M’esfòrci de parlar pauc de la nòrma. Soi conscient d’una amara realitat: çò de la nòrma provòca sovent de polemicas ont las gents se carpinhan de longa, de biais generalament esteril.
 
Ne parli pauc mas, pasmens, es una question que podèm pas defugir se volèm de verai una lenga digna e foncionala dins totes los domenis, e pas sonque una colleccion de parlars. Dins un article sus la lenga còrsa, expliqui ma dificultat d’aprene lo còrs pr’amor de l’instabilitat de sa nòrma.
 
Per l’occitan tanben, las contradiccions dels autors, dels obratges de referéncia, e en particular dels diccionaris, an de còps entrepachat mon aprendissatge, e fins a la publicacion per Lingüistica Occitana de las Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana, mancava a la nòrma fòrça clartat.
 
Per aiçò, quand Josiana Ubaud publiquèt en 2011 son Diccionari ortografic, gramatical e morfologic de l’occitan, pensavi qu’enfin agueram un mejan eficaç per difusar una ortografia corrècta de nòstra lenga, almens pel lengadocian, e la volontat de l’autora de respectar lo trabalh del CLO me rassegurava. Encara uèi, confèssi que consulti sovent son diccionari, gaireben cada jorn.
 
Pasmens, quand i legiguèri la grafia sorrire e non sorire, que me semblava sedimentada en lengadocian, foguèt una suspresa. Es verai que de diccionaris gascons e provençals escrivon lo mot amb doas r, que trobam tanben dins lo TDF (sourrire), mas perqué eliminar una forma tanben autentica amb una r, atestada, e preferida per Alibèrt? Bensai tanben la non-seleccion d’anóncia (f) coma francisme es excessiva, que se pòt benlèu pensar qu’es un deverbal d’anonciar, coma denóncia o pronóncia. E mai anonci (m) siá d’a fons legitim e coerent amb las autras lengas romanicas, anóncia a la favor d’occitanistas serioses coma Patric Sauzet. Tanben, se piramide (f) es una forma pensabla d’après lo latin pyramidem, res s’opausa pas a piramida en foncion de l’acusatiu grèc; per exemple, Josiane Ubaud prepausa ben Ellada e nomada que seguisson eles l’acusatiu grèc.
 
Mai fondamentalament, me soi avisat qu’aqueste diccionari seguissiá pas tostemps las preconizacions del CLO, en particular sul (complicat) ponch de l’e de sosten. Per exemple, s’i atròba *indult e *Saturn en contradiccion amb los masculins adulte e diurne. L’accentuacion manca de còps de coeréncia: perqué escriure *colonia e non pas colònia, segon l’accentuacion latina necessària e confòrmament amb Estònia e Lapònia? Tanben valdriá mai accentuar inèrcia e pàtria que non pas *inercia e *patria, que son de francismes que contradison eles tanben l’accentuacion latina d’origina; pàtria es solidament atestat en niçard.
 
Lo diccionari de Josiana Ubaud s’aluènha tanben de las preconizacions del CLO suls toponims. Ignòra per exemple la grafia Tòquio e tròba acceptable d’escriure *Alicant mentre que lo CLO admet sonque Alacant.
 
Lo sit de l’autora publica regularament d’errata, e, de segur, es quicòm de fòrça positiu quand se tracta de corregir de cauquilhas, d’errors accentualas (*Crèta en plaça de Creta) o d’errors coma *Aïtí en plaça del toponim Haití, mas perqué i crear d’autras errors e ajustar de confusion? Perqué trobar que los accents sus Dàrius e Màrius son redondants e los levar? D’efièch *Darius e *Marius correspondon a d’autras pronóncias, inexistentas, [daˈriws] e [ma’riws], e l’accent grèu es doncas imprescindible per prononciar [ˈdarjys] e [ˈmarjys]. Es pecat, tròbi, de refusar la grafia de la primièra edicion, Colómbia, remplaçada ara per *Colòmbia, mentre que l’ó tampada se pòt justificar pr’amor de l’o tampada de (Cristòl) Colomb, e ansin es pecat d’ajudar pas a l’estabilitat d’una nòrma. Dins los meteisses errata, perqué apondre, enfin, de francismes coma *lisibilitat e *lisible, -a mentre que las solas formas corrèctas son legibilitat e legible, -a?
 
Non se tracta pas, evidentament, de criticar pel plaser de criticar. O ai dich, aqueste libre es util. Escriure un diccionari ortografic implica un trabalh enòrme que pensi pas d’èsser capable de far ieu solet. Aquò es precisament lo problèma de fons: la gestion de la nòrma occitana es un prètzfach tan complèxe que non pòt dependre de las causidas d’una persona isolada. Nos fa mestièr una còla de cercaires organizats qu’òbren de biais coerent los unes amb los autres e amb la basa de la nòrma CLO-Alibèrt. Mentre que se multiplican las ‘‘acadèmias’’ que riscan de fragilizar las basas normativas de nòstra lenga, benlèu es ora d’un despertament del CLO per esperlongar lo trabalh ja realizat.
 
O disi amb d’aitan mai de destacament que ne soi pas sòci.