovash shens de "I".
Mes òc, en Chova(i)shia per las vacanças venentas !
Es un article fòrça instructiu, grandmercé.
Me permeti una precision. En realitat, los "protobulgars" son pas los chovashes mas los ancessors dels chovashes.
Los "protobulgars" (o "bulgars" ancians) èran un pòble turqués installat a l'extrèm èst d'Euròpa a l'alba de l'Edat Mejana. Se devesiguèron en doas brancas:
— Una branca s'installèt vèrs Vòlga e es a l'origina de l'actual pòble chovash, de la lenga chovasha (qu'es ben turquesa) e del país de Chovashia.
— Una autra branca envasiguèt los Balcans, perdèt sa lenga turquesa e adoptèt la lenga eslava locala e, pasmens, donèt a la populacion eslava locala lo nom de "bulgars".
(Val mai escriure "chovash" sens "i" davant "sh" car es un mot exotic, es pas un mot d'origina gascona).
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari