Òc, eles, podián. Sens objècte dirècte. “Poder”, vèrb e substantiu a l’encòp. “Poder” vèrb, coma “poder” votar. Coma “poder” decidir. Coma “poder” créisser. Coma “poder” partir. Es a dire, aver la libertat. Non aver cap d’empacha. E “poder” substantiu, coma “poder” politic. Coma “poder” economic. Coma “poder” judicial. Es a dire, de soberaneitat, de contraròtle, de pes. D’autres, o sabèm, ni “podèm”. Ni “poder”.
 
Amb una participacion recòrd a Escòcia, la jornada del referendum de ièr pòt devenir, encara qu’ara non nos o semble, la jornada mai transcendentala de las darrièras decadas —benlèu sègles— pels catalans e occitans. A ganhat lo “non” en Escòcia, òc, mas ela serà egalament importanta perque una nacion non sobeirana de l’Union Europèa a pogut votar liurament e democraticament lo sieu desir nacional, e aquò establís un precedent per totas las autras nacions. Perqué?
 
Primièr, perque avèm assist al primièr procès d’independéncia d’un territòri ja membre de l’Union Europèa. Lo procès es estat pacific, dialogat e negociat. Aquò fa caire lo mite de la catastròfa planetària que, segon los estats coma França e Espanha, provòcan los independentismes —e los independentistas, mai concrètament. Ni a l’isla britanica a petat cap de guèrra, ni de còp se son organizats de suïcidis collectius dempuèi lo naut de la torre del Big Ben, ni las bancas anglesas avián previst de passar ostal per ostal a confiscar las liuras esterlinas dels escoceses, ni lo mònstre del Lac Ness aviá convocat cap de cauma generala e indefinida. Non. L’endeman de l’independéncia los aucèls aurián cantat a la meteissa oreta que lo jorn d’abans, los prats escoceses seguirián vèrds coma tot, e lo whisky nacional lo trobariam coma de costuma dins las botigas occitanas que ne vendon ja uèi.
 
Segond, en cas d’independéncia, auriam comprovat estabosits e embaboquits, que, malgrat las menaças pre-referendum qu’avèm ausit dels angleses, Escòcia devendriá membre de plen dreit de l’Union Europèa en question d’oras o de jorns. Aquò seriá estat una leiçon per tot lo mond e un precedent capital pel procès d’independéncia de Catalonha. Ni politicament, ni juridicament, ni socialament seriá comprensible qu’Escòcia devenguèsse membre de l’Union Europèa a una velocitat de TGV e, per contra, qu’a Catalonha li calguèsse anar a caval. Lo procediment de l’UE utilizat per Escòcia seriá estat lo procediment utilizat per tota autra nacion ja membre de l’Union Europèa que tanben s’independize democraticament. Aquesta question es plan importanta perque seriá estada la pròva que totas las menaças utilizadas fins ara pel Govèrn Espanhòl contra lo procès catalan son de vertadièras messorgas de marrida fe. E, sustot, auriá fait desaparéisser la paur a una partida de la populacion —e dels sectors economics— catalana que uèi podriá aver paur d’una expulsion de l’Union Europèa.
 
Tresen, malgrat la victòria del non Escòcia, lo referendum de ièr serà, psicologicament, un còp fòrt pels unionistas espanhòls e un gòt plen de fòrça pels independentistas catalans, que veiràn que lor sòmi es possible. Lo referendum d’Escòcia es lo bocin de sucre que lo ciclista pren a la darrièra pujada abans l’arribada.
 
E, encara, i un darrièr element que non podèm oblidar. A ganhat lo “non” mas Cameron e Londres an perdut egalament. Ara deuràn acomplir la promesa que faguèron de balhar mai d’autonomia a Escòcia se ganhava lo “non”. E aquò provocarà un efècte de dominò sus las autras nacions ddel Reialme Unit, que tanben voldràn tals privilègis. Es a dire, aquò provocarà la revolucion territoriala, que Cameron voliá evitar quand prepausèt de far lo referendum, ara fa dos ans. Conclusions: a ganhat Escòcia.