Opinion
Lo galò, l’autra lenga bretona
Bretanha es fòrça diferenta d’Occitània. Aicí i a pas d’unitat lingüistica. E aquò dempuei totjorn! A l’èst, la lenga tradicionala es lo galò, a l’oèst es lo breton. Lo breton es una lenga celtica fòrça influenciada per lo galò e lo francés. Lo galò es una lenga romanica influenciada, per una part, per lo breton, mas tanben per lo gallés.
Bretanha es un vielh país. Son unitat e son identitat nacionala venon de son istòria e de son pòble. Dempuei l’an 851, las bòlas de Bretanha son blocadas e lo país foguèt independent pendent 700 ans. Mas se los bretons de l’oèst passèron dau gallés (celtic continental) au breton (celtic insular) amb las èrsas d’immigracion dempuei l’illa de Britània a l’entorn daus sègles V e VI, los bretons de l’èst passèron dau gallés au romanic sos l’influéncia dau clerjat format a Tors.
Mas en defòra la lenga, lo pòble breton es un sol pòble. Un pòble que l’istòria li a balhat doas lengas, puei tres amb lo francés.
En gròs, fins a las annadas 50, lo limit lingüistic entre breton e galò s’espandissiá de Pempoul au nòrd fins a la Peninsula de Rhuys dins Morbihan. A l’èst lo galò, a l’oèst lo breton. Au sègle IX, lo breton èra parlat fins au Mont Saint-Michel (Mont Saint-Michè/Menez Mikel) au nòrd e entrò a Donje/Donvez en Léger Atlantic.
Mai tard, en Léger Atlantic, un isolat lingüistic britofòn es demorat viu fins au sègle XX a l’entorn de Gherande/Gwenrann gràcias au negòci de la sal. Lo darrèir locutor dau breton seriá mòrt dins las annadas 80 dau costat de Mesker (segon Gildas Buron).
Segon lo lingüista Alan J. Raude, un isolat galò (un sol masatge!) seriá demorat sus l’illa de Groix tanben.
Se lo breton es ben conegut fòra Bretanha, aquò es pas lo cas dau galò. Pr’aquò, lo galò es la lenga daus naut-bretons (los “galòs”) dempuei de sègles per los de l’oèst o dempuei totjorn per los de l’èst. Per exemple, Nantas (Naonte/Naoned) e Rene/Roazhon, a l’èst, son pas jamai estadas de vilas britofònas. Per lo mond fòra Bretanha, aquelas doas vilas son de vilas britofònas e pas galofònas. E pasmens... Tolosa, Montpelhièr, Bordèu e Marselha son las capitalas d’Occitània e son totjorn estadas de vilas occitanofònas, mas aquò es pas lo cas de Nantas (Naonte/Naoned) e de Rene/Roazhon, las doas capitalas de Bretanha. E aquela situacion es fòrça trebolanta per los que coneisson pas lo país. Ça que la, de glossaris dau galò de Nantas (Naonte) e Rene i foguèron publicats dempuei lo sègle XIX. De segur, lo mond d’aquestas vilas parlavan francés tanben.
Endacòm mai, a la campanha, lo galò èra la sola lenga dau mond. D’articles en galò èran publicats dins los jornalets locals, lo clerjat balhèt una plaça au galò entrò a la debuta dau sègle XX. A Pllémë/Plémet, dins lo bastion galofòn dau Mené, los jutges de patz devián conéisser lo galò, etc.
Mas, coma en Occitània, en Bassa Bretanha, l’estat francés e l’escòla foguèron despietadós amb lo galò. Lo “sòu” e las punicions èran encara en aplicacion dins las annadas 60, mon paire se’n remembra ben!
A l’ora d’ara, lo galò es encara en perilh. Lo movement galò es ben pichon e encara ninòi. Los joves non coneisson pas lor istòria alavetz desdenhan la lenga de lors paires o aprenon lo breton quitament se son sortits de l’èst dau País Galò ont lo breton es pas jamai estat parlat. I a sovent un “bricolatge identitari” desolant en Bretanha. E lo movement breton a longtemps mantegut aqueste “bricolatge” en nom d’un jacobinisme breton piéger que lo jacobinisme francés! Chaliá “bretonizar” la Nauta Bretanha (lo País Galò) a tot prètz! Lo breton èra “la lenga de nòstres paires” de Ouessant/Enez Eussa entrò a Foujiere/Felger (ont la lenga es pas jamai estada parlada pasmens).
Es coma se los bascos exigiguèsson de panèls en basco e que lo mond parlèsson basco fins a Bordèu perque parlavan basco en Medoc au sègle IX o abans!
Pasmens, las chausas progrèssan. Dempuei 2004, lo conselh regional (quatre departaments sens lo Léger Atlantic) a reconegut lo galò e lo breton coma “lengas de Bretanha”. La senhaletica en galò progrèssa. Loudia (Loudéac), Nouya (Noyal-Sous-Bazouges), Parczae (Parcé), Rene (Rennes), Findi (Iffendic), Porni (Pornic), dins lo mètro, e mai dins fòrça autras vilas, an installat de panèls en galò (de còps a costat de panèls en breton!); e lo galò es ensenhat dins quauques escòlas, collègis e licèus (quitament dins una escòla e un collègi Diwan!). D’escrivans escrivon en galò (romans policièirs, istòrias de vida, BD…), sus l’Internet lo mond pòdon legir de galò dins 7Seizh.info e Ya! Aqueste jornalet es lo setmanèir en breton (sus l’Internet e sus papèir, coma La Setmana) e chasca setmana i es publicada una rubrica en galò.
Chal notar que la discòrdia dins lo movement galò veniá d’un desacòrdi sus l’escritura. Mas una de las escrituras en competicion s’inspirava de l’escritura de... l’occitan. Aquesta es passada d’usatge a l’ora d’ara. Èra mal adaptada au galò!
Bretanha es un vielh país. Son unitat e son identitat nacionala venon de son istòria e de son pòble. Dempuei l’an 851, las bòlas de Bretanha son blocadas e lo país foguèt independent pendent 700 ans. Mas se los bretons de l’oèst passèron dau gallés (celtic continental) au breton (celtic insular) amb las èrsas d’immigracion dempuei l’illa de Britània a l’entorn daus sègles V e VI, los bretons de l’èst passèron dau gallés au romanic sos l’influéncia dau clerjat format a Tors.
Mas en defòra la lenga, lo pòble breton es un sol pòble. Un pòble que l’istòria li a balhat doas lengas, puei tres amb lo francés.
En gròs, fins a las annadas 50, lo limit lingüistic entre breton e galò s’espandissiá de Pempoul au nòrd fins a la Peninsula de Rhuys dins Morbihan. A l’èst lo galò, a l’oèst lo breton. Au sègle IX, lo breton èra parlat fins au Mont Saint-Michel (Mont Saint-Michè/Menez Mikel) au nòrd e entrò a Donje/Donvez en Léger Atlantic.
Mai tard, en Léger Atlantic, un isolat lingüistic britofòn es demorat viu fins au sègle XX a l’entorn de Gherande/Gwenrann gràcias au negòci de la sal. Lo darrèir locutor dau breton seriá mòrt dins las annadas 80 dau costat de Mesker (segon Gildas Buron).
Segon lo lingüista Alan J. Raude, un isolat galò (un sol masatge!) seriá demorat sus l’illa de Groix tanben.
Se lo breton es ben conegut fòra Bretanha, aquò es pas lo cas dau galò. Pr’aquò, lo galò es la lenga daus naut-bretons (los “galòs”) dempuei de sègles per los de l’oèst o dempuei totjorn per los de l’èst. Per exemple, Nantas (Naonte/Naoned) e Rene/Roazhon, a l’èst, son pas jamai estadas de vilas britofònas. Per lo mond fòra Bretanha, aquelas doas vilas son de vilas britofònas e pas galofònas. E pasmens... Tolosa, Montpelhièr, Bordèu e Marselha son las capitalas d’Occitània e son totjorn estadas de vilas occitanofònas, mas aquò es pas lo cas de Nantas (Naonte/Naoned) e de Rene/Roazhon, las doas capitalas de Bretanha. E aquela situacion es fòrça trebolanta per los que coneisson pas lo país. Ça que la, de glossaris dau galò de Nantas (Naonte) e Rene i foguèron publicats dempuei lo sègle XIX. De segur, lo mond d’aquestas vilas parlavan francés tanben.
Endacòm mai, a la campanha, lo galò èra la sola lenga dau mond. D’articles en galò èran publicats dins los jornalets locals, lo clerjat balhèt una plaça au galò entrò a la debuta dau sègle XX. A Pllémë/Plémet, dins lo bastion galofòn dau Mené, los jutges de patz devián conéisser lo galò, etc.
Mas, coma en Occitània, en Bassa Bretanha, l’estat francés e l’escòla foguèron despietadós amb lo galò. Lo “sòu” e las punicions èran encara en aplicacion dins las annadas 60, mon paire se’n remembra ben!
A l’ora d’ara, lo galò es encara en perilh. Lo movement galò es ben pichon e encara ninòi. Los joves non coneisson pas lor istòria alavetz desdenhan la lenga de lors paires o aprenon lo breton quitament se son sortits de l’èst dau País Galò ont lo breton es pas jamai estat parlat. I a sovent un “bricolatge identitari” desolant en Bretanha. E lo movement breton a longtemps mantegut aqueste “bricolatge” en nom d’un jacobinisme breton piéger que lo jacobinisme francés! Chaliá “bretonizar” la Nauta Bretanha (lo País Galò) a tot prètz! Lo breton èra “la lenga de nòstres paires” de Ouessant/Enez Eussa entrò a Foujiere/Felger (ont la lenga es pas jamai estada parlada pasmens).
Es coma se los bascos exigiguèsson de panèls en basco e que lo mond parlèsson basco fins a Bordèu perque parlavan basco en Medoc au sègle IX o abans!
Pasmens, las chausas progrèssan. Dempuei 2004, lo conselh regional (quatre departaments sens lo Léger Atlantic) a reconegut lo galò e lo breton coma “lengas de Bretanha”. La senhaletica en galò progrèssa. Loudia (Loudéac), Nouya (Noyal-Sous-Bazouges), Parczae (Parcé), Rene (Rennes), Findi (Iffendic), Porni (Pornic), dins lo mètro, e mai dins fòrça autras vilas, an installat de panèls en galò (de còps a costat de panèls en breton!); e lo galò es ensenhat dins quauques escòlas, collègis e licèus (quitament dins una escòla e un collègi Diwan!). D’escrivans escrivon en galò (romans policièirs, istòrias de vida, BD…), sus l’Internet lo mond pòdon legir de galò dins 7Seizh.info e Ya! Aqueste jornalet es lo setmanèir en breton (sus l’Internet e sus papèir, coma La Setmana) e chasca setmana i es publicada una rubrica en galò.
Chal notar que la discòrdia dins lo movement galò veniá d’un desacòrdi sus l’escritura. Mas una de las escrituras en competicion s’inspirava de l’escritura de... l’occitan. Aquesta es passada d’usatge a l’ora d’ara. Èra mal adaptada au galò!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#30 precision de question : de que son los espacis coma se'n vei dos sensa nom entre Porhoët (Gallo) e Breton ???
#53 Et puis tu sais, Hononary Breton, concernant le gascon : Si tu es effectivement breton, ici nous sommes sur un forum OCCITAN. Nous sommes donc des INVITES. Les militants occitans, "unitaristes" disons créent des écoles, des journaux, des télés, des sites webs, éditent des livres, font des manifs, etc... et ont visiblement cette volonté de prendre l'Occitanie et l'occitan comme un pays et une langue unis. Bon... Moi je respecte ce choix. Les militants "des langueS d'Oc" (j'ai certaines de leurs revues et bouquins) passent leur temps à cracher sur les "occitanistes" et n'ont pas une activité débordante. Donc, en tant qu'invité, je RESPECTE mes hôtes et les choix de mes hôtes. De plus, je le répète, d'un point de vue personnel, je partage plus que moins ces choix et je trouve assez creux, pontifiants et furieusement provincialistes les arguments des "LangueS d'Ocistes". Donc, dans cette époque où chacun met les pieds sur la table dans le pays où il est invité, je t'invite, cher compatriote, à éviter de donner des leçons aux occitans qui connaissent sûrement mieux leur pays que tu sembles connaître le tien.
#53 Sénher Honorary Breton, pensatz e disètz çò que volètz. Mas vos conselhi d'arrestar d'invocar la lingüistica perque i comprenètz pas res. I a pas de parallèl automatic entre òc e oïl. Sabètz pas çò qu'es una lenga Ausbau.
#53 Bah concernant l'occitan, à part quelques traits propres, je ne vois pas de différences fondamentales entre le gascon et les autres dialectes occitans. Je trouve que le vannetais, par exemple, a beaucoup plus de traits divergents avec les autres dialectes bretons que le gascon avec le reste de l'occitan. Et ne parlons pas des différents dialectes irlandais !!! Et pourtant tout ce petit monde se comprend. Les langues ne sont pas isolées (à part le basque mettons). Avec un peu d'aide, un occitan comprend un catalan; mais plus proche de nous, en prenant tous les vieux mots celtiques, présent par exemple en vannetais, on comprend le sens général d'un texte en Cornique. Vous connaissez le breton ? Essayez. Concernant les traits communs architecturaux, sociaux, etc... entre le Maine et l'Est de la Bretagne, bah en fait quand on sort un peu de sa ferme, Hononary Breton, on se rend compte ce genre de phénomène est commun à tous les pays. Le Nord de la France est sûrement plus proche, à bien des égards, du sud de la Belgique que de la Sarthe ou du Nivernais. Pareil pour le sud de l'Ecosse avec l'Angleterre, le nord de la Croatie avec l'Italie, l'Alsace avec l'Allemagne, le sud de la Navarre Basque avec l'Espagne, l'Est du Pays de Galles avec l'Angleterre, etc... enfin c'est pour ça qu'on les appelle des "zones de marches" en fait. Et c'est à peu prêt pareil dans TOUS les pays, à part peut-être des îles lointaines de Micronésie. Hononary Breton, on sombre dans le ridicule là.
Monsieur Lécuyer, D'un côté vous nous dites que le gallo est une langue distincte du français et de l'autre vous nous parlez de langue occitane unique. Vous nous dites en somme que le gascon, par exemple, n'est qu'un dialecte de l'occitan. Il faut être cohérent sans quoi on n'est pas crédible. Certains occitanistes ici ont bien compris le danger de vos propos qui vous refusent le statut de langue. Fâcheux précédent que ce serait puisque, s'il y a DES langues d'oïl, comment continuer à dire qu'il n'y a qu'UNE langue d'oc. Bref, le piège infernal. Les gens de Haute-Bretagne sont des Bretons romanisés? OK. Qui sont les Gascons alors, par exemple?
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari