Los traucs negres
 
Totasvetz, uns quants sapients que pensan que i auré ua possibilitat de viatjar caphens l’Univèrs en evitant las constrentas de l’espaci-temps. Entad aquò, que caleré passar per “endrets” qui n’i aubedissen pas. Que pensan que los traucs negres e poderén estar los endrets aqueths.
 
Un trauc negre qu’ei? Qu’ei un objècte cosmologic (com ne son ua estela o ua planeta) qui presenta la particularitat d’aver ua densitat de plusors miliards de còps superiora aus autes còrps qui coneishem; per comparèr, qu’a la densitat qui auré la Tèrra se la comprimívam dens ua bòla de 2 cm de diamètre. Qu’ei tan grana, aquera densitat, qu’arren ne’s pòt escapar de la lor atraccion gravitacionau: la quita lutz n’ac pòt pas; e de tan grana qui ei la lor atraccion, tot çò qui passa a la lor portada – com la lutz emetuda per d’autes objèctes – que i cad e ne’n sòrt pas mei; qu’ei per aquera rason qui’us apèran “traucs negres”. N’enviant pas lutz, ne’s pòden pas véder, mes la lor existéncia que’s pòt devinar, per exemple, de l’observacion deu movement de rotacion d’ua estela qui sembla sola – e qui en realitat e vira au torn d’un trauc negre –; que’s pòt tanben establir per calculs.
 
Los trauc negres qu’an la lor plaça dens las teorias d’Einstein, ne las meten pas en causa; mes las règlas costumèras de l’espaci-temps ne s’i aplican pas mei: l’espaci que i vad infinidament petit e lo temps que s’i arrèsta. Au mensh, qu’ei çò qui los calculs e’ns permeten de prevéder. Los calculs que preveden tanben l’existéncia de honts blancas, qu’ei a díser d’objèctes cosmologics qui serén lo quite contrari deus traucs negres: au lòc d’absorbir la matèria, que l’escopirén. Uns quants qu’imaginan que traucs negres e honts blancas e comunicarén per embraquèras de l’espaci-temps a qui an dat lo nom de traucs de vèrmi; e qu’an pensat qu’aqueths traucs de vèrmi e serén un mejan possible de viatjar caphens l’Univèrs. Entad ac compréner miélher, qu’ei drin com se podèm viatjar per tunèls devath la crosta terrèstra, qui’ns permetossen de har mei viste qu’en demorant a la susfàcia. Ua civilizacion mei avançada que la nosta que’s poderé fabricar traucs de vèrmi “artificiaus”, segon los sons besonhs.
 
Malurosament, que sembla qu’ua nau espaciau qui s’aventurèsse aus entorns d’un trauc negre, rapidament e seré desformada, desjuntada e esbrigalhada per la gravitacion infinida e que çò qui’n sortisse per la hont blanca correspondenta n’auré pas mei arren d’ua nau. De qui n’i a, totun, qu’ahorteishen que dens condicions precisas, ne’s passaré pas forçadament atau. Hèra d’ipotèsis, e peu moment nada certitud; vertat que ne i a pas que quauques detzenats d’annadas qui observam los traucs negres, e que’ns demora hèra de causas a apréner.
 
Entà viatjar tà distàncias luenhècas de l’Univèrs, ua auta possibilitat que seré de’s poder desplaçar a ua velocitat mei grana que la de la lutz. Segon Einstein, n’ei pas possible, mes arren ne’ns defend de pensar que i aurà un dia ua teoria navèra qui ns’ensenharà que dens cas qui i a, velocitats mei granas que la de la lutz existeishen. Tot comptat, que i avó d’autas teorias abans la d’Einstein, qui n’èran pas faussas mes qui n’ac avèn pas tot previst. Que tornaram parlar d’aquò quan abordem los viatges caphens lo temps.

 
Los extraterrèstres existeishen?
 
Longtemps que s’i a credut que los extraterrèstres ne’s podèn pas encontrar que dens l’imaginacion descabestrada deus autors de sciéncia-ficcion. Lucian de Samosata dont avem dejà citat lo nom, qu’imaginava que sus la Lua lo son personatge e trebucava hemnas-vits dab arrasims suu cap e brancas d’arbes cargadas de pinhas e d’òmis, qui neishèn capvath los arbes. Cirano de Brageirac tanben que descrivó ua Lua poblada. Adonc, mei près de nosautes, en 1877, l’astronòme italian Schiaparelli que credó de descobrir canaus sus Mart, mes ne digó pas que s’agisse de canaus artificiaus; en realitat, que volè parlar de braç de mar. Mes l’american Lowell que comprengó mau e que gadiè ua partida de la soa vita a observar lo “hialat d’adaigatge” deus marcians, per’mor que, se i avè canaus, que i avè marcians! L’american H. G. Wells que’s basè suu tribalh de Lowell entà publicar en 1898 La guèrra deus Mondes (The war of the worlds), qui estó lo prumèr gran succès de libraria de sciéncia-ficcion, e dens los decennis qui seguín, quan s’i parlava d’extraterrèstres, que solèn pensar prumèr aus marcians, qui’s figuravan sovent com “petits òmis verds”.
 
Après la segonda Guèrra mondiau, la sciéncia-ficcion que conegó un gran desvolopament e los autors que’s metón a imaginar extraterrèstres dens galaxias hèra luenhècas, o umans installats, dens un futur luenhèc, sus planetas on la vita estosse possibla. Atau, en occitan, Joan Frederic Brun, dens lo son roman Lo retrach dau dieu negre, dens lo quau un personatge e ditz a un aute: “Sabes la legenda que ditz que los òmes, a l’origina, venián d’una pichòta planeta mièg liquida que d’aquí la conquista prenguèt son vam? Aquela planeta en galactic s’apelava Earth…” Aquiu, qu’èm tan luenh dens l’espaci e lo temps de la nosta Tèrra, qu’aqueths òmis e tienen l’existéncia de la nosta planeta per ua legenda qui’s conta “au cot deu huec”.
 
E la sciéncia, qué’n pensa? Que ns’ensenha que, entà que la vita extraterrèstra e sia possibla sus ua planeta, que cau qu’aquesta, a la manièra de la nosta Tèrra, e presente condicions favorablas a la soa aparescuda, com per exemple la preséncia d’aiga liquida, o ua temperatura ni tròp hreda ni tròp cauta, çò qui excludeish planetas tròp pròchas o tròp luenhècas de l’estela au torn de la quau e viran. La màger part deus sapients que pensan que planetas d’aqueras caracteristicas, ne se n’i deu pas trobar sovent, mes que dab lo nombre d’estelas existentas capvath l’Univèrs (mei de dus cents miliards dens la sola Via Lactèa) e lo de planetas qui’us viran au torn, que’s pòt estimar probabla l’existéncia d’ua vita extraterrèstra. Los astronòmes qu’an dejà localizat planetas dab aqueras caracteristicas, mes que se’n manca enqüèra que poscam observar çò qui s’i passa…
 
Vita extraterrèstra n’implica pas forçadament civilizacion extraterrèstra: capvath miliards d’annadas, la vita sus Tèrra que la representèn algas, puish plantas. Qu’ei possible que trobem formas de vita d’aqueras e non pas, com sovent ac imaginan los autors de sciéncia-ficcion, extraterrèstres qui viscan dens de granas vilas e se desplacen dab vaishèths ultrarapides. Adara qui començam de conéisher Mart, qu’èm segurs de non pas descobrí’i nada civilizacion organizada, mes qu’ei possible que i trobem formas de vita: mercés a Discovery, qu’avem establit la preséncia d’aiga liquida a la susfàcia d’aquera planeta en ua epòca luenhèca, e que n’i poderé demorar devath lo sòu marcian.
 

Viatjar capvath lo temps?
 
Se dab las tecnologias umanas de uei lo dia e son de mau imaginar los viatges caphens l’espaci luenhèc, qu’ei enqüèra mei complicat de concéber l’aute tipe de viatge presat peus autors de sciéncia-ficcion, los viatges capvath lo temps, d’autan mei que, s’avem dejà hèit viatges capvath l’espaci mei pròche, dab sondas o dab l’equipatge uman de 1969, viatges capvath lo temps ne n’avem pas jamei hèit nat. Lo problèma d’aqueths viatges que’s pausa de faiçons diferentas segon que s’ageish de viatges capvath lo futur o capvath lo passat.
 
Scientifics qui i a que pensan que los viatges capvath lo futur e son possibles. Qu’avem vist qu’a velocitats pròchas de la lutz, lo temps ne passa pas tan viste; brombem-nse que las distàncias e lo temps e son associats dens l’espaci-temps: díser qu’un viatge ei rapide, que passa distàncias granas en un temps dat, qu’ei parièr com díser que lo temps e passa mei lentament entau vaishèth espaciau qui’s desplaça qu’entaus observators dehòra.
 
Lo fisician Claude Semay que balha quauques exemples d’aquò entà velocitats de mei en mei pròchas de la lutz; que s’ageish cada còp d’anar dinc a la mieitat deu trajècte, puish de’s tornar virar:
  Ua auta faiçon de viatjar capvath lo futur que consistiré a utilizar los traucs de vèrmi, qui avem dejà mentavut a prepaus deus viatges caphens l’espaci. Qu’an pensat, qu’ac avem vist, a la possibilitat de fabricar de petits traucs de vèrmi artificiaus; entà hèras, aquera idea que sembla gessida d’ua imaginacion descabestrada, mes que se’n mancava que Cirano, quan escrivè la soa istoèra, e credosse que seré possible un dia de viatjar tà la Lua!
 
Qu’ei ua bona causa de poder pensar que los viatges capvath lo futur e seràn lhèu possibles un dia, mes que cau tanben poder tornar-se’n tau punt de partida. Ailàs, aquò que sembla impossible au quite Claude Semay. E shens possibilitat de tornar tau passat entà contar çò qui an vist dens lo futur, n’ei pas segur que hèras e volhan temptar l’aventura; atau medish, que’ns podem demandar entà qué aqueths viatges e servirén, e quin Estat e i voleré gadiar las somas consequentas necessàrias.
 
Segon Claude Semay, que i auré un sol mejan de viatjar caphens lo passat: en utilizant los traucs de vèrmi, dens l’aute sens. Mes atencion: ne poderén pas tornar mei endarrèr que lo moment de la creacion deu trauc de vèrmi. Se los scientifics e creavan un trauc de vèrmi en 2015, quauqu’un de 2050 que’u poderé seguir entà viatjar caphens lo passat, mes shens poder arrecular mei luenh que 2005. Que i a problèmas especifics pausats per aqueths viatges, com de saber se seré possible de modificar lo passat, per’mor que s’èra possible, en modificant lo passat que modificarén tanben lo present. Aquò que mia tà la paradòxa de l’ajòu, plan coneguda en sciéncia-ficcion, e plan amuishada per Le voyageur imprudent, un roman de l’escrivan provençau Barjavèu: en volent tuar a Napoleon entà evitar las guèrras qui miè e sauvar vitas umanas, aqueth viatjador que tua tanben, shens ac aver volut, un deus sons davancèrs abans que n’aja podut aver mainatges… e se aqueth davancèr n’avó pas mainatges, lo viatjador n’a pas podut nèisher… mes se n’a pas podut nèisher n’a pas podut viatjar capvath lo temps e tuà’s l’ajòu… donc l’ajòu qu’avó lo temps de víver e d’aver mainatges… donc, lo viatjador qu’a podut nèisher… eca infinidament atau.
 
Totasvetz, ací tanben uns quants qu’an imaginat ua solucion, qui seré l’existéncia d’univèrs parallèles. A l’origina d’aquera idea que i a ua teoria fisica segon la quau totas las situacions materiaument possiblas e’s realizan, mes non pas dens lo medish univèrs: que i auré autandes univèrs com situacions possiblas. Per exemple, en aqueste moment qu’ètz a léger Jornalet, mes que poderetz estar a har auta causa, e en efèit – segon aquera teoria – qu’existeish un univèrs on ètz a har auta causa. Atau medish, qu’existiré un univèrs on l’existéncia d’aqueth viatjador ne dependeré pas de la vita o de la mort d’aqueth ajòu… Aqueths univèrs ne s’encontrarén pas jamei, com duas dretas parallèlas, per’mor d’aquò que’us apèran “univèrs parallèles”. Que i auré totun punts per on poderén comunicar: los traucs negres.