Opinion
Lei de regim especiau dera Val d’Aran
Eth Parlament de Catalonha a entre es sòns projèctes eth dera naua Lei de regim especiau dera Val d’Aran. En començaments d’aguest mes s’an hèt es compareishences d’aqueres persones significades pes partits politics qu’an podut aportar era sua vision sus coma e envèrs a on s’a d’orientar era naua Lei. Encara s’an de hèr mès compareishences.
Era Lei de 1990 siguec ua grana aportacion ar autogovèrn aranés. Per prumèr viatge ena istòria, un territòri de lengua occitana mereishie eth reconeishement deth sòn autogovèrn, fonamentat en modèls medievals, e otorgaue eth rang d’oficialitat ara lengua occitana. Era eufòria d’aqueth 28 de junh en Parlament siguec incredibla!
Ara 24 ans dempús se considère qu’era Lei ja a hèt eth sòn camin e que cau milhorar-la, sustot perque entretant i a auut ua renovacion der Estatut d’autonomia e er autogovèrn aranés e era societat catalana e aranesa an madurat. Ara mos cau tractaments diferents, mès auançats, mès madurs, mès resolutius. Aguesta Lei, tà significar un gran pas endeuant, mos aurà de deishar aspèctes molt clarificats:
D’autes demanes figuren en debat actuau, totes legitimes e totes a tier en compde, mès se manquen aguestes sèt, totes que flaquejaràn.
Ara ei eth moment!
Era Lei de 1990 siguec ua grana aportacion ar autogovèrn aranés. Per prumèr viatge ena istòria, un territòri de lengua occitana mereishie eth reconeishement deth sòn autogovèrn, fonamentat en modèls medievals, e otorgaue eth rang d’oficialitat ara lengua occitana. Era eufòria d’aqueth 28 de junh en Parlament siguec incredibla!
Ara 24 ans dempús se considère qu’era Lei ja a hèt eth sòn camin e que cau milhorar-la, sustot perque entretant i a auut ua renovacion der Estatut d’autonomia e er autogovèrn aranés e era societat catalana e aranesa an madurat. Ara mos cau tractaments diferents, mès auançats, mès madurs, mès resolutius. Aguesta Lei, tà significar un gran pas endeuant, mos aurà de deishar aspèctes molt clarificats:
1.- Calerà que reconegue de forma inquestionabla e clara eth dret d’autogovèrn deth pòble aranés e que recupère aquera forma de “realitat nacionau occitana”, que valec era proteccion des deputats catalans en Estatut d’Autonomia e qu’eth Congrès des deputats, en Madrid, non respetèc.
2.- Calerà que dèishe ben clara era liura associacion d’Aran e Catalonha. Açò ac aurà de hèr enes intencions, en preambul, mès tanben aurà de senter-se ath long de tot er articulat. Cau qu’era naua lei respire libertat e pacte damb Catalonha
3.- Calerà que facilite eth finançament deth Conselh Generau d’Aran. Cau un sistèma solidari e corresponsable damb Catalonha, mès absolutament automatic e agil. Cau abandonar possibilitats qu’obliguen a ua constanta reivindicacion e demana. Cau húger de formules pesades que dificulten eth procés. Eth procès identitari aranés a d’èster viu de forma naturau, sense besonh d’ua constanta e contunhada revendicacion.
4.- Cau un transferiment vast de competéncies. Cau que siguen transferides damb un redactat fòrça clar, sense ambigüitats. Cau profitar dera experiéncia d’auer realizat un segon estatut d’autonomia entà emplegar formules semblantes. Damb era excepcion dera capacitat legislativa cau qu’eth Conselh Generau d’Aran posque assomir totes es autes capacitats ena major part de competéncies possibles. S’er Estatut classifique es traspassi en “exclusius” “executius” e “compartits”, cau qu’Aran age ua grana part de competéncies que s’identifiquen damb aguesti qualificatius. S’era manca de capacitat legislativa deth Conselh Generau d’Aran non permet parlar de competéncies exclusives, calerà qu’era major part siguen executives (Catalonha legisle a Aran execute) e compartides (entre Aran e Catalonha), mès calerà emplegar aguesti madeishi mots.
5.- Cau que consolide de forma clara es arguments que justifiquen era sua existéncia. En aguest cas calerà que refòrce eth ròtle protagonista e prioritari dera lengua pròpia. Entad açò li cau dar competéncia en fòrça encastres, era maxima possibla, era competéncia executiva, sustot en aqueri que son mès vinculats ara transmission dera lengua, educacion, cultura, mieis de comunicacion... Calerà que refòrce eth ròtle director dera Val d’Aran, e deth Conselh Generau d’Aran, ena oficialitat der occitan en Catalonha e que posse era responsabilitat dera Val d’Aran e deth Conselh Generau d’Aran ena istòria dera lengua occitana de tot eth territòri lingüistic.
6.- Aurà de consolidar de manèra determinanta eth ròtle institucionau der Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana, coma autoritat lingüistica e coma centre de referéncia enes sciéncies e arts vincolades ara personalitat aranesa, istòria, dret,... Calerà que li assegure era sua independéncia e era sua autonomia, juridicament e economicament
7.- Cau qu’incremente un ròtle mès destacat, de major representacion, entath Conselh Generau d’Aran en marc institucional catalan e europèu.
2.- Calerà que dèishe ben clara era liura associacion d’Aran e Catalonha. Açò ac aurà de hèr enes intencions, en preambul, mès tanben aurà de senter-se ath long de tot er articulat. Cau qu’era naua lei respire libertat e pacte damb Catalonha
3.- Calerà que facilite eth finançament deth Conselh Generau d’Aran. Cau un sistèma solidari e corresponsable damb Catalonha, mès absolutament automatic e agil. Cau abandonar possibilitats qu’obliguen a ua constanta reivindicacion e demana. Cau húger de formules pesades que dificulten eth procés. Eth procès identitari aranés a d’èster viu de forma naturau, sense besonh d’ua constanta e contunhada revendicacion.
4.- Cau un transferiment vast de competéncies. Cau que siguen transferides damb un redactat fòrça clar, sense ambigüitats. Cau profitar dera experiéncia d’auer realizat un segon estatut d’autonomia entà emplegar formules semblantes. Damb era excepcion dera capacitat legislativa cau qu’eth Conselh Generau d’Aran posque assomir totes es autes capacitats ena major part de competéncies possibles. S’er Estatut classifique es traspassi en “exclusius” “executius” e “compartits”, cau qu’Aran age ua grana part de competéncies que s’identifiquen damb aguesti qualificatius. S’era manca de capacitat legislativa deth Conselh Generau d’Aran non permet parlar de competéncies exclusives, calerà qu’era major part siguen executives (Catalonha legisle a Aran execute) e compartides (entre Aran e Catalonha), mès calerà emplegar aguesti madeishi mots.
5.- Cau que consolide de forma clara es arguments que justifiquen era sua existéncia. En aguest cas calerà que refòrce eth ròtle protagonista e prioritari dera lengua pròpia. Entad açò li cau dar competéncia en fòrça encastres, era maxima possibla, era competéncia executiva, sustot en aqueri que son mès vinculats ara transmission dera lengua, educacion, cultura, mieis de comunicacion... Calerà que refòrce eth ròtle director dera Val d’Aran, e deth Conselh Generau d’Aran, ena oficialitat der occitan en Catalonha e que posse era responsabilitat dera Val d’Aran e deth Conselh Generau d’Aran ena istòria dera lengua occitana de tot eth territòri lingüistic.
6.- Aurà de consolidar de manèra determinanta eth ròtle institucionau der Institut d’Estudis Aranesi-Acadèmia aranesa dera lengua occitana, coma autoritat lingüistica e coma centre de referéncia enes sciéncies e arts vincolades ara personalitat aranesa, istòria, dret,... Calerà que li assegure era sua independéncia e era sua autonomia, juridicament e economicament
7.- Cau qu’incremente un ròtle mès destacat, de major representacion, entath Conselh Generau d’Aran en marc institucional catalan e europèu.
D’autes demanes figuren en debat actuau, totes legitimes e totes a tier en compde, mès se manquen aguestes sèt, totes que flaquejaràn.
Ara ei eth moment!
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
#2 ne vei pas ont es lo problèma mes bon...
#1#2#3 Qu'es pro rare de liégir un comentari atau de la Vath d 'Aran e non pas Val de la part d'un aranés. Efectivament , ne véi pas tanpauc ont es lo problèma ! Ne veí pas blaverisme mes ua sòrta d'intolerància de la part d'Occitans lengadocians de cap taus occitans gascons. Aqueste nivèu que permetré entau gascon e occitan de plan avançar...amassa !! Òsca entà tu "Gascon dera vath ! "
#2 En lo dialècte occitan del jornalet , tròl se bota per gascon, com rangièr per rèn, esquipa per equipa etc. O sia que tròl gascon es un pleonasme aquí. S'i cal acostumar.
#1 "tà dar-le més fòrça ara lengua gascona (...) Non parli cap de blaverisme, que quede ben clar !!"
E ben si, parlatz de "lengua gascona", donc parlatz de "blaverisme". Sètz penibles vosautres los tròls gascons.
Fòrça d'acòrd damb qu'era Lei d'Aran hage ues bases entara liura associación d'Aran damb Catalonha, que siguen es aranesi qui haguesquem era darrèra votz entà destiar eth nòste futur...... mès tròbi que calerie destacar més er hèt Gascon dera Vath d'Aran, potenciar més aguets terme e identitat gascona, tà potenciar més er espaci de Gasconha, tà dar-le més fòrça ara lengua gascona, laguens dera Nación Occitana.... es paraules de viatges són fòrça importantes, non mos calerie esvitar eth terme Gascon-Gasconha. Er Aranés ei sustot Gascon, e era Vath d'Aran ei sustot Gascona, per istòria, lengua, cultura, caractèr, bastisses , eca....... Cau qu'es gascons der Estat Francés troben ua referéncia a on se poguen miralhar, qu'ac an de besonh, tà que poguen bastir ua Gasconha amassada, que per dessús deth sentiment locau i hage ua pertenença a un espaci superior, un espaci comun........tostemps passam der espaci locau ara grana e diversa Nación Occitana-Occitania, un espaci massa gran e pòc bastit d'institucions pròpies, damb pòca unitat d'accion, pòc operatiu......e a on malurosament i a ua tendencia as peleges des particularitats e diversitats dera Nación Occitana, que acaben en enfrontaments caïnites......... Passam deth aranesisme, biarnisme, bigordanisme, ath occitanisme vuet sense arturar-mos en Gasconisme.....mos sautam un escalèr importantissim, era referéncia se perd en gran espaci occitan e se diloís........dera madeisha manera que Catalonha s'a destacat dera Nación Catalana (Païsi Catalans), e a artenhut er espaci més potent e més unificat, ath punt que son apròp d'artenher era libertat totau, era independéncia der estat espanhòu. Dempús depenerà des Gascons der estat francés se saben o volen bastir aguest espaci comun Gascon a on Gasconha sigue per dessús des sòs localismes o regionalismes....que siguen capables de crear ua identitat gascona pròpia sense quèir en eth folclorisme deth "sud-ouest", a on era lengua gascona torner a artenher aquera fòrça que auec en passat recent, causa que beneficiarie fòrça ath gascon dera vath d'aran.........Non parli cap de blaverisme, que quede ben clar !!
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari