O sabètz, l’occitan es pas ma lenga mairala, per malastre, pr’amor d’una transmission intergeneracionala interrompuda probable al començament del sègle XX, mas benlèu ignoratz que comencèri d’aprene lo catalan abans l’occitan, a l’entorn de l’an 2000, de biais totun pauc intensiu. Se tractava d’efièch de compreneson mai que de competéncia activa, e d’aitant mai qu’aquela epòca non podiái parlar catalan amb quasi degun.
 
Qualque temps apuèi, volguèri aprene l’occitan, aqueste còp amb intensitat perqu’èri vengut occitanista, en los dos senses del tèrme, militant d’Occitània e especialista de la lenga. Alara me calguèt renonciar a l’aprendissatge del catalan: las lengas me semblavan tan pròchas que me costava de las destriar. Las barrejavi de contunh. Deguèri esperar l’installacion de l’occitan dins ma pensada per poder contunhar d’estudiar e començar de practicar de verai lo catalan, que non me costava mai de separar çò occitan de çò catalan.
 
Lo 19 de julhet passat, èri a Santa Coloma de Farners, en Catalonha, dins lo parçan de La Selva, per far una conferéncia sus l’occitanisme politic, en nom d’Iniciativa per Occitània, pendent de jornadas organizadas per la seccion locala d’Òmnium Cultural. Tanben i èran presents d’occitanistas d’Orlhac, jos la presidéncia de l’escrivan Fèliç Daval, qu’aguèri lo plaser de rescontrar en persona. En fin de tantossada, lo cònsol, que sa municipalitat aviá participat financièrament a las jornadas occitanas, recebiá los occitanistas a l’ostal comun. Se passèt alara un episòdi estranh: lo cònsol parlava, de segur, en catalan, traduch quasi simultanèament en occitan per Fèliç Daval, mas tanben contrarotlava, de biais un pauc comic, la traduccion, coma s’o comprenguèsse tot de la version occcitana. Aquò amusava fòrça mon amiga catalana Olga, que non parla pas occitan e amb qui m’exprimissi mai que mai en sa lenga, perquè li semblava que las frasas occitanas èran gaireben identicas a las frasas catalanas. De matin, aviái facha ma conferéncia en occitan e totòm semblava de m’aver comprés, çò que me confirmèt Olga. Perqué doncas fasiá mestièr una traduccion del catalan als occitanistas d’Orlhac? Non comprenián pas lo catalan? Es asimetrica, l’intercompreneson entre catalanofòns e occitanofòns? Los catalanofòns comprenon melhor l’occitan que los occitanofòns lo catalan?
 
Pensem tanben als debats de còps afogats, fa qualque temps aicí dins Jornalet, sus l’unitat lingüistica eventuala de l’occitan e del catalan. La semblança de nòstras lengas, encara apeladas en qualques escasenças lengas bessonas, pòt crear lo dobte: e mai parlem sonque de diasistèma e non de lenga comuna, perqué traduire de l’occitan al catalan se nostras lengas se semblan tant? Al dintre de nòstra bèla lenga occitana, qui gausariá botar en niçard l’òbra gascona de Manciet o en lemosin los poèmas del provençal Teodòr Aubanèu?
 
Se pausa doncas la question de la necessitat – o non – de la traduccion entre occitan e catalan. Tre lo començament del reviscolament se nosèron de ligams de traduccion. Mistral, lo traduguèron en catalan Jacint Verdaguer, Maria Antònia Salva e Guillem Colom, coma lo ramenta dins son libre recent lo professor Jaume Corbera[1], tanben conferencièr a Santa Coloma de Farners, ont presentèt la diversitat intèrna de la lenga de biais fòrça pedagogic. A data fòrça mai recenta, Manèl Zabala revirèt en catalan Romanilha. Totun, una observacion: totes aqueles autors escriguèron en grafia mistralenca, mens immediatament accessibla a un lector catalan – e, digam-o, a fòrça parlants de lengas romanicas autras que lo francés. Necessitat de traduccion se seriá impausada s’aguèsson escrich coma Alibèrt – que publiquèt sa gramatica... a Barcelona? La problematica de l’òbra literària es benlèu autra, totun: la riquesa lexicala, estilistica, poetica implicariá que la traduccion venguèsse ajudar lo lector?
 
Dins mon experiéncia quasi quotidiana d’occitanista, tres indicis me dissuadisson de practicar la traduccion entre occitan e catalan. Jornalet, cada jorn lo legisson, en mai dels occitans, de parlants de lenga catalana que semblan pas aver de besonh del catalan per comprene la màger part del sens dels articles. Tanben, coma pòrtaparaula Facebook d’Iniciativa per Occitània, escrivi cada jorn en occitan a de catalans que me respondon en lor lenga, sens observar jamai nat malentendut seriós. Enfin, la revista Lingüistica Occitana , a la debuta, publicava de resumits a l’encòp en catalan e en occitan, mas constatèri al fil dels numèros qu’i aviá tròp paucas diferéncias entre los tèxtes occitans e catalans per que la version catalana foguèsse imprescindibla; per aiçò pensèri que n’i aguèra pro amb la version occitana e que traduguèra pas tanpauc los resumits catalans en occitan.
 
Cèrtas, pretendi pas d’aver una responsa clara e definitiva, e per aiçò espèri que los lectors me voldràn ben donar lor vejaire. L’enjòc es pas sonque teoric: se de verai es pas necessària la traduccion d’òbras occitanas, benlèu lor lectorat se pòt alargar a Catalonha. Benlèu tanben bastariá de publicar d’edicions anotadas pel vocabulari malaisit amb l’eventual apondon d’un glossari. Dins un territòri, que serà probable un estat, ont la lenga nòstra sencera, non sonque l’aranés, es oficiala, quina plaça per la literatura occitana e jos quinas formas?