Opinion
Translatio studiorum (II). Occitània ebraïca
Mon precedent article s’èra arrestat sus qualques questions, a prepaus de l’inici de l’istòria de la filosofia en Occitània:
Abans de començar cresi qu’un petit avantprepaus s’impausa.
Pas brica especializat sus la question, nimai sul periòde istoric concernit, me calguèt far qualques recèrcas de mon costat per temptar de donar una responsa relevanta e un pauc trabalhada a tot aquò, sens pretendre, en deguna manièra, a l’innovacion, çò que me prenguèt un pichòt temps, d’ont mon silenci relatiu. Si que me calguèt constatar qu’existissián plen de responsas precisas a aquela sèria de questions, mas que l’espaci d’una cronica aicí seriá, de verai, plan limitat per la pretension que m’èri impausada.
Ne demandi doncas perdon als sabents, estudioses e autres especialistas d’aquel mond tan fascinant, eles que convidi aquí, se vòlon ben enriquir la discussion a partir de mas modèstas linhas. Per ara me prepausarai de destacar qualques figuras, benlèu las primièras, que podèm considerar coma fasent partida de çò qu’apèli “l’istòria de la filosofia en Occitània” e de la quala tempti de me sarrar. Doncas, quals foguèron los intellectuals occitans que participèron a la translatio studiorum?
Figuras d’intellectuals e filosòfs occitans al sègle XII
De tot çò qu’ai pogut legir sul subjècte, ne sortís, mai que mai, que doas regions d’Occitània an agut un ròtle plan important, e dont l’importància es estada pro pauc remarcada, dins lo famós “transferiment dels estudis” (translatio studiorum), aquel procès que passèt en Euròpa a partir de la dicha “Renaissença del sègle XII”; s’agís de Provença e Lengadòc. Mas una precision s’impausa, ja que cal remarcar la causa seguenta: se de lengadocians e de provençals an ben jogat un ròtle notable dins aquel afar, aqueles foguèron, almens fins al sègle XIV, subretot d’intellectuals eissits de la comunautat ebraïca, la quala, o sabèm totes, visquèt dins una relativa atmosfèra de tolerància dins aquelas regions, que per èsser vertadièrament relativa, insistissi, foguèt ja pro remirabla per l’epòca.
Lengadòc e Provença an conegut mantes centres intellectuals de traduccion e de produccion filosofica entre los sègles XII e XIV, ont las comunautats josievas, de Narbona fins a Marselha, en passant per Besièrs, Montpelhièr e subretot Lunèl, son arribadas a un naut nivèl de coneissença e refinament filosofic, en tradusent d’òbras aràbias, en mantenent una correspondéncia amb de figuras intellectualas de l’epòca coma lo grand Moïses Maimonides (Moshe Ben Maymun) e mai en creant d’òbras pròprias per d’unes d’eles. Es estat tant important qu’es possible, en seguissent aital mai d’un istorian de la filosofia medievala (Ernest Renan o lo mai contemporanèu Alain de Libera), de parlar d’una vertadièra “Escòla de Lunèl” per çò que concernís la brilhanta comunautat d’aquela vila.
Se cal dire alara que benlèu un dels primièrs capítols de l’istòria de la filosofia en Occitània s’escriguèt en caractèrs ebraïcs, a partir d’un original arabi.
Los membres mai famoses d’aquela comunautat, d’un ponch de vista filosofic, èran los descendents d’un granda familha d’intellectuals, coneguts coma “los tibbonidas” (es a dire “los enfants de Tibbon”). Destacarai per tant en seguida doas figuras, entre de centenas d’autras possiblas, e la lor òbra tan remirabla de passaires per donar una idèa de l’importància de tot aiçò:
La controvèrsia maimonidiana
Entre los divèrses e remirables trabalhs de Samuèl Ben Tibbon, de nombrosas traduccions, e mai qualques produccions filosoficas personalas, cal destacar la traduccion en ebrieu de l’obrassa de Maimonides, La guida dels perplèxes (מורה נבוכים, Moreh Nevukhim, escricha originàriament en lenga aràbia e caractèrs ebraïcs, دلالة الحائرين, Dalālatul ḥā’irīn, דלאל̈ה אלחאירין), òbra giganta, titanenca, que provoquèt un bèl tèrratrem dins lo judaïsme occitan, al moment de sa traduccion a l’entorn de l’annada 1190.
Amb sa promocion del racionalisme e de la filosofia d’Aristòtel, dins la linha de l’andalós Averròes (Ibn Rushd), per interpretar la Revelacion, la venguda de la pensada de Maimonides lèu copèt en pròs (racionalistas) e contras (teologians ortodòxes) las comunautats josievas d’Occitània e mai de tot lo Regnum Francorum. Foguèt una vertadièra guèrra fratricida, menant a de tristes episòdis, especialament a Montpelhièr, al moment mai naut de la controvèrsia (entre 1230 e 1234) quand, en s’apiejant sus lo poder de la Glèisa catolica, qualques rabins malintencionats faguèron un autodafé amb totes los libres de Maimonides (Ben Maymun) que se trobavan al Clapàs, en tot escomenjar e en tot condemnar a l’eretgia los legeires de sas òbras, tant val dire de tota filosofia.
Es a l’onor de las comunautats de Besièrs, Narbona e sustot Lunèl de s’èsser indignadas contra aquel acte barbar e d’aver fach mantes viatges en Catalonha per convéncer lors vesins e fraires de l’importància de la filosofia pel manten de la cultura josieva. Mas aquel moment d’intolerància al dintre de las comunautats occitanas èra pas per durar —quitament s’un ressorgiment s’observèt entre 1303 e 1306 en Catalonha e Provença—; e çò que d’unes apèlan lo “racionalisme «provençal»” (al sens larg) dels josieus de Lengadòc e de Provença lèu se transmetèt a gaireben totes lor coreligionaris e promoguèt, coma o ditz Ernest Renan, “lo pòble josieu coma lo principal representant del racionalisme durant la segonda mitat de l’èra medievala” (Averroès et l’averroïsme, p.139).
La partida numèro tres, se Dieu o vòl —insha’allah!—, serà consagrada a una temptativa de comprene los motius qu’an pogut menar a la causida de las lengas de traduccion (aicí, per ara, de l’arabi a l’ebrieu talmudic), especialament a la plaça relativament menora qu’aguèt l’occitan, o mai lo judeooccitan, pr’aquò lenga de la vida vidanta dels josieus de Lengadòc e Provença, e que foncionèt mai tard coma lenga de passatge per las traduccions de l’ebrieu al latin, dins aquel procès importantissim a l’origina de tot l’Occident filosofic.
Bibliografia
— RENAN, Ernest, Averroès et l’averroïsme, prefaci d’Alain de Libera, Maison-Neuve & Larose, París, 2002
— IANCU-AGOU, Danièle, NICOLAS, Elie (éd.), Des tibbonides à Maïmonide. Rayonnement des juifs andalous en Pays d’Oc médiéval, Cerf, París, 2009
— LUNEL, Armand, Les Juifs du Languedoc, de la Provence et des États français du Pape, Albin Michel, París, 1975
— LIBERA (de), Alain, La philosophie médiévale, PUF, coll. “Quadrige”, París, 1993
— ZINK, Michel, La littérature française du Moyen-Âge, PUF, coll. “Quadrige”, París, 1992
_____
Ligams en francés e anglés sus la question:
— (fr.) http://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_des_Juifs_%C3%A0_Lunel
— (fr.) http://fr.wikipedia.org/wiki/Ibn_Tibbon
— (angl.) http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8026-ibn-tibbon
— Quals foguèron los intellectuals occitans que participèron a la translatio studiorum?
— Quals libres coneguèron e traduguèron?
— En quina lenga los traduguèron?
— Quina foguèt la lor importància dins aquel procès fondador de la pensada occidentala?
— Quals libres coneguèron e traduguèron?
— En quina lenga los traduguèron?
— Quina foguèt la lor importància dins aquel procès fondador de la pensada occidentala?
Abans de començar cresi qu’un petit avantprepaus s’impausa.
Pas brica especializat sus la question, nimai sul periòde istoric concernit, me calguèt far qualques recèrcas de mon costat per temptar de donar una responsa relevanta e un pauc trabalhada a tot aquò, sens pretendre, en deguna manièra, a l’innovacion, çò que me prenguèt un pichòt temps, d’ont mon silenci relatiu. Si que me calguèt constatar qu’existissián plen de responsas precisas a aquela sèria de questions, mas que l’espaci d’una cronica aicí seriá, de verai, plan limitat per la pretension que m’èri impausada.
Ne demandi doncas perdon als sabents, estudioses e autres especialistas d’aquel mond tan fascinant, eles que convidi aquí, se vòlon ben enriquir la discussion a partir de mas modèstas linhas. Per ara me prepausarai de destacar qualques figuras, benlèu las primièras, que podèm considerar coma fasent partida de çò qu’apèli “l’istòria de la filosofia en Occitània” e de la quala tempti de me sarrar. Doncas, quals foguèron los intellectuals occitans que participèron a la translatio studiorum?
Figuras d’intellectuals e filosòfs occitans al sègle XII
De tot çò qu’ai pogut legir sul subjècte, ne sortís, mai que mai, que doas regions d’Occitània an agut un ròtle plan important, e dont l’importància es estada pro pauc remarcada, dins lo famós “transferiment dels estudis” (translatio studiorum), aquel procès que passèt en Euròpa a partir de la dicha “Renaissença del sègle XII”; s’agís de Provença e Lengadòc. Mas una precision s’impausa, ja que cal remarcar la causa seguenta: se de lengadocians e de provençals an ben jogat un ròtle notable dins aquel afar, aqueles foguèron, almens fins al sègle XIV, subretot d’intellectuals eissits de la comunautat ebraïca, la quala, o sabèm totes, visquèt dins una relativa atmosfèra de tolerància dins aquelas regions, que per èsser vertadièrament relativa, insistissi, foguèt ja pro remirabla per l’epòca.
Lengadòc e Provença an conegut mantes centres intellectuals de traduccion e de produccion filosofica entre los sègles XII e XIV, ont las comunautats josievas, de Narbona fins a Marselha, en passant per Besièrs, Montpelhièr e subretot Lunèl, son arribadas a un naut nivèl de coneissença e refinament filosofic, en tradusent d’òbras aràbias, en mantenent una correspondéncia amb de figuras intellectualas de l’epòca coma lo grand Moïses Maimonides (Moshe Ben Maymun) e mai en creant d’òbras pròprias per d’unes d’eles. Es estat tant important qu’es possible, en seguissent aital mai d’un istorian de la filosofia medievala (Ernest Renan o lo mai contemporanèu Alain de Libera), de parlar d’una vertadièra “Escòla de Lunèl” per çò que concernís la brilhanta comunautat d’aquela vila.
Se cal dire alara que benlèu un dels primièrs capítols de l’istòria de la filosofia en Occitània s’escriguèt en caractèrs ebraïcs, a partir d’un original arabi.
Los membres mai famoses d’aquela comunautat, d’un ponch de vista filosofic, èran los descendents d’un granda familha d’intellectuals, coneguts coma “los tibbonidas” (es a dire “los enfants de Tibbon”). Destacarai per tant en seguida doas figuras, entre de centenas d’autras possiblas, e la lor òbra tan remirabla de passaires per donar una idèa de l’importància de tot aiçò:
— Juda Ben Saül Ben Tibbon, lo patriarca d’aquela familha, traductor andalós, nascut a Granada en 1120, que s’exilièt fins a Lunèl en 1150, certanament per fugir las persecucions del nòu poder almoade, e que foguèt l’autor d’un fum de traduccions d’òbras de fisica, de gramatica, de poèmas dont la lista seriá tròp fastigosament longa de declinar aicí. Citem los mai importants, Ibn Paquda, Ibn Gabirol, Sa‘adia Ha Gaon, totes revirats de l’arabi —la lenga mairala de Juda Ben Tibbon, qu’a l’ebrieu coma sa lenga de cultura—. El foguèt important tanben per aver daissat a la posteritat son “Testament”, emplit de conselhs paternals pel sieu filh Samuèl, ont se pòt aver un avantgost del patrimòni intellectual de la familha e de la valor sagrada qu’el acordava als “libres”.
— Mai important encara es Samuèl Ben Juda Ben Tibbon, nascut a Lunèl en 1150, considerat coma filosòf e fisician, e que moriguèt a l’entorn de 1230 a Marselha. Recebèt de son paire e de l’ambient de l’Escòla de Lunèl una prigonda educacion en medecina, en lenga aràbia (que lo paire considerava dins lo Testament coma la pòrta d’intrada vèrs la filosofia), en literatura josieva e en totas las coneissenças de son sègle. Viatgèt e visquèt en mai d’una ciutat d’Occitània coma Besièrs en 1199 o Arle en 1204, e mai fins a Barcelona, Toledo e Alexàndria (1210-1213).
— Mai important encara es Samuèl Ben Juda Ben Tibbon, nascut a Lunèl en 1150, considerat coma filosòf e fisician, e que moriguèt a l’entorn de 1230 a Marselha. Recebèt de son paire e de l’ambient de l’Escòla de Lunèl una prigonda educacion en medecina, en lenga aràbia (que lo paire considerava dins lo Testament coma la pòrta d’intrada vèrs la filosofia), en literatura josieva e en totas las coneissenças de son sègle. Viatgèt e visquèt en mai d’una ciutat d’Occitània coma Besièrs en 1199 o Arle en 1204, e mai fins a Barcelona, Toledo e Alexàndria (1210-1213).
La controvèrsia maimonidiana
Entre los divèrses e remirables trabalhs de Samuèl Ben Tibbon, de nombrosas traduccions, e mai qualques produccions filosoficas personalas, cal destacar la traduccion en ebrieu de l’obrassa de Maimonides, La guida dels perplèxes (מורה נבוכים, Moreh Nevukhim, escricha originàriament en lenga aràbia e caractèrs ebraïcs, دلالة الحائرين, Dalālatul ḥā’irīn, דלאל̈ה אלחאירין), òbra giganta, titanenca, que provoquèt un bèl tèrratrem dins lo judaïsme occitan, al moment de sa traduccion a l’entorn de l’annada 1190.
Amb sa promocion del racionalisme e de la filosofia d’Aristòtel, dins la linha de l’andalós Averròes (Ibn Rushd), per interpretar la Revelacion, la venguda de la pensada de Maimonides lèu copèt en pròs (racionalistas) e contras (teologians ortodòxes) las comunautats josievas d’Occitània e mai de tot lo Regnum Francorum. Foguèt una vertadièra guèrra fratricida, menant a de tristes episòdis, especialament a Montpelhièr, al moment mai naut de la controvèrsia (entre 1230 e 1234) quand, en s’apiejant sus lo poder de la Glèisa catolica, qualques rabins malintencionats faguèron un autodafé amb totes los libres de Maimonides (Ben Maymun) que se trobavan al Clapàs, en tot escomenjar e en tot condemnar a l’eretgia los legeires de sas òbras, tant val dire de tota filosofia.
Es a l’onor de las comunautats de Besièrs, Narbona e sustot Lunèl de s’èsser indignadas contra aquel acte barbar e d’aver fach mantes viatges en Catalonha per convéncer lors vesins e fraires de l’importància de la filosofia pel manten de la cultura josieva. Mas aquel moment d’intolerància al dintre de las comunautats occitanas èra pas per durar —quitament s’un ressorgiment s’observèt entre 1303 e 1306 en Catalonha e Provença—; e çò que d’unes apèlan lo “racionalisme «provençal»” (al sens larg) dels josieus de Lengadòc e de Provença lèu se transmetèt a gaireben totes lor coreligionaris e promoguèt, coma o ditz Ernest Renan, “lo pòble josieu coma lo principal representant del racionalisme durant la segonda mitat de l’èra medievala” (Averroès et l’averroïsme, p.139).
La partida numèro tres, se Dieu o vòl —insha’allah!—, serà consagrada a una temptativa de comprene los motius qu’an pogut menar a la causida de las lengas de traduccion (aicí, per ara, de l’arabi a l’ebrieu talmudic), especialament a la plaça relativament menora qu’aguèt l’occitan, o mai lo judeooccitan, pr’aquò lenga de la vida vidanta dels josieus de Lengadòc e Provença, e que foncionèt mai tard coma lenga de passatge per las traduccions de l’ebrieu al latin, dins aquel procès importantissim a l’origina de tot l’Occident filosofic.
Bibliografia
— RENAN, Ernest, Averroès et l’averroïsme, prefaci d’Alain de Libera, Maison-Neuve & Larose, París, 2002
— IANCU-AGOU, Danièle, NICOLAS, Elie (éd.), Des tibbonides à Maïmonide. Rayonnement des juifs andalous en Pays d’Oc médiéval, Cerf, París, 2009
— LUNEL, Armand, Les Juifs du Languedoc, de la Provence et des États français du Pape, Albin Michel, París, 1975
— LIBERA (de), Alain, La philosophie médiévale, PUF, coll. “Quadrige”, París, 1993
— ZINK, Michel, La littérature française du Moyen-Âge, PUF, coll. “Quadrige”, París, 1992
_____
Ligams en francés e anglés sus la question:
— (fr.) http://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_des_Juifs_%C3%A0_Lunel
— (fr.) http://fr.wikipedia.org/wiki/Ibn_Tibbon
— (angl.) http://www.jewishencyclopedia.com/articles/8026-ibn-tibbon
Jornalet es possible gràcias al sosten economic e jornalistic dels legeires e benevòls. Se lo podètz sosténer en venent sòci dels Amics del Jornalet o de l'Associacion ADÒC, o tot simplament en fasent un don, atal contribuiretz a far un mèdia mai independent e de melhora qualitat.
Felicitacions pels aqueles viatges de la pensada. Una soscadissa bela que nos pròva que de temps en temps e òc tanben sèm aqui per far de rasonaments...
Bèra hilosohia, coma dison los gascons...
Mercés, amb aquestes braves articles, de mostrar l'aportacion josieva e araba a la pensada occitana. Òsca!
Quin article! Quina qualitat! Gràcies!
Vòstre comentari es a mand d’èsser validat. Per terminar lo procès de validacion, vos cal encara clicar sul ligam qu’anatz recebre per e-mail a l’adreiça qu’avètz indicada.
Escriu un comentari sus aqueste article
Senhala aqueste comentari